«دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی کرد
رمزگشایی از سفر طالبان به تهران
شنبه شب، ۱۸ دی ماه «مولوی امیرخان متقی»، سرپرست وزارت امور خارجه هیات حاکمه افغانستان در راس یک هیات اقتصادی و سیاسی وارد تهران شد و با برخی مقامات ایرانی از جمله حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه و حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور ایران در امور افغانستان دیدار کرد. اما شاید این دیدارها از آنجا اهمیت داشته باشد که تهران تلاش کرد تا طی سفر سرپرست وزارت امور خارجه طالبان، نقش «میانجی‌گر» را ایفا کرده و فضا را برای دیدار امیرخان متقی با دو تن از «رهبران مخالف» فراهم آورد. در این گفت‌وگوها که روز دوشنبه در تهران برگزار شد و اولین مذاکرات رسمی رهبران مخالف با طالبان طی ۵ ماه گذشته بود، اسماعیل خان از رهبران جهادی و والی پیشین هرات و احمد مسعود، رهبر جبهه مقاومت ملی افغانستان با امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان دیدار کردند. آمادگی‌‌‌ها برای برگزاری این گفت‌وگوها از۱۰ روز پیش از ورود هیات طالبان به تهران یعنی شنبه شروع شده بود.
روایت‌‌‌های متفاوت از یک نشست
اما روایت‌‌‌ها از این گفتوگوهای بین‌‌‌الافغانی و نتایج آن متفاوت است؛ برخی می‌‌‌گویند نتیجه این نشستها مثبت بوده و برخی آن را بدون هیچ نتیجه خاصی و بی‌‌‌حاصل ارزیابی کردهاند. همچنان که امیرخان متقی پس از بازگشت از تهران، در گفت‌وگویی با خبرنگاران در فرودگاه کابل تلاش کرد این مذاکرات را «کم اهمیت» جلوه بدهد و گفت که با این دو رهبر و دیگر افغان‌‌‌های مقیم ایران دیدار کرده و از آنها خواسته که به افغانستان برگردند و هیچ مشکلی از جمله مشکل امنیتی برای آنها ایجاد نخواهد شد. سه‌‌‌شنبه شب نیز اعلامیه تازه جبهه مقاومت ملی افغانستان به رهبری احمد مسعود منتشر شد که در آن تاکید شده بود که نشست با طالبان «هیچ نتیجه‌‌‌ای» در پی نداشته است. در عین حال دوشنبه ۲۰ دی ، صبغت‌‌‌الله احمدی، سخنگوی جبهه مقاومت ملی افغانستان، در گفت‌وگویی تاکید کرد که طالبان «هیچ دستاورد» سیاسی از سفر خود به تهران نداشتند. به گفته آقای احمدی مقامات طالبان با «عصبانیت» تهران را ترک کردند.
راستی‌‌‌آزمایی طالبان
سخنگوی جبهه مقاومت ملی افغانستان معتقد است که دیدار در تهران به نوعی«راستی‌‌‌آزمایی» موضع طالبان درقبال حل معضلات کشور و گفت‌وگو با مخالفان بود. به گفته وی، طالبان در تلاش خود در تهران موفق نبودند و در دیدار تهران مخالفان «یکبار دیگر چهره اصلی دشمنان افغانستان را به مردم افغانستان نشان دادند.»
نگاه تهران به گفت‌وگوها
اما سعید خطیب‌‌‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران نتایج این نشست را به‌شکل دیگری توصیف کرده و روز دوشنبه در نشست مطبوعاتی تاکید کرد که «گفتوگوهای خوبی» بین این رهبران انجام شده و ابراز امیدواری کرد که نتیجه آن، آینده درخشانی برای مردم افغانستان باشد. وی افزود: «نگاه ایران به وضعیت مردم افغانستان نگاه کاملا شمول گراست و فارغ از منطقه و قومیت بوده است و اینکه تمام اقوام در افغانستان صدایشان شنیده شود.»
گفت‌وگوها سازنده بود
حسام‌‌‌الدین شمس، والی پیشین بادغیس و از نزدیکان محمد اسماعیل خان هم که در گفت‌وگوها با طالبان حضور داشت، این گفت‌وگوها را «سازنده» توصیف کرد. شمس ادامه داد: «دست کم سه جلسه با طالبان برگزار کردند که در دو جلسه، نماینده دولت ایران هم حضور داشته است.»وی در عین حال افزود: «احمد مسعود و سه عضو دیگر جبهه مقاومت ملی افغانستان هم حداقل در یک نشست عمومی حضور داشتند. آقای مسعود در چند گفت‌وگوی سه جانبه با امیرخان متقی و محمد اسماعیل خان هم شرکت کرده است.»
اختلافی وجود نداشت
همچنین عبدالقیوم سلیمانی، سرپرست سفارت افغانستان در ایران جزئیات دیدار وزیر خارجه طالبان با احمد مسعود و اسماعیل خان در تهران را تشریح کرد و گفت: «هیچ اختلافی در مذاکره بین متقی با اسماعیل خان و مسعود وجود نداشت.»به گزارش «ایسنا»، سرپرست سفارت افغانستان در ایران در یک نشست خبری، ضمن رد هرگونه اختلاف بین دو طرف توضیح داد: «فضا کاملا صمیمانه بود، صحبت‌‌‌های امیرخان متقی در این مذاکره خوب بود و در برابر صحبت‌‌‌های طرف مقابل موضع‌‌‌گیری منفی نداشت.» بر اساس گزارش خبرگزاری صدای افغان (آوا) این عضو ناظر در مذاکره گفت: «طرفین مذاکره به این نتیجه رسیدند که با تیم‌‌‌ها، طیف‌‌‌های مختلف و مردم افغانستان صحبت کنند و بعد از یک بررسی، مجددا و با میانجی‌گری ایران مذاکرات بین‌‌‌الافغانی را آغاز کنند.»عبدالقیوم سلیمانی سه‌‌‌شنبه شب در این نشست خبری در مقر سفارت افغانستان در تهران گفت که وی نیز در این مذاکره بین وزیر خارجه طالبان با محمد اسماعیل خان و احمد مسعود حضور داشته و آنچه بیان می‌کند، به عنوان یک عضو حاضر بی‌‌‌طرف است و از هیچ یک از طرفین نمایندگی نمی‌‌‌کند. وی با اشاره به اینکه از یکسو مردم افغانستان وضع خوبی ندارند و از سویی هر روزه به تعداد مهاجران افغانستانی که مشکلات مختلفی دارند در ایران افزوده می‌شود، تاکید کرد، بنابراین باید این را نیز بپذیریم که مذاکره بهترین راه‌حل این مشکلات است.
ابتکار تهران
روایت سرپرستی سفارت افغانستان از نشستی که بین بزرگان «امارت اسلامی» و اسماعیل خان و احمد مسعود به نمایندگی از سیاسیون افغانستان صورت گرفته بود، این است که این مذاکره به ابتکار و به میزبانی جمهوری اسلامی ایران در سفر آقای متقی به تهران صورت گرفته تا طرفین افغانستانی بیایند و با هم در داخل جمهوری اسلامی با آقای متقی و تیم‌شان که از کابل آمده بود، صحبت کنند.
سلیمانی در ادامه نشست تهران را خوب توصیف کرد و گفت: «اولین نشست حدودا پنج ساعت به طول انجامید و طرفین روی مسائل کلیدی صحبت کردند. »به گفته وی در این نشست اسماعیل خان تاکید کرد که برای حل مشکلات افغانستان باید یک حکومت فراگیر داشته باشیم وهمچنین بحث قانون اساسی، حقوق زنان و سایر مسائل که در یک چارچوب ما را به عدالت اجتماعی برساند. همچنین به گفته او احمد مسعود هم به این شیوه حرف‌‌‌های خوبی را مطرح کرد و گفت: «من طرفدار جنگ نیستم، بلکه همه طرفدار صلح هستیم و باید بالاخره از طریق مذاکره به یک نتیجه‌‌‌ای رسید.»
با یک دور مذاکره نتیجه حاصل نمی‌شود
به گفته سرپرست سفارت افغانستان از آنجا که این اولین نشست بین‌‌‌الافغانی بود و نقاط اختلافی بین دو طرف نیز وجود دارد، طبیعی است که منتج شدن به یک مذاکره بین‌‌‌الافغانی هم زمان‌‌‌گیر و هم مباحث آن طولانی خواهد بود. وی تاکید کرد: «پس توقع اینکه چرا در یک مذاکره در تهران نتیجه حاصل نشد، منطقی نیست؛ همچنان که در قطر مذاکرات حدودا دو سال طول کشید.»
ناخشنودی جبهه مقاومت ملی افغانستان
از دیگر سو در اعلامیه‌‌‌ای که جبهه مقاومت ملی افغانستان به رهبری احمد مسعود روز سه‌‌‌شنبه منتشر کرد درباره اهداف این نشست تاکید شده است: دیدار هیاتی از اعضای جبهه‌مقاومت ملی با طالبان به درخواست دولت ایران و طالبان «برای حل مشکل کشور از راه مصالحه و مذاکره» صورت گرفت. به گزارش «انتخاب» در این اعلامیه آمده است که «جبهه مقاومت ملی» در این دیدار بر اهداف خود از جمله «تشکیل حکومت واقعی اسلامی و همه‌‌‌شمول در نتیجه اراده مردم افغانستان» تاکید داشته است، اما نمایندگان طالبان «بر ادامه وضع موجود» تاکید کردند. در این اعلامیه آمده است: «عدالت اجتماعی، نوع نظام، حقوق شهروندی، آزادی بیان، حقوق و نقش واقعی بانوان، انتخابات و حق تعیین سرنوشت مردم افغانستان توسط خودشان از جمله اهدافی بود که در آن نشست از سوی هیات جبهه مقاومت ملی به عنوان حق مردم افغانستان یاد گردید.»
مقاومت ادامه دارد
جبهه مقاومت گفته در پی بی‌‌‌نتیجه ماندن این نشست طالبان «بار دیگر ثابت کردند که به هیچ وجه حاضر به پذیرش اصول و ارزش‌‌‌های شهروندی، تقسیم عادلانه قدرت میان همه اقوام و اقشار جامعه، و تشکیل حکومت فراگیر بر آمده از آرا و اراده مردم افغانستان نیستند.»مقام‌‌‌های طالبان همواره تاکید کردهاند که دولت آنها فراگیر است و در تلاش گماشتن افراد بیشتر از گروه‌‌‌های دیگر هم هستند اما «هر دولتی تعریف خود را از فراگیر بودن دارد»وزیر خارجه طالبان حدود دو ماه قبل در سخنرانی خود در انستیتوی مطالعات استراتژیک در اسلام آباد گفته بود: «جامعه بین‌المللی از ما می‌‌‌خواهد که یک دولت فراگیر بسازیم، کابینه فعلی ما این الزام را برآورده کرده، ما نمایندگانی از همه قومیت‌‌‌ها داریم.» جبهه مقاومت در اعلامیه تازه خود تاکید کرده تا برآورده شدن خواست‌‌‌هایی که مطرح کرده همچنان «به مبارزه و مقاومت» ادامه خواهد داد. پنجشیر، آخرین ولایتی از افغانستان بود که طالبان آن را تصرف کردند. در حال حاضر نیروهای جبهه مقاومت ملی در مناطقی از افغانستان از جمله در پنجشیر حضور دارند و هر از گاهی حملاتی را علیه طالبان سازماندهی می‌کنند. با توجه به اظهارنظرهای متفاوت از نتایج نشست بین مولوی امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه هیات حاکمه افغانستان با اسماعیل خان از رهبران جهادی و والی پیشین هرات و احمد مسعود، رهبر جبهه مقاومت ملی افغانستان، «دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل شبه قاره و محمدرضا عسگری مورودی پژوهشگر مسائل افغانستان این پرسش‌‌‌ها را مطرح کرد که نتایج نشست تهران چه بود و طرفین چه اهدافی را از حضور در این نشستها دنبال‌می‌کردند؟
اختلاف‌‌‌دیدگاه بین طالبان و مخالفان
پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل شبه‌‌‌قاره در پاسخ به «دنیای‌اقتصاد» درباره دستاوردهای سفر مقام طالبان به تهران و دیدار وی با دو تن از رهبران مخالف گفت: «این سفر تقریبا دستاورد خاصی نداشت چرا که دیدگاه‌‌‌های طرفین از هم فاصله زیادی دارد.»این کارشناس درباره محتوای دیدارها گفت: «احمد مسعود در این دیدار بر موضوعاتی چون حقوق زنان، حقوق مدنی و دولت فراگیر تاکید کرد که اینها موضوعاتی است که طالبان اعتقادی به آنها ندارد.»وی با اشاره به این سطح از اختلاف دیدگاه‌‌‌ها گفت: «بنابراین این نخستین دیدار را می‌توان تلاشی از سوی ایران دانست تا از تشدید بحران جلوگیری شود. بهخصوص که این انتظار می‌رود در آینده یعنی با فرارسیدن فصل بهار، مقاومتی که در پنجشیر شکل گرفته مجددا فعال شود و به دیگر مناطق غیرپشتون سرایت پیدا کند.»
جریان‌‌‌های مقاومت علیه طالبان
ملازهی همچنین درباره جریان‌‌‌های مقاومت یا مخالفان هیات حاکمه افغانستان (طالبان) توضیح داد: «دولت طالبان با سه سطح از مقاومت روبه‌رو است؛ نخست، مقاومتی که در پنجشیر شکل گرفته و رهبری آن را احمد مسعود برعهده دارد؛ همچنین بخش دیگری هم از دره پنجشیر در تاجیکستان مستقر است که امرالله صالح، معاون رئیس جمهور قبلی رهبر آن است. جریان دوم از مقامات دولتی قبلی هستند که در آنکارا اجتماع کردهاند و در آنجا در حال شکل‌‌‌دهی یک مقاومت هستند. جریان سوم نیز یک مقاومت مدنی در داخل افغانستان علیه طالبان است که عمدتا بانوان رهبری آن را عهده‌‌‌دار هستند اما برخی از استادان دانشگاه و طبقه روشنفکر متوسط شهری هم به این جریان مقاومت پیوسته‌‌‌اند.» وی درباره پیشینه اسماعیل‌‌‌خان و محتوای مذاکرات او با احمد مسعود نیز گفت: «اسماعیل خان از نیروهای جهادی سابق است که عضو حزب جمعیت اسلامی آقای ربانی بود. اکنون نیز اسماعیل خان و احمد مسعود در مذاکراتی که با هم داشتند تلاش کردند تا به یک جمع‌‌‌بندی برسند و می‌‌‌خواهند با امرالله صالح که در شمال نفوذ دارد نوعی هماهنگی ایجاد کنند.»ملازهی با اشاره به این جریان‌‌‌های مخالف طالبان در افغانستان گفت: «اما تنها جریانی که می‌تواند جنگ مسلحانه راه بیندازد همین احمد مسعود، رهبر جبهه مقاومت ملی افغانستان است.»
خطر جنگ داخلی
ملازهی با اشاره به وجود خطر«جنگ داخلی» در افغانستان گفت: «درصورت بروز جنگ داخلی در افغانستان، هرکدام از کشورهای منطقه لاجرم پشت یکی از گروه‌‌‌ها در این کشور قرار خواهند گرفت و از آن حمایت خواهند کرد که در چنین شرایطی، بحران عمیق‌‌‌تری در منطقه شکل می‌گیرد و کشورها را در یک جنگ نیابتی درگیر خواهد کرد.» وی ادامه داد: «ایران تلاش دارد تا چنین وضعیتی حاصل نشود و شاید اصلی‌‌‌ترین هدف جمهوری اسلامی از برگزاری نشست‌‌‌های اخیر بین جریان‌‌‌های مختلف افغانستان همین موضوع باشد. ضمن آنکه اگر در افغانستان درگیری صورت بگیرد، سرازیر شدن سیل پناهجویان به سوی ایران مشکلات عمده‌‌‌ای را برای کشور رقم خواهد زد.»به گفته این کارشناس در این صورت جامعه افغانستان عملا وارد بحرانی می‌شود که بیشتر جنبه قومی دارد یعنی مناطق غیرپشتون در مقابل طالبان قرار می‌گیرد و پشتون‌‌‌ها نیز کم و بیش از طالبان حمایت خواهند کرد. کارشناس مسائل شبه‌‌‌قاره با تاکید بر اینکه احتمالا مذاکرات بین جریان‌‌‌های مخالف و طالبان ادامه خواهد داشت، گفت اما نباید انتظار نتیجه خاصی را داشته باشیم. یعنی احمد مسعود و باقی اعضای گروه به سادگی دست از مخالفت با هیات حاکمه در افغانستان نخواهند کشید.
سیاست ایران
ملازهی درباره سیاست ایران در قبال مساله افغانستان نیز گفت: «در واقع امر، ایران سیاست دوگانه‌‌‌ای در خصوص افغانستان دنبال می‌کند؛ یعنی از یک طرف با طالبان هماهنگ شده و به نوعی همراستای سیاست‌های روسیه و چین پیش می‌رود و از طرف دیگر ایران نمی‌تواند دو جریان در افغانستان یعنی شیعیان هزاره و تاجیک‌‌‌ها را نادیده بگیرد.»وی ادامه داد: «شیعیان هزاره که به شکل سنتی و مذهبی از ایران انتظار حمایت دارند و تاجیک‌‌‌ها نیز در حوزه فرهنگی ایران قرار دارند.»
چشم امید طالبان به کمک اقتصادی ایران
همچنین محمدرضا عسگری مورودی، پژوهشگر مسائل افغانستان نیز با اشاره به اهداف سفر امیرخان متقی وزیر امور خارجه دولت طالبان در رأس هیاتی به تهران گفت: «وی به تهران آمد تا بتواند از کمک ایران برای بهبود اوضاع اقتصادی افغانستان بهره بگیرد و موضوع شناسایی رسمی حاکمیت طالبان در افغانستان را با دولت ایران مجددا مطرح کند.» به گفته این کارشناس، سفر وزیر خارجه طالبان به تهران نشان داد این گروه که در مخمصه بحران اقتصادی و ناتوانی در تامین مایحتاج اساسی مردم افغانستان قرار گرفته است، چشم به کمک همسایگان از جمله ایران دوخته است تا بتواند به‌‌‌تدریج از این فضای چالشی عبور کند. وی همچنین گفت: «ایران که از زمان تسلط طالبان بر افغانستان در ۱۵ اوت گذشته، بر لزوم تشکیل دولت فراگیر در این کشور با مشارکت همه اقوام تاکید دارد، به مسائل و مشکلات مردم افغانستان و کمک به حل آنها در شرایط کنونی توجه جدی دارد.»عسگری با اشاره به قدرت یافتن مجدد طالبان در افغانستان، بلوکه شدن دارایی‌‌‌های افغانستان توسط آمریکا، قطع عمده کمک‌‌‌های مالی بین‌المللی و همچنین پدیدار شدن نشانه‌‌‌هایی از فروپاشی نظام بانکی و اقتصادی در این کشور تاکید کرد که این امور موجب شده تا مشکلات اقتصادی مردم این کشور به طور فزاینده‌‌‌ای افزایش پیدا کند. به گفته این پژوهشگر، اکنون افغانستان در شرایطی است که دولت طالبان توان تامین نیازهای غذایی همه مردم را ندارد و کمک کشورهای دیگر بهخصوص همسایگان برای نجات افغانستان از خطر گرسنگی و قحطی گسترده میلیون‌‌‌ها نفر برای این گروه جنبه بسیار حیاتی پیدا کرده است. عسگری مورودی اشاره کرد که با توجه به مشکلات مردم افغانستان در تامین مایحتاج خود شامل مواد غذایی و دارویی، ایران در ماه‌‌‌های اخیر در سیزده نوبت محموله کمک‌‌‌های بشر دوستانه خود را برای مردم آن کشور ارسال کرده است.
لزوم تشکیل دولت فراگیر
پژوهشگر مسائل افغانستان با اشاره به این موضوع که ایران در ارسال کمک‌‌‌های بشردوستانه به مردم افغانستان، مسائل سیاسی را دخیل نکرده است، گفت: «اما همواره در گفت‌وگوی مقامات تهران و دولت طالبان بر لزوم تشکیل دولت فراگیر در افغانستان تاکید کرده و آن را نسخه‌‌‌ای برای خروج این کشور از بحران کنونی دانسته است.»وی معتقد است که میزبانی ایران از نشست دوم همسایگان افغانستان از جمله اقداماتی است که در چارچوب تلاش تهران برای کمک به برقراری ثبات در این کشور و ترمیم چالش‌های اقتصادی انجام شده که این مساله از نگاه مقامات دولت طالبان مغفول نمانده است. عسگری ادامه داد: «در چنین شرایطی هیاتی از طالبان به سرپرستی وزیر خارجه این گروه به تهران آمد تا با مقامات ایرانی درباره همکاری‌‌‌های اقتصادی دوجانبه و تداوم کمک‌‌‌های بشردوستانه ایران به افغانستان تا زمان بهبود اوضاع اقتصادی این کشور مذاکره کند.»
تحقق بخشی از اهداف
به گفته کارشناس مسائل افغانستان، «موفقیت‌‌‌آمیز خواندن سفر هیات طالبان به ایران» توسط معاون سخنگوی این گروه، از تحقق بخش عمده‌‌‌ای از اهداف این سفر حکایت دارد که گفت‌وگوی وزیر خارجه طالبان با احمد مسعود، رهبر جبهه پنجشیر و اسماعیل خان والی پیشین هرات نیر در زمره این اهداف است که می‌تواند خیال طالبان را از بابت ادامه تخاصم و درگیری نیروهای طرفدار آنان تا حدودی راحت کند. بهخصوص آنکه وزیر خارجه طالبان تضمین کرده که بازگشت احمد مسعود و اسماعیل خان به افغانستان برای آنان مشکلی پدید نمی‌‌‌آورد.
نتیجه‌‌‌گیری
در نهایت می‌توان چنین نتیجه گرفت که هرچند هنوز دیدگاه‌‌‌های دولت طالبان و مخالفان آن به‌ویژه جبهه مقاومت ملی افغانستان به رهبری احمد مسعود فاصله زیادی با هم دارد و رهبر جبهه پنجشیر از نتایج این نشست خیلی خشنود نیست، اما امید می‌رود که با تداوم نشست‌‌‌هایی چون نشست تهران بتوان تاحدودی از اختلافات کاسته و خطر «جنگ داخلی» در این کشور همسایه را کاهش داد.
