ماهواره خیام روز گذشته توسط موشک روسی «سایوز» در مدار زمین قرار گرفت. این ماهواره که مالکیت آن متعلق به ایران است روز گذشته ساعت ۱۰:۲۰ از پایگاه پرتاب فضایی «بایکونور» در قزاقستان راهی فضا شد. طبق اعلام سازمان فضایی، ماهواره «خیام» در مدار ۵۰۰ کیلومتری آرام گرفت و نخستین داده تله‌متری آن روز گذشته حدود سه ساعت بعد از پرتاب از ایستگاه فضایی ماهدشت دریافت شد. خیام هشتمین ماهواره ایرانی است که در مدار زمین قرار گرفته است. این ماهواره همچنین سومین ماهواره ایران است که توسط پرتابگر غیر‌ایرانی به فضا پرتاب می‌شود.

براساس گزارش‌ها ماهواره «خیام» با وزن ۶۰۰ کیلوگرم با ماهواره‌بر ‌«سایوز‌» به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین پرتاب شد تا طبق اعلام سازمان فضایی به مدت ۵ سال از داده‌ها و تصاویر ارسالی آن در حوزه‌های کشاورزی، منابع طبیعی، محیط‌زیست، منابع آبی، معادن و پایش مرزها و مدیریت حوادث غیرمترقبه و نیروهای دفاعی استفاده شود. درواقع عمر عملیاتی این ماهواره ۵ سال اعلام شده است. به گفته علیرضا نعیمی، مدیرکل بهره‌برداری و عملیات فضایی سازمان فضایی ایران ارتباط با ماهواره خیام چهار بار در شبانه‌روز خواهد بود.

وی در گفت‌وگو با «ایسنا» گفت: در حال حاضر داده‌های ارسال شده از این ماهواره، تصویر نیست؛ چرا که ماهواره خیام هنوز عملیاتی نشده و نیاز به اعمال تنظیمات دارد که این پروسه در مدت چهار ماه انجام می‌شود.

به گزارش «ایسنا»، تاریخچه ساخت این ماهواره مربوط به ۵ سال قبل است، اما قرارداد منعقد شده در دولت گذشته دارای اشکالات حقوقی و فنی عدیده‌ای بوده است که این مشکلات و نواقص، فضا را برای عدم پرتاب ماهواره در مهلت مشخص شده، ایجاد کرده بود. از این رو در دولت جدید، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به سرانجام رساندن پروژه ماهواره «خیام» را به عنوان یک ماموریت ویژه به سازمان فضایی ایران واگذار کرد. در نتیجه این پیگیری‌ها، قرارداد جدیدی منعقد شد و در آن تمامی موارد مورد نظر جمهوری اسلامی ایران که در قرارداد اولیه لحاظ نشده بود، در متن قرارداد جدید گنجانده شده و به امضای طرفین رسید. طبق قرارداد جدید، روسیه متعهد به پرتاب ماهواره در تاریخ مشخص‌شده و با ماهواره‌بر سایوز شد.

پیش از پرتاب ماهواره خیام، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات روز دوشنبه در راس هیاتی برای توسعه همکاری‌های دو‌جانبه با قزاقستان، عازم این کشور شد. او پیش از این با انتشار ویدئویی در فضای مجازی اعلام کرده بود که ماهواره جمهوری اسلامی ایران به نام «خیام» که همراه با پرچم جمهوری اسلامی ایران روی ماهواره‌بر «سایوز» نصب شده است به فضا پرتاب خواهد شد.

بازتاب پرتاب «خیام»

خیام در حالی در مدار زمین قرار گرفته است که به اعتقاد محققان حوزه فضایی، ایران در حوزه‌های «توسعه خدمات و نرم‌افزار»، «توان پرتاب کشور» و «ماهواره و ماهواره‌سازی» دستاوردهای قابل توجهی داشته است. اما پرتاب ماهواره «خیام» توسط روسیه با موشک ماهواره‌بر ‌سایوز ‌بازتاب خبری گسترده‌ای در رسانه‌های جهان داشته است. آنچه به این واکنش‌ها دامن زده همکاری میان سازمان‌های فضایی ایران و روسیه، است.

به گزارش «ایسنا»، برخی رسانه‌های اروپایی و آمریکایی با نزدیک شدن به روز پرتاب ماهواره «خیام»، ادعا کردند که ایران حداقل در چند ماه نخست پس از عملیاتی شدن این ماهواره، کنترل آن را به روسیه واگذار خواهد کرد تا این کشور از آن برای پیشبرد مقاصد خود در جنگ با اوکراین بهره ببرد.

