دکتر محمد‌جمشیدی در گفت‌و‌گو با «دنیای‌اقتصاد» تشریح کرد
رمز‌خوانی بازی برجامی اروپا
نماینده ویژه آمریکا در امور ایران تاکید کرده که تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران برای مدت نامحدودی اعمال خواهند شد و دیگر محدودیت‌ها شامل ممنوعیت غنی‌سازی و فعالیت‌های مرتبط با آن، ممنوعیت توسعه و آزمایش موشکی بالستیک و تحریم‌های مربوط به انتقال فناوری هسته‌ای و موشکی به ایران نیز باز خواهند گشت. باید توجه داشت که قطعنامه ۲۲۳۱ مفاد تحریم‌های سابق شورای امنیت یعنی شش قطعنامه تحریمی علیه ایران را تعلیق کرده بود.
در قطعنامه ۱۹۲۹ که شدیدترین قطعنامه تحریمی علیه ایران است ذکر شده که ۸ سلاح سنگین نباید به ایران فروخته شود؛ از جمله تانک، خودروهای زرهی، توپخانه، هواپیما، بالگرد، ناو و سیستم موشکی. در جای دیگری نیز گفته می‌شود که قطعات موشک بالستیک نباید به ایران داده شود. بنابراین آمریکا که اولویت اصلی‌اش بازدارندگی ایران از خرید و فروش سلاح است تمرکزش بیشتر بر بازگشت تحریم‌های تسلیحاتی خواهد بود. در رابطه با تلاش‌های آمریکا با هدف تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران که ابتدا به‌صورت پیش‌نویس قطعنامه تمدید این تحریم‌ها در شورای امنیت و سپس پیگیری اجرای مکانیزم ماشه صورت گرفت، گفت‌وگویی با دکتر محمد جمشیدی، استاد دانشگاه تهران انجام دادیم. دکتر جمشیدی معتقد است که هدف اروپا و آمریکا به‌طور کلی از اقداماتی که تا به امروز انجام داده‌اند این است که به نوعی تحریم تسلیحاتی علیه ایران تداوم داشته باشد. از این رو اروپا تحریم‌هایی را که به‌صورت جداگانه و در روندی خارج از برجام، علیه ایران درحوزه خرید و فروش تسلیحات اعمال کرده تا سال ۲۰۲۳ تمدید کرد و آمریکا نیز می‌خواهد با فعال کردن ماشه، تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران را که در قطعنامه ۱۹۲۹ آورده شده بازگرداند.
شنبه ۲۹ شهریور (به وقت تهران) مهلتی که آمریکا برای اسنپ بک یا به‌کارگیری مکانیزم ماشه و به‌دنبال آن بازگشت تحریم‌های شورای امنیت در نظر گرفته، پایان می‌یابد و به احتمال خیلی زیاد آمریکا این تحریم‌ها را برمی‌گرداند. این درحالی است که تلاش‌های اخیر آمریکا با هدف تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران با ۱۱ رای ممتنع، دو رای مخالف روسیه و چین و دو رای موافق آمریکا و جمهوری دومینیکن در شورای امنیت روبه‌رو شد. پس از این ناکامی، کاخ‌سفید بیش از گذشته تلاش خود را براستفاده از مکانیزم ماشه متمرکز کرد. شما استدلال حقوقی واشنگتن را برای به‌کارگیری این مکانیزم چطور ارزیابی می‌کنید؟
درحال‌حاضر بحث آمریکا این است که اگرچه این کشور از برجام خارج شده اما عضو قطعنامه ۲۲۳۱ است؛ طبق ماده ۱۰ این قطعنامه نیز کشورهای عضو توافق یعنی گروه ۱+۵ بدون هرگونه قید و شرطی معرفی شده‌اند و این کشورها از این توانمندی برخوردار هستند تا اسنپ‌بک یا بازگشت تحریم‌ها را کلید بزنند. ادعای حقوقی که آمریکا مطرح می‌کند بر این بحث استوار است و در این خصوص یک دعوای حقوقی شکل گرفته است.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که تحریم تسلیحاتی ایران پیوست دوