آغاز غیررسمی پلن «بی»

نشست شورای حکام آژانس از ظهر روز چهارشنبه آغاز به‌کار کرد؛ نشستی که یکی از دستورکارهای اصلی آن موضوع تصویب قطعنامه انتقادی علیه ایران است.دو دیپلمات غربی روز سه‌‌شنبه مدعی شدند که آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان پیش‌‌نویس قطعنامه‌‌ای را به دیده‌‌بان هسته‌‌ای سازمان ملل ارائه کرده‌‌اند که از ایران به دلیل آنچه همکاری نکردن با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خوانده شده است، انتقاد می‌کند.به گزارش «ایسنا»، پیش‌‌نویس این قطعنامه که خبرگزاری فرانسه آن را رویت کرده است، تاکید می‌کند که «اقدام ایران به عمل کردن به تعهداتش ضرورت و فوریت دارد.»این در حالی است که لارا روزن، خبرنگار آمریکایی در پایگاه اینترنتی دیپلمات گزارشی نوشته که برآورد جدیدی از فضای مذاکرات و فضای هسته‌‌ای بعد از خوان‌‌هایی که رد کردیم به ویژه بعد از انتخابات میان‌‌دوره‌‌ای کنگره ارائه می‌دهد. بر اساس گزارشی که روزن منتشر کرده تهران و واشنگتن بدون اعلان قبلی پلن بی ‌را به اجرا گذاشته‌‌اند؛ یعنی آمریکا تحریم‌ها را علیه ایران افزایش می‌دهد و ایران روند فعالیت‌‌های هسته‌‌ای‌‌اش را.

دوشنبه بحرانی

روزن در این گزارش به گفت‌وگوی تلفنی عصر دوشنبه بین جوزپ بورل و حسین امیرعبداللهیان اشاره کرده و نوشت: «‌ماحصل گفت‌وگو و پیشنهاد امیرعبداللهیان این بود که بازرس‌‌ها و مدیرکل آژانس به ایران بیایند اما اینکه بازرسی‌‌ها قرار بود از چه مکان‌‌هایی باشد نامعلوم بود.» در چند سری قبلی اجلاس آژانس تا پیش از اجلاس خرداد سال جاری، همواره ایران در آستانه برگزاری اجلاس یکسری اقدامات انجام می‌‌داد تا از صدور قطعنامه جلوگیری کند؛ به عنوان مثال مدیرکل آژانس به ایران دعوت می‌شد و یکسری تفاهم‌‌نامه‌ها امضا می‌شد یا اقدامات مثبت صورت می‌گرفت تا از صدور قطعنامه جلوگیری شود. اما این تاکتیک ایران در خرداد اثربخش نبود و شورای حکام یک قطعنامه علیه ایران صادر کرد.

در همین چارچوب تهران دوباره در آستانه برگزاری نشست به همان سیاست متوسل شد؛ یعنی امیرعبداللهیان اخیرا پیشنهاد داد که بازرسان آژانس به ایران بیایند. البته مشخص نبود که اگر این بازرسان به ایران بیایند از کدام مکان‌‌ها اجازه بازدید دارند و آیا اصلا سه مکان ادعایی و مدنظر آژانس نیز در زمره مکان‌‌هایی بود که ایران اجازه ورود بازرسان را قرار بود بدهد.روزن به نقل از یک دیپلمات اروپایی این تاکتیک ایران را تاکتیکی تکراری خوانده که خیلی کم خیلی دیر است.دیپلمات اروپایی اینگونه ادعا کرده کرده که این رویکرد به هیچ‌وجه نشان‌دهنده حسن نیت ایران نبوده بلکه-به ادعای او-برنامه همیشگی برای خرید زمان و وقت‌‌کشی بوده است.اما بعد از صحبت‌های دوشنبه بورل و امیرعبداللهیان که مشخص شد شورای حکام قصد دارد قطعنامه انتقادی را تصویب کند، از یک طرف غرب به این نتیجه رسید که تهران همان تاکتیک قدیمی را در دعوت از بازرسان آژانس به‌کار گرفته و از طرف دیگر ایران نیز دریافت که با پیگیری این سیاست نمی‌تواند به نتیجه مطلوبش برسد.

در این بین روزن به نقل از یک دیپلمات تروئیکای اروپا درباره محتوای گفت‌وگوی تلفنی وزیر خارجه ایران با مسوول سیاست خارجی اروپا آورده است: «‌امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با بورل گفته اگر پیشنهاد ایران برای سفر گروسی و بازرسان آژانس را قبول نکنید برای طرف غربی پیامد خواهد داشت.»یکی از دیپلمات‌‌های تروئیکای اروپا که نخواسته نامش فاش شود، گفته ایرانی‌‌ها پیشنهاد کردند گروسی به ایران بیاید اما تهدید کردند اگر قطعنامه‌‌ای علیه ایران صادر شود یا مورد بازخواست رسمی قرار بگیرند از پشت میز مذاکره با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خارج خواهند شد. یعنی به گفته اروپایی‌‌ها این پیشنهاد، پیشنهادی برای به تعویق افتادن صدور قطعنامه بوده است.

