یک روزنامه چینی تحلیل کرد
رقابت استراتژیک چین و هند در ایستگاه ایران
به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد» به نقل از روزنامه صبح جنوب چین، در حالی که تنش‌های مرزی و کهنه چین و هند در مسیر کاهشی قرار گرفته است، اکنون تقابل منافع استراتژیک این دو کشور پرجمعیت جهان در خاک ایران می‌تواند به منبع جدیدی برای اختلافات بدل شود. روزنامه نیویورک‌تایمز اخیرا با استناد به متنی ۱۸ صفحه‌ای که از پیش‌نویس توافق ۲۵ ساله همکاری اقتصادی و امنیتی چین و ایران به طور غیررسمی منتشر شده است. در گزارشی عنوان کرده است که پکن قصد دارد سرمایه‌گذاری به ارزش ۴۰۰ میلیارد دلار را به سوی زیرساخت‌های ایران روانه کند؛ خبری که البته تاکنون توسط چین تایید یا رد نشده است.
چنین توافقی در صورت نهایی شدن می‌تواند رویای دیرینه هندی‌ها را برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار ایران در نزدیکی اقیانوس هند مختل کند. این پروژه که شامل ساخت یک خط راه‌آهن از این بندر به مرز ایران و افغانستان می‌شود، می‌تواند مسیری کم‌هزینه را برای تجارت دریایی هند به سوی آسیای میانه افتتاح کند و در عین حال نیز دهلی‌نو می‌تواند با این مسیر بن‌بست سرزمینی که توسط پاکستان در برابر هند ایجاد شده است را دور بزند.
خبر بد برای دهلی نو آن است که به گفته روزنامه هندوستان تایمز، ایران از کنار گذاشته شدن هند از پروژه خط راه آهن بندر چابهار خبر داده است. البته تهران این خبر را رد و تصریح کرده‌است که هنوز توافقی در این‌باره به دست نیامده است.
اما توافق تجاری بین ایران و چین و نیز کنار گذاشته شدن هند از پروژه خط راه‌آهن به یکدیگر مربوط هستند. کلود راکیستس، استاد دیپلماسی دانشگاه ملی استرالیا در این‌باره معتقد است: «این یک پیروزی بزرگ برای چین و با هزینه هندی‌ها است، به‌ویژه پس از شکست هند از نیروهای مرزی چین در هفته‌های اخیر. من احتمال می‌دهم که ایران در نهایت برای توسعه بندر چابهار به دست چینی‌ها وادار شود تا هند را از این پروژه کنار بزند.»
بندر چابهار در منطقه ساحلی جنوب‌شرقی ایران بخش حیاتی از دیپلماسی دریایی هند و استراتژی اقتصادی این کشور است. کشور پاکستان که اصلی‌ترین رقیب هند است با وسعت جغرافیایی خود بین ایران و هند قرار دارد و از این‌رو مانعی عظیم برای دسترسی هند به ایران و آسیای میانه است.سفیر سابق هند در قزاقستان، یکی از کشورهای آسیای میانه می‌گوید:« مدت‌ها است که این سیاست وجود دارد که پاکستان تلاش می‌کند تا اجازه ندهد تا هیچ محموله‌ای از هند از طریق خاک پاکستان منتقل شود.»او تصریح می‌کند که پکن نیز از این استراتژی پاکستان حمایت کرده است، چراکه پکن و دهلی‌نو به عنوان دو اقتصاد بزرگ در حال توسعه آسیایی در بسیاری از حوزه‌ها در حال رقابت بوده و هستند.
وی ادامه داد: «چینی‌ها همیشه پاکستان را تحریک کرده‌اند تا مانع از دسترسی هند به آسیای مرکزی شود. در صورتی که اگر چین تمایل داشت می‌توانست از طریق شین‌جیانگ این راه عبور را برای هند میسر کند اما پکن در تلاش است تا میزان دسترسی هند در منطقه را کاهش دهد.»
نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در جریان نخستین سفر خود به ایران در سال ۲۰۱۶، وعده داد تا ۵۵۰ میلیون دلار را برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار و ۲۰ میلیون دلار دیگر را برای پروژه‌های زیرساختی در ایران تخصیص دهد. بدون راه‌آهن چابهار-زاهدان، برخی از تحلیلگران بر این باورند که رویای هند برای دسترسی به آسیای‌مرکزی بر باد می‌رود. اگرچه نامی از چین در توافق‌نامه‌های میان دولت‌های ایران و هند بیان نشده است، اما کارشناسان، چین را یک فاکتور اصلی می‌دانند.
کبیر تانیجا، کارشناس ارشد اندیشکده بنیاد آبزرور در دهلی‌نو معتقد است: «اگر پول‌های چین به سوی ایران روانه شود و این کشور برای توسعه زیرساخت‌های خود به چین تکیه کند، مشکل اساسی برای هند ایجاد خواهد شد. این موضوع می‌تواند موجب شکل‌گیری یک بلوک از کشورهای مسلمان که با چین همکاری می‌کنند در برابر هند شود.»
وی افزود: «در نهایت چین می‌تواند در دو کشور ایران و پاکستان نفوذ پیدا کند و در این صورت افغانستان که گزینه‌ای ندارد باید به این گروه ملحق شود.»
بنابر گزارش نیویورک‌تایمز، اگرچه دولت ایران تاکید کرده است برنامه سرمایه‌گذاری هند در چابهار پابرجاست اما این روند می‌تواند تغییر کند. توافق ۲۵ ساله احتمالی بین ایران و چین شامل توسعه زیرساخت‌های ایران نظیر بندر چابهار نیز می‌شود.
تانیجا در این‌باره خاطرنشان می‌کند که ایران هرگز اعلام نکرده است که پروژه چابهار به صورت انحصاری در اختیار هند قرار خواهد گرفت.
موسسه مطالعات بین‌الملل شانگهای نیز در گزارش اخیر خود به این نکته اشاره می‌کند که اگرچه حجم تجاری چین با هند بسیار بزرگ‌تر از تجارت با ایران است اما تنش‌ها با دهلی نو می‌تواند جریان پول چین را به سوی کشورهای دیگری نظیر ایران سرازیر کند که تضاد منافعی با پکن ندارند.
این گزارش می‌افزاید که در سال گذشته و به دلیل تحریم‌ها و فشارهای آمریکا، هند خرید نفت ایران را متوقف ساخت چراکه قصد دارد برای توسعه روابط با واشنگتن، روابط خود با ایران را فدا کند. چین نیز اگرچه واردات نفت خام از ایران را در نتیجه تحریم‌های آمریکا کاهش داده است، اما همچنان بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود و در برابر درخواست واشنگتن مبنی بر توقف کامل خرید نفت از ایران مقاومت کرده است. در واقع بازی بزرگ‌تری که پشت توسعه بندر چابهار قرار دارد، رقابت‌های چین و ایالات‌متحده است.
چین می‌خواهد مانع از دسترسی هند به آسیای میانه شود چون این بندر می‌تواند به عنوان راهی برای دسترسی بیشتر آمریکایی‌ها به منطقه اوراسیا باشد و این امر در تضاد با ابتکار یک جاده-یک راه چین برای سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های کشورهای مختلف منطقه است.البته در صورتی که هر یک از دو کشور چین یا هند نیز سرانجام موفق به کسب امتیاز توسعه بندر چابهار شوند با موانع جدی به دلیل وجود تحریم‌های آمریکا مواجه خواهند شد.
تاکنون نیز وزارت خزانه‌داری آمریکا شرکت‌هایی نظیر هوآوی چین را به دلیل تداوم همکاری با ایران مورد تنبیه قرار داده است.
از همین رو شرکت‌های چینی دیگری نیز که قصد حضور در پروژه بندر چابهار را داشته باشند احتمالا تحت پیگرد آمریکا به اتهام نقض تحریم‌های ایران قرار خواهند گرفت. با توجه به اینکه هنوز این تحریم‌ها علیه ایران پابرجا هستند، مشخص نیست که شرکت‌های چینی حضور در این پروژه را به قرار گرفتن در فهرست سیاه وزارت خزانه‌داری آمریکا ترجیح دهند.