با این حال سازمان فضایی ایران با رد این ادعا اعلام کرده است که قرارداد پرتاب ماهواره «خیام» توسط روسیه، پنج سال پیش منعقد شده است و از این رو برخی شایعات منتشر شده در خصوص استفاده از تصاویر این ماهواره برای مقاصد نظامی سایر کشورها صحت ندارد.»

به گزارش «ایسنا» همچنین در اطلاعیه سازمان فضایی ایران که به تازگی منتشر شده است به صراحت اعلام شده که روسیه دارای فناوری ماهواره‌های سنجشی دقیق است و کشوری که خودش سازنده ماهواره و دارای چرخه کامل فناوری فضایی است، نیازمند به کارگیری ماهواره‌های سایر کشورها نیست.

سازمان فضایی ایران، در پاسخ به این ادعاها همچنین تاکید کرده است «ارسال فرامین و دریافت اطلاعات از این ماهواره تماما طبق الگوریتم رمزنگاری شده‌ای که قبلا توسط محققان سازمان فضایی در آن تعبیه شده است، انجام شده و در این فرآیند هیچ کشور ثالثی امکان دسترسی به اطلاعات آن را ندارد.»

در این میان باتوجه به پرتاب ماهواره خیام از سوی روسیه، سازمان فضایی ایران اعلام کرده است: با توجه به وزن بیش از نیم‌تنی ماهواره «خیام» و نیز درصد بسیار بالای موفقیت پرتابگر سایوز، پرتاب ماهواره «خیام» به روسیه واگذار شده است. همچنین با توجه به ضریب اطمینان بالای پرتابگر سایوز در پرتاب و در مدارگذاری ماهواره‌ها، بسیاری از کشورهای صاحب چرخه کامل فناوری فضایی که خود توانایی پرتاب ماهواره را دارند نیز از پرتابگرهای روسی استفاده می‌کنند.

درهمین حال به گفته کارشناسان، روسیه در زمینه دانش و فناوری پرتاب ماهواره با در اختیار داشتن پرتابگرهایی با قابلیت اطمینان بالا (نزدیک ۱۰۰ درصد و بدون شکست) در جایگاه نخست دنیا قرار دارد به گونه‌ای که حتی بسیاری از کشورهای صاحب دانش و فناوری ماهواره‌سازی و فضانوردی مانند ایالات متحده و کشورهای اروپایی از پرتابگرهای روسی برای پرتاب ماهواره‌های خود و حتی ارسال فضانورد استفاده می‌کنند و این سبب صرفه‌جویی و جلوگیری از اتلاف منابع و کاهش ریسک شکست در زمینه مدارگذاری ماهواره یا انسان می‌شود.

واکنش ایران و روسیه

به دنبال پرتاب این ماهواره سخنگوی دولت در توییتی تاکید کرد: از داده‌های خیام در موارد متعدد از جمله حراست از مرزهای کشور استفاده خواهد شد.

به گزارش «ایسنا»، علی بهادری جهرمی در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «ماهواره خیام با دقت تصویربرداری یک متر با همکاری روسیه به فضا پرتاب شد. از داده‌های خیام در ارتقای بهره‌وری کشاورزی، رصد منابع آبی، مدیریت مخاطرات طبیعی، مقابله با جنگل‌خواری، پایش معادن و اکتشافات معدنی و حراست از مرزهای کشور استفاده خواهد شد.» سفارت روسیه در ایران نیز در واکنش به پرتاب این ماهواره تاکید کرد: پرتاب موفق ماهواره خیام، از طرح‌های مشترک و به یادماندنی روابط دو کشور است. بنا براعلام سفارت روسیه در ایران ماموریت ماهواره خیام، رصد و تصویر‌برداری از سطح زمین برای اهداف غیرنظامی است.  به گزارش «ایسنا»، صفحه توییتر سفارت روسیه همچنین اعلام کرد: در دیدار هیات‌های روسیه و ایران، دو طرف متذکر شدند که پرتاب موفقیت‌آمیز این ماهواره و قرار گرفتن آن در مدار زمین، مرحله مهمی در پیشینه روابط دوجانبه است که به گشایشی در همکاری در صنعت فضایی می‌انجامد.