نقش روسیه در مذاکرات

در دور هشتم مذاکرات وین که ادامه آن امروز دوشنبه پس از توقف سه روزه از سر گرفته می‌شود، حواشی زیادی به وجود آمد که بخش قابل توجهی از آنها در شبکه‌های اجتماعی واکنش‌برانگیز شد. عمده این واکنش‌ها معطوف به نقش نماینده روسیه در مذاکرات است که عملا با توییت‌های خود تبدیل به منبع اخبار و اطلاع‌رسانی‌ها شده است. اما آنچه بیش از توییت‌های میخائیل اولیانوف خبرساز شد، دیدار دوجانبه او با رابرت مالی نماینده آمریکا در مذاکرات بود که باعث حساسیت افکار عمومی و طرح مباحثی چون بازی روسیه با کارت ایران شد. در واکنش به این اتفاقات سایت نورنیوز نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران به این انتقادات پاسخ داد و نوشت این تلقی که ایران به دلیل تن دادن مطلق به «نظرات روس و چین» به عقب‌‌نشینی از خواسته‌های خود رضایت داده، اساسا سخنی غیرمنطقی و مبتنی بر عدم فهم صحیح از صحنه مذاکرات است.

نور نیوز در همین ارتباط نوشت: «در خلال مذاکرات وین، برخی در داخل با روایت وارونه از همراهی ضلع شرقی مذاکرات با ایران، مدعی راهبری مذاکره‌‌کنندگان ایرانی توسط روسیه و چین هستند. فرآیند جدید مذاکرات وین میان ایران و ۱+۴ در حالی با عبور از مرحله سخت تعیین دستور گفت‌وگوها به مراحل حساس خود نزدیک می‌شود که متاسفانه برخی جریان‌‌ها و رسانه‌های داخلی به جای پشتیبانی از تیم مذاکره‌‌کننده ایرانی، مدام به دنبال حاشیه‌‌سازی‌‌های جناحی هستند.»

نور نیوز با اشاره به هسته اصلی انتقادات می‌نویسد: «یکی از مواردی که به غلط به محور بخشی از این حاشیه‌‌سازی‌‌ها تبدیل شده، ادعای راهبری هیات ایرانی توسط ضلع شرقی مذاکرات به ویژه روسیه است. این ادعا عموما مبتنی بر برخی اظهارنظرهای «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در مذاکرات مطرح می‌شود که اتفاقا در پی اقدامات هوشمندانه جمهوری اسلامی برای ترغیب این کشور به همراهی با ایران، سعی می‌کند مسیر را برای حصول یک توافق خوب تسهیل کند.» نور نیوز در تحلیل این رفتار اضافه می‌کند: «این حاشیه‌‌سازی‌‌های داخلی همسو با تلاش رسانه‌های معاند خارج‌‌نشین برای ایجاد انشقاق میان ایران و طرف شرقی مذاکرات صورت می‌گیرد که تنها یک نمونه آن در ترجمه غلط و عامدانه اظهارات اولیانوف توسط شبکه ایران اینترنشنال، منجر به واکنش تند او و البته بازگرداندن خبرنگار این شبکه از وین شد.» شبکه ایران اینترنشنال یکشنبه ۲۱ آذر در مصاحبه با میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات احیای برجام، گزارش داد که هیات ایرانی تاکنون تنها «وقت‌‌کشی» کرده‌‌ است. این شبکه به نقل از اولیانوف افزود: مذاکره‌‌کنندگان ایرانی «در آغاز دچار اشتباهاتی شدند، هیچ گفته جدیدی نداشتند و فقط صحبت‌هایی می‌شد که خیلی عادی بود.» نماینده روسیه از باقی ماندن اختلافات در این مذاکرات خبر داد و افزود: «چیزی به ما گفته نشده که پیام‌‌آور امید دیگر یا امید بهتری باشد، ولی من مثبت‌اندیش هستم.» ساعتی بعد اولیانوف در توییتی نسبت به این خبرسازی‌‌ها واکنش نشان داد. اولیانوف در این توییت می‌گوید: «من در این مصاحبه موضع ایران را مثبت ارزیابی کردم نه منفی. بعد از انتشار این توییت، اینترنشنال فیلم گفت‌وگوی خود با اولیانوف را حذف کرد. این رسانه در سایت خود نیز مصاحبه را به نحو دیگری پوشش داده است.  