حسن کاظمی‌قمی، نماینده ویژه رئیس‌‌جمهوری در امور افغانستان گفت: با تعامل مستمر دیپلماتیک و بهره‌‌گیری از ظرفیت دیپلماسی عمومی و هماهنگی میان‌‌ دستگاهی در سطح ملی، روز شنبه ۱۵مرداد۱۴۰۱ آب رهاسازی شده از سمت ‎افغانستان وارد چاه‌‌نیمه‌های ‎سیستان شد. به گزارش خبرگزاری تسنیم از زابل، طی ماه‌های اخیر سد «کمال‌خان» و بندهای خاکی و بتنی و همچنین انحراف آب از مسیر اصلی رودخانه هیرمند توسط مردم افغانستان، مانع ورود آب به ایران و منطقه سیستان شده اما بارش‌‌های اخیر باعث شد تا سرریز همه این موانع، سیلاب را به سمت ایران روانه کند و از صبح روز شنبه ۱۵مرداد سیلابی با جریان حداقلی پس از گذر از موانع متعدد در مسیر رودخانه هیرمند داخل خاک افغانستان، بالاخره به سیستان رسید.

گزارش میدانی خبرگزاری تسنیم از جریان ضعیف آب حکایت دارد که هر لحظه امکان قطع شدن آن وجود دارد. این درحالی است که جاری شدن این آب در منطقه سیستان دقیقا یادآوری شادی چندی پیش هموطنان در منطقه از جاری شدن آب از سمت افغانستان به سمت ایران بود که همان زمان هم کارشناسان تاکید داشتند. این آب در واقع حقابه ایران از هیرمند نیست، بلکه سیلابی است که کشور افغانستان توانایی کنترل آن را نداشته و به سمت ایران رهاسازی کرده است.

کمتر از مقدار توافق‌شده

در همین ارتباط، نماینده مردم زابل در مجلس اظهار کرد: البته آبی که از سوی افغانستان رهاسازی شده، خیلی کمتر از مقداری است که بین ایران و افغانستان توافق شده است. حبیب‌‌الله دهمرده، نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری آنا از وارد شدن آب هیرمند به ایران خبر داد و گفت: براساس بازدیدی که امروز (شنبه) از منطقه داشته‌‌ام، آب هیرمند از سوی افغانستان رها‌‌سازی و وارد ایران شده است.

وی ادامه داد: پیگیری‌‌های مسوولان درباره پرداخت حقابه ایران از رودخانه هیرمند توسط افغانستان تاکنون به اینجا رسیده که آب هیرمند امروز وارد خاک ایران شده است. نماینده مردم زابل در مجلس تصریح کرد: از طرف دیگر پیگیری‌‌های مسوولان درباره وارد شدن آب هیرمند به داخل کشور قابل تقدیر است. این نماینده مجلس یازدهم با تاکید بر اینکه هر سال رهاسازی آب از سوی کشور افغانستان در فصل زمستان انجام می‌‌شد، گفت: هیچ‌گاه در این فصل سال آب هیرمند از سوی افغانستان رهاسازی نمی‌‌شد.

قرارداد۱۳۵۱؛ مبنای توافق

بر اساس قرارداد سال۱۳۵۱ میان دولت وقت ایران و افغانستان قرار بود حقابه تالاب هامون به میزان ۸۵۰میلیون متر مکعب از رود هیرمند تامین شود که متاسفانه در چند سال اخیر به علت کم‌بارشی و سدسازی در بالادست هیرمند آبی به ایران نرسید و هامون خشک شد. تالاب بین‌‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریای خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌‌المللی جهان و یکی از ذخیره‌‌گاه‌های زیست‌‌کره در ایران است.

معمولا حقابه هامون از هیرمند سالانه از طریق سیلاب‌ها تامین می‌شد؛ اما با احداث سد انحرافی کمال‌خان در ۷۰کیلومتری مرز ایران بر روی بستر اصلی رودخانه هیرمند در ولایت نیمروز این حق هم از هامون گرفته شد و جاری نشدن آن به سمت ایران شدت گرفت، در کنار آن اما یکی دیگر از اقدامات عجیب افغانستان منحرف کردن حجم زیادی آب از هیرمند به سمت شوره‌زاری به نام «گودزره» است که این حجم آب به تلخاب تبدیل شد و هدر رفت که البته مورد اعتراض ایران هم قرار گرفت.

در این مدت دولت ایران تلاش زیادی کرد تا حقابه خود را از هیرمند بگیرد، در روزهای ۲۵ تا ۲۷خرداد ماه امسال در بیست‌وپنجمین اجلاس کمیته مشترک کمیساران آب هیرمند که در تهران برگزار شد وزارت نیرو با جدیت معاهده ۱۳۵۱ را که همان حقابه ایران از هیرمند است، از شرکت‌کنندگان افغانستانی حاضر در نشست پیگیری کرد؛ اما چندی پیش علی سلاجقه، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که مسوولان افغانستان زیر بار اعداد و ارقام ایران درخصوص حقابه هیرمند نمی‌‌روند.

با این حال حاصل پیگیری‌‌های دولت سیزدهم که با انتصاب حسن کاظمی‌قمی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان شتاب بیشتری گرفت، این بود که از ابتدای سال جاری، هیات حاکمه افغانستان که خود نیز از ابتدا با تامین حقابه ایران موافق و بر آن تاکید می‌‌کرد، تاکنون دوبار اقدام به رهاسازی آب پشت سد کمال‌‌خان به سمت ایران کند؛ موضوعی که خود می‌‌تواند راه تعامل میان دو کشور همسایه را هموار سازد.

در گام اول رهاسازی آب سد کمال‌‌خان به سمت ایران که در اوایل سال اتفاق افتاد، حدود ۴میلیون مترمکعب از حقابه حدود ۸۲۰میلیون منر مکعبی ایران تامین شد که خوب فاصله زیادی با حد مطلوب داشت. در آن زمان به واسطه برخی ناهماهنگی و عدم تسلط هیات حاکمه جدید بر مسائل آبی، بخشی از این آب به سمت گودزره رفت و مردم ایران و افغانستان از آن بهره‌‌ای نبردند. اطلاعات مقامات محلی در ولایت نیمروز افغانستان نشان می‌‌دهد که در این مرحله و تا این لحظه آبی به سمت شوره‌‌زار نرفته و با سرعتی نسبتا خوب به سمت ولایت نیمروز افغانستان و سپس خاک ایران در حال حرکت است. آنچه از موضوع آب میان دو کشور ایران و افغانستان و روند پیگیری این موضوع در یک سال گذشته پس از روی کار آمدن طالبان برمی‌‌آید، این است که علاوه بر دیپلماسی فعال و مبتنی بر تعامل و همکاری با طرف مقابل باید خطوط قرمز ایران که با مساله سرزمینی و زندگی مردم ساکنان مرز ارتباط تنگاتنگی دارد، نیز روشن و شفاف مطرح و دنبال شود.