همچنین در این رابطه روز گذشته محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی گفت: «فعلا سفری از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران در دستور کار نیست.»درواقع تروئیکای اروپا و رابرت مالی سه‌شنبه در پاریس دیدار کردند تا برای هماهنگی درباره روز صدور قطعنامه و کنترل پیامدهای بعد از تصویب آن هماهنگ باشند. یعنی آنها از چند روز پیش‌تر، تصمیم خود را گرفته بودند.

روزنه مذاکرات بسته شد؟

با وجودی‌که انتظار می‌‌رفت بعد از برگزاری انتخابات میان‌‌دوره‌‌ای کنگره آمریکا و مشخص شدن سرنوشت مجلس نمایندگان و سنا، جو بایدن با خیال آسوده‌‌تری به میز مذاکرات هسته‌‌ای برگردد اما اینگونه نشد.روزن می‌گوید هیچ کس دو ماه پیش تصور نمی‌کرد که پس از انتخابات میان‌‌دوره‌‌ای کنگره آمریکا، روزنه‌‌ای برای مذاکرات وجود نداشته باشد.دیپلمات‌‌های آمریکایی و اروپایی به روزن تاکید می‌کنند که هیچ نشانه‌‌ای وجود ندارد که ایران بخواهد بر سر نهایی کردن توافق آماده باشد.در این بین ماجرای ارسال پهپاد به روسیه و تحولات داخلی ایران نیز مساله هسته‌‌ای را پیچیده‌‌تر کرده است.بنابراین باوجودی‌که برخی مقامات غربی بارها گفته‌‌اند که برجام و دیگر تحولات ارتباط و اثری بر یکدیگر ندارد و جدای از هم پیگیری می‌شوند اما این‌طور نیست و به وضوح شاهد اثرگذاری این تحولات بر روند مذاکرات احیای برجام هستیم.

الی گرانمایه در شورای روابط خارجی اروپا در گفت‌وگو با روزن تاکید کرده که هیچ حرکتی که نشان‌دهنده تغییر از سوی طرف ایران باشد ارائه نشده تا آمریکا و اروپا به این نتیجه برسند که مسیر سیاسی برای احیای برجام گشوده می‌شود.در عین حال در سیاستی که اکنون فی‌مابین غرب و ایران وجود دارد دو عامل اوکراین و ناآرامی‌‌ها در ایران نیز دخیل شده است و ایران باید یک موضع و پیشنهاد معتبر به غرب و تروئیکای آمریکا ارائه کند تا آنها متوجه شوند که ایران خواهان توافق است.به بیان دیگر طرف غربی اصل مذاکره را به اهرم فشار تبدیل کرده است. گرانمایه می‌گوید: «اروپایی‌‌ها که خیلی تلاش داشتند اصل برجام را احیا کنند امروز نسبت به مذاکراتی که فقط اتلاف وقت بوده بدبین شده‌‌ا‌‌ند.»صنم وکیل، معاون مدیر برنامه خاورمیانه در چتم‌‌هاوس نیز بر این باور است که موضع تروئیکای اروپایی متاثر از اعتراضات در ایران و صادرات پهپادها به روسیه به نظر می‌‌رسد که از موضع هواداری از برجام به سمت پلن بی ‌سوق پیدا کرده است.

علی واعظ، تحلیلگر دیگر هم معتقد است که حتی اشتیاق در غرب برای توافقی که تحریم‌ها را درباره ایران کاهش می‌دهد به دلیل ناآرامی‌ها در ایران و بحث ارسال سلاح به روسیه به‌شدت کاهش یافته است.در این رابطه شاهد بودیم که آمریکا سه‌‌شنبه دوباره ده‌ها شرکت و دو فرد را به دلیل دست داشتن در تولید و انتقال پهپادهای ایرانی به روسیه از جمله شاهد و واگنر تحریم کرده است.وزارت خزانه‌‌داری آمریکا روز سه‌‌شنبه با صدور بیانیه‌‌ای، تحریم‌هایی را علیه مرکز تحقیقات صنایع هوایی «شاهد» اعمال کرد.

به گزارش «ایسنا»، در این بیانیه ادعا شده است که مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد، مسوول طراحی‌‌ و تولید پهپادهایی است که توسط نیروهای روسی در اوکراین استفاده می‌شوند. گروه‌‌ واگنر، نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و صنایع هوایی قدس نیز هدف تحریم‌های جدید ایالات متحده قرار گرفته‌‌اند. یک شب قبل‌‌تر نیز اتحادیه اروپا ۳۰ فرد و نهاد را تحریم کرد.الی گرانمایه بر این باور است که تردید قابل توجهی از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا برای دوباره درگیر شدن در این مذاکرات فرسایشی به وجود آمده است.وی گفت: «‌در مرحله بی‌‌کنشی و رخوت قرار داریم.»

ورود به پلن بی

گرانمایه، کارشناس اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا توضیح می‌دهد که شاید هم اروپا، هم آمریکا و هم ایران بدون اینکه اعلام کنند اکنون در پلن بی‌ هستند؛ همچنان‌که مشاهده‌‌ می‌کنیم آمریکایی‌‌ها هر دو هفته یک بار فشارها را علیه ایران بر سر اعتراضات و پهپادها افزایش می‌دهند و ایران نیز برنامه هسته‌‌ای خود را پیش می‌‌برد. به گفته گرانمایه، این روند باعث می‌شود که به زودی ایران به کشوری که از نقطه گریز عبور می‌کند تبدیل شود.روزن نیز می‌گوید این وضعیت یعنی ورود به پلن بی‌ بدون اعلام رسمی.در ادامه گرانمایه در توصیف این وضعیت گفت: «‌در این وضعیت هم طرف آمریکایی و هم طرف ایرانی نیازی ندارند که از سرمایه سیاسی‌‌شان برای ایجاد یا امضای یک توافق هزینه کنند و در عین حال ورود به پلن بی ‌بدون اعلان رسمی مانع از برخورد نظامی می‌شود.»

امیدواری محتاطانه

در عین حال یک منبع اروپایی به روزن گفته که اتحادیه اروپا همچنان نسبت به احیای برجام امیدوار است اما این امیدواری با احتیاط زیادی همراه شده است؛ چون ارسال پهپاد به روسیه موضع اروپایی‌‌ها را تغییر داده است.نباید از نظر دور داشت که در اروپا باید جمعی تصمیم بگیرند؛ یعنی حتی اگر برخی کشورها مانند فرانسه و دولت آلمان خواهان احیای برجام باشند اما موضوع اوکراین برای کشورهای شمال اروپا، حوزه بالتیک و اپوزیسیون دولتی یعنی سبزها یک مساله حیثیتی و حساس است. بنابراین این موضع‌‌گیری در کشورهای اروپایی، منجر به تحریم‌های اروپا و آمریکا علیه ایران شده و طرفین را به سمت اجرای پلن بی ‌هدایت کرده است.لذا اکنون ایران و غرب بدون اعلان قبلی به پلن بی‌ وارد شده‌‌اند و این احتمال می‌‌رود که بعد از صدور قطعنامه علیه ایران در نشست شورای حکام این روند تندتر شود.

ایران باید به آژانس پاسخگو باشد

در همین رابطه رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز گذشته گفت: «‌ایران چه با قطعنامه و چه بدون آن وظیفه دارد اطلاعاتی را که به آن نیاز داریم دراختیارمان بگذارد؛ ما ماه‌های زیادی است که در انجام این کار ناموفق بوده‌‌ایم.»به گزارش «ایسنا»، به نقل از جروزالم پست، رافائل گروسی ادعا کرد: «فعالیت‌‌های زیادی در ایران جریان دارد که ما از آنها چیزی نمی‌‌دانیم.»وی ادامه داد: «من آمادگی خود برای همکاری با ایران جهت حل‌‌وفصل مشکلات پادمانی حل‌‌نشده را ابراز کرده‌‌ام. امیدوارم که دیدار فنی‌‌مان با ایران تحقق یابد.»اما سوال اینجا است که تا چه زمانی قرار است این وضعیت ادامه پیدا کند؛ وضعیتی که تیره، مبهم است؟

رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل در پاسخ به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «‌من این وضعیت را پلن بی ‌نمی‌‌بینم؛ به نظر می‌‌رسد که هر دو طرف می‌خواهند انتظارات خود را از برجام و توافق کاهش دهند که بخشی از آن عامدانه است تا امتیاز کمتری بدهند و دست برتر را در مذاکرات داشته باشند.»قهرمانپور درباره جنبه دیگر این موضوع به سخنان اخیر امانوئل مکرون، رئیس‌‌جمهور فرانسه درباره اینکه چارچوب قبلی برجام دیگر جواب نمی‌دهد اشاره کرد و افزود: «‌اهمیت برجام برای طرف غربی کاهش یافته است و بدین خاطر طرف غربی به این سیاست‌ها روی آورده است.» وی افزود: «‌حال مشخص نیست که آیا این سیاست‌ها به مفهوم پیگیری پلن‌بی ‌هست یا فضای جدیدی در حال شکل‌گیری است که در این فضا، هر دو طرف، هم ایران و هم غرب تلاش دارند قدرت چانه‌زنی را افزایش دهند.»به گفته این کارشناس احتمالا با تصویب قطعنامه شورای حکام، این روند تسریع شود.

قهرمانپور در ادامه با بیان اینکه ما در حال ورود به یک فضای جدید هستیم، گفت: «‌در این فضا همه پذیرفته‌‌اند که حتی اگر برجام احیا شود تاثیرات قبلی را نخواهد داشت؛ لذا انتظارات از برجام فعلی کاهش یافته است.»وی افزود: «‌این بدان مفهوم است که یا دو طرف به صورت نانوشته می‌خواهند سیاست‌های خود را پیش ببرند تا ببینند در آینده چه خواهد شد یا شاید به معنای چارچوب جدیدی برای مذاکرات باشد.»