در نشست استراتژی چرخه دوگانه چین ۲۰۲۵ مطرح شد
جایگاه ایران در طرح کمربند-راه
به همین منظور موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی نهاد ریاست‌جمهوری روز دوشنبه ۲۲ دی‌ماه نشستی را با عنوان «استراتژی چرخه دوگانه چین ۲۰۲۵» با حضور دکتر فریدون وردی‌نژاد، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور و سفیر سابق ایران در چین، ابوالفضل علمایی‌فر، مدرس دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه و دکتر محسن شریعتی‌نیا، استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی به‌صورت مجازی برگزار کرد.
در این نشست دکتر فریدون وردی‌نژاد، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهوری ایران با اشاره به استراتژی چرخه دوگانه چین ۲۰۲۵ گفت: در تاریخ ۲۱ جولای ۲۰۲۰، شی جین پینگ رئیس‌جمهور چین طی سخنرانی مهمی در نشست صاحبان صنایع توصیف دقیقی از الگوی جدید توسعه «چرخه دوگانه» ارائه داد و گفت: جهان وارد یک دوره تلاطم و تحول شده است. ما با یک محیط خارجی مواجه هستیم که با موانع و چالش‌های زیادی مواجه است. چین باید اقتصاد خود را احیا کند و سر و سامان بخشد تا در دنیای نامطمئن پساکرونا، در دنیای کاهش تقاضا و خصومت روزافزون، خودکفایی و استقلال بیشتری داشته باشد و در سریع‌ترین زمان ممکن، موفقیت‌هایی در فناوری‌های حساس به‌وجود آورد.»
وردی‌نژاد با پرداختن به برنامه توسعه اقتصادی و صنعتی چین گفت: براساس بیانیه مطبوعاتی صادره توسط حزب کمونیست چین، پکن تلاش خواهد کرد تا یک محیط خارجی مساعد را ایجاد کند و به ساخت نوع جدیدی از روابط جهانی با آینده مشترک برای بشریت خواهد پرداخت. سیاست درهای باز به مرحله جدیدی خواهد رسید و بر این اساس، تقویت مشارکت در همکاری و رقابت بین‌المللی دنبال خواهد شد.
معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهوری درباره جایگاه ایران در استراتژی کمربند راه هم افزود: ایجاد هویت نوین آسیایی از سوی چین برای ارتباط با سایر قاره‌هاست، درواقع این طرح کمربند-راه مانند طرح مارشال آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم برای بازسازی اروپا بود که بنا دارد تا تکیه را از روی دریا بردارد و بر زمین و ریل تاکید ویژه‌ای کند و در این چارچوب جاده ابریشم ۶۵ کشور را در نظر گرفته است.
او افزود: قبل از امضای برجام ما در اولویت ۲۴ چین برای سرمایه‌گذاری بودیم و بعد از امضای برجام و باز شدن فضا، ایران به رده ۱۱ یا ۱۲ رسید. درحال‌حاضر وضعیت تفاوت می‌کند، کمربند-راه سه خط دارد که یکی از شمال ایران و دیگری از جنوب ایران و خط سوم هم از مرکز ایران می‌گذرد که ایران در شمال و جنوب کمربند، عملا نقشی ندارد؛ ولی از خطی که از مرکز ایران می‌گذرد و مدنظر چین هم هست می‌توان استفاده کرد؛ هرچند می‌تواند برخی هزینه‌ها را بر ایران تحمیل کند. در این میان اما نباید این واقعیت را نادیده گرفت که چین به نقش ایران در غرب آسیا نیاز دارد؛ هرچند این منوط به این است که ما نیز محدودیت‌های کار با خارج را رفع کنیم؛ چون به هر حال چینی‌ها در مساله تجارت با ایران با تحریم‌های آمریکا مواجه هستند و این محدودیت‌ها برای چین وجود دارد.
چرخش موازنه جهانی به نفع شرق آسیا
در ادامه این نشست دکتر ابوالفضل علمایی‌فر، مدرس دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امورخارجه و پژوهشگر مسائل چین به استراتژی کمربند-راه چین اشاره کرد و گفت: «در سطح منطقه‌ای کلان استراتژی کمربند-راه به‌دنبال ایجاد توازن بین شرق و غرب، تحکیم قدرت بری و تقویت حضور بحری، تحکیم امنیت داخلی، دستیابی به بازار جهانی، همگون‌سازی رشد اقتصادی با تدابیر ژئوپلیتیک و تقسیم کار بین‌المللی است.» علمایی‌فر با بیان اینکه پاندمی کرونا موازنه روابط بین‌الملل به نفع شرق آسیا را افزایش داده است، اظهار کرد: سهم شرق آسیا در اقتصاد جهانی، از ۴/ ۲۹ درصد در ۲۰۱۹ به ۴/ ۳۳ در ۲۰۲۵ رسیده است که همزمان این به معنای کاهش سهم آمریکا طی همین دوره از ۵/ ۲۴ درصد در ۲۰۱۹ به ۹/ ۱۷ در ۲۰۲۵ است.»
او در ادامه با اشاره به آمارهای اقتصادی مبنی بر افزایش نقش اقتصادی چین افزود: «جابه‌جایی در دستیابی به مقام اول اقتصادی جهانی از ۲۰۳۵ به ۲۰۲۸، تداوم رشد اقتصادی بین ۲۰۲۵-۲۰۲۱ با نرخ سالانه ۷/ ۸ درصد باعث شده است تا برآوردها حاکی از این باشد که چین با نرخ رشد ۵/ ۳ درصد ظرف ۱۰ سال و با نرخ رشد ۳/ ۲ درصد ظرف ۱۵ سال می‌تواند سریع‌تر از نرخ رشد تولید ناخالص داخلی آمریکا از این کشور پیشی بگیرد.» علمایی‌فر ایجاد پیرامون اقتصاد و ارتقا در منحنی لبخند (کمربند- راه)، نهایی شدن RCEP در ماه نوامبر ۲۰۲۰ که یک‌سوم از تجاری خارجی چین را به خود اختصاص خواهد داد، در کنار عبرت‌آموزی از گذشته ضمن تکیه بر ایستارهای بومی و در انداختن هنجارهای نو و حفظ تفاوت‌ها با هژمون فعلی جهان را از دیگر برنامه‌های چین برای رسیدن به ابرقدرتی در نظام بین‌الملل دانست.
علمایی‌فر درخصوص نقش و رویکرد دولت جدید آمریکا در مواجهه با چرخه استراتژی دوگانه چین گفت: «دولت جدید آمریکا به رهبری دموکرات‌ها روی به ائتلاف‌سازی خواهند آورد و چینی‌ها نیز با توجه به این اتفاق در صحنه روابط بین‌الملل، چرخه دوگانه خود را با توجه به این تحولات تنظیم خواهند کرد. چین اگر بخواهد به‌عنوان ابرقدرت در سطح جهانی مطرح شود، باید مولفه‌های خاص خود را داشته باشد. بنابراین در عرصه‌های مختلف چینی‌ها به این عوامل توجه دارند. بنابراین تنظیم چرخه دوگانه با عنایت به این مسائل است.»
نقش برجام در روابط ایران و چین
دکتر محسن شریعتی‌نیا، استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی سومین سخنرانی بود که در این نشست به استراتژی چرخه دوگانه چین در ۲۰۲۵ پرداخت. شریعتی‌نیا چرخه دوگانه را ضرورت مرحله نوین توسعه چین دانست که ناشی از دگرگونی در محیط مساعد بین‌المللی است؛ اما این مساله می‌تواند همزمان به معنای پایان فرصت راهبردی چین به دلیل رویکرد آمریکا در مهار پکن نیز باشد.» شریعتی‌نیا با اشاره به دوره‌های روابط پکن-واشنگتن گفت: استراتژی دائمی آمریکا در قبال چین پارادایم مهار بوده است، پارادایم دوم تعامل و تلاش برای ادغام چین در نظم بین‌الملل بوده که تا قبل از روی کار آمدن ترامپ برقرار بود و آمریکا امید داشت پکن به نظام لیبرال دموکرات بپیوندد؛ اما هرچه چین قوی‌تر شد، حزب کمونیست نیز اهرم‌های بیشتری را در جامعه اعمال کرد. در نتیجه زمینه برای پارادایم سوم که از اواخر دوره اوباما شروع شد و در دوره ترامپ به اوج رسید، فراهم شد که این دوره مبتنی بر فرموله کردن یک نظام تحریمی بود که از شرکت‌های چینی مشروعیت‌زدایی می‌کرد.
این استاد دانشگاه رویکرد چین در محیط بین‌المللی رو به دگرگونی را مقابله با جهانی شدن گزینشی دانست و افزود: «همزمان چین تلاش می‌کند با حفظ بنیان‌های اقتصادی و همزمان تضعیف بنیان‌های سیاسی در نظم بین‌الملل لیبرال مشارکت کند. همزمان نظم‌سازی موازی از طریق جاده ابریشم، تقویت زیرساخت کمک‌های توسعه‌ای، ضربه به موقعیت آمریکا بدون کوشش برای جایگزینی آمریکا، کاهش ضربه‌پذیری چین در محیط سیال و دگرگون شونده از دیگر عناصر شکل‌دهنده به راهبرد چین است.»
شریعتی‌نیا با بیان اینکه چین همچنان به‌دنبال محیط بین‌الملل برای ایفای نقش و همگرایی چین محور، توسعه زیرساخت، توریسم، همگرایی مالی است، اظهار کرد: در عین حال سیاست درهای باز ادامه دارد و بخشی از استراتژی کلان چین است.» او استقبال از سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد چین‌محور، پیشبرد طرح کلان ابریشم، مقابله با استراتژی مهار فناورانه ایالات‌متحده را بخش دیگری از راهبرد چین دانست و افزود: «چرخه دوگانه بنا به ضرورت تحمیلی محیط بین‌المللی طراحی شده است و به موازات تغییر در محیط بین‌المللی این جهت‌گیری کلان هم احتمالا تغییر خواهد کرد.»
او با اشاره به اینکه دولت‌ها به آسانی می‌توانند مسیرهای توسعه را تغییر دهند، ادامه داد: «چین بزرگ‌ترین برنده جهانی شدن است و همچنان مشتاق برد است. در این چارچوب اگر بایدن به چین در چارچوب مشارکت در نظام چندجانبه بها دهد، مورد استقبال چین قرار خواهد گرفت.»
شریعتی‌نیا در ادامه درباره اینکه استراتژی چرخه دوگانه چه فرصت‌ها و تهدیداتی برای ایران دارد، گفت: باتوجه به اینکه کم و کیف این برنامه مشخص نیست و صرفا یک جهت‌گیری است تا یک استراتژی، بنابراین نمی‌توان درخصوص تاثیرات آن بر ایران به طور دقیق سخن گفت. روابط تهران-پکن در کوتاه‌مدت وضعیت کنونی را ادامه خواهد داد و در میان‌مدت هم بعید است این رابطه تبدیل به اتحاد شود؛ چراکه چین با ایران تعامل گزینشی دارد و بنایی هم ندارد تا به‌خاطر ایران اقتصاد خود را زیر ضربه ببرد.» این استاد دانشگاه افزود: متغیر اصلی این است که برجام در ماه‌های آینده چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؛ چون این یک عنصر مهم برای نزدیک شدن چین به ایران است. بهترین دوره روابط ایران و چین نیز دوره‌ای بوده که توافق هسته‌ای در تیر ۹۴ منعقد شد و چند ماه بعد رئیس‌جمهور چین به ایران آمد و بزرگ‌ترین فاینانس را با ایران رقم زد. بنابراین اگر برجام شکل بگیرد، می‌توان انتظار داشت که مجددا چین روابط با ایران را تقویت کند.»