در خبر سایت این رسانه آمده است: «‌اولیانوف افزود گفت‌وگوها در مسیر درستی قرار گرفته، مذاکره‌‌کنندگان وقت تلف نمی‌کنند و گفت‌وگوها در جریان است و جلسات دیگری در سطح عالی برگزار خواهد شد.» این شبکه وابسته به رژیم آل سعود در نهایت خبرنگار خود را از وین فراخواند. سایت نور نیوز دیروز با اشاره به اظهارات اولیانوف درباره تعدیل نظرات ایران در مذاکرات نوشت: برخی مدعی شده‌‌اند؛ در مذاکرات اخیر، روسیه و چین، ایران را متقاعد کرده‌‌اند برخی خواسته‌های حداکثری خود را کنار بگذارد و ایران هم پذیرفته مذاکرات را بر اساس پیش‌‌نویسی که در بهار گذشته توسط دولت قبلی ایران تنظیم شده بود آغاز کنند. اشاره نورنیوز به اظهارات میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات وین است که روز ۸ دی، در مصاحبه با نشریه فارین‌‌پالیسی گفت روسیه و چین ایران را متقاعد کرده‌‌اند که برخی خواسته‌های حداکثری خود را کنار بگذارد و در نهایت نیز مذاکره‌کنندگان پذیرفتند که رایزنی‌ها را بر مبنای پیش‌نویسی که در شش دور مذاکره قبلی در اواخر دولت حسن روحانی به دست آمده بود، آغاز کنند. نماینده روسیه در حالی از پیش‌‌نویس ژوئن به عنوان پیش‌‌نویس مورد توافق طرف ایرانی سخن گفت که وزیر امور خارجه ایران پیش‌‌تر در جمع خبرنگاران از کنار گذاشته شدن پیش‌‌نویس ژوئن خبر داده و اعلام کرده بود که در دور هشتم پیش‌‌نویس‌‌های اول و پانزدهم دسامبر روی میز مذاکرات قرار گرفته است. با این حال سایت نور نیوز در ادامه و در پاسخ به اظهارات اولیانوف و واکنش‌هایی که به دنبال داشت به تشریح دو دلیل پرداخته است:  

«نخست اینکه؛ مطلب مذکور گرچه درست است اما با ادبیاتی ارائه می‌شود که مخاطب را دچار اشتباه برداشت می‌کند. اخبار رسمی که از سوی ایران درباره توافق بر سر پیش‌‌نویس‌‌های جدید نیز منتشر شده از نظر ماهوی تفاوتی با اظهارات اولیانوف ندارد چرا که در این خصوص اعلام شد: «نظرات ما در متن اولیه اعمال شد و طبیعتا بر این اساس متن جدیدی در دستور قرار گرفته، اما پایه و مبنای متن جدید، متن ششم ژوئن است.» «دوم اینکه؛ طبیعتا همه پیشنهادهای ما در متن ششم ژوئن اعمال نشده و مساله عجیبی هم نیست. آیا واقعا اینکه ما با مشورت روسیه و چین پیشنهادهایمان را برای اعمال در متن ششم ژوئن تعدیل کردیم نشان‌دهنده این است که دو کشور ذکر شده نظراتشان را به ما تحمیل کرده‌‌اند؟ بسیار روشن است که اگر قرار باشد تمام پیشنهادهای ما یا طرف‌‌های مقابل در یک متن بیاید اساسا نیازی به مذاکره وجود ندارد و صرفا باید یک طرف دیکته کند و طرف دیگر نیز مسوولیت نگارش را برعهده بگیرد! هدف از مذاکره، نزدیک شدن پیشنهادهای طرفین به یکدیگر و دستیابی به یک متن مورد توافق است که قطعا مورد تایید صددرصد هیچ‌‌یک از طرفین نیست؛ لذا این تلقی که ایران به دلیل تن دادن مطلق به «نظرات روس و چین» به عقب‌‌نشینی از خواسته‌های خود رضایت داده، اساسا سخنی غیرمنطقی و مبتنی بر عدم فهم صحیح از صحنه مذاکرات است.» سایت نزدیک به شورای عالی امنیت ملی در پایان این‌گونه جمع‌بندی کرده که با توجه سفر قریب‌‌الوقوع آیت‌الله رئیسی به روسیه و حسین امیرعبداللهیان به چین که در چارچوب راهبرد کلان نگاه به شرق در دولت سیزدهم دنبال می‌شود، برخی در داخل با نگاه‌های تنگ‌‌نظرانه جناحی و برداشت‌‌های خلاف منافع ملی، به‌دنبال تضعیف این راهبرد و اثبات نظر خود در لزوم همگرایی صرف با غرب هستند. پیش از پاسخ نورنیوز به برخی انتقادات و شبهات مربوط به دور هشتم مذاکرات که از روز دوشنبه ششم دی تا پنج‌شنبه نهم دی ماه در هتل کوبورگ وین برگزار شد، واکنش افکار عمومی ایران به توییت‌های نماینده روسیه در مذاکرات به موارد دیگری هم باز می‌گردد. اولیانوف روز پنج‌شنبه نهم دی ماه و در پایان مذاکرات دور هشتم به خاطر تعطیلات سال نو میلادی، با انتشار عکسی پرسش‌‌هایی درباره نقش روسیه در مذاکرات را برای افکار عمومی ایجاد کرد. ایرانیانی که روزهای گذشته بیش از پیش به تحرکات روسیه درباره مذاکرات وین حساس شده‌‌اند، با دیدن عکس مذاکره دوجانبه نماینده روسیه و رابرت مالی، نماینده ایالات متحده در امور ایران بار دیگر درباره نقش روسیه ابراز تردید و نگرانی کردند. با این حال تحلیل‌ها از نقش روسیه در مذاکرات متفاوت است. دکتر ابراهیم متقی رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در سرمقاله روز شنبه روزنامه «دنیای اقتصاد» چنین ابراز عقیده کرده است که همکاری‌‌های ایران و روسیه از این جهت اهمیت دارد که روسیه نقش هماهنگ‌‌کننده و متوازن‌‌کننده سیاست‌های ایران با قدرت‌های بزرگ را عهده‌‌دار شده است. واقعیت آن است که روسیه در این فرآیند نه‌‌تنها یکی از اعضای مذاکره‌‌کننده محسوب می‌شود، بلکه تلاش دارد از طریق سازوکارهای مربوط به مساعی جمیله زمینه دیپلماسی مبتنی بر حسن نیت و همکاری‌‌های سازنده را فراهم آورد.  متقی با بیان اینکه نقش هماهنگ‌‌کننده روسیه تاکنون منجر به ایجاد زمینه‌های کنش همکاری‌‌جویانه در روابط متقابل ایران و قدرت‌های بزرگ شده است، می‌گوید: همان‌گونه‌‌ که جان کری در روند پیشین دیپلماسی هسته‌‌ای به موازات وندی شرمن و موگرینی نقش تعادل‌‌بخش و هماهنگ‌‌کننده مذاکرات را عهده‌‌دار بودند، در این دوره از دیپلماسی هسته‌‌ای نقش اولیانوف برجسته‌‌تر از سایر دیپلمات‌‌ها است و این امر می‌تواند اطمینان خاطر بیشتری را برای آمریکا، اروپا، چین و حتی ایران به وجود آورد. واقعیت آن است که چندجانبه‌‌گرایی در مذاکرات دیپلماتیک و در فرآیند دیپلماسی هسته‌‌ای ایران با قدرت‌های بزرگ می‌تواند نقش سازنده و موثری برای نیل به نتایج عینی و ملموس داشته باشد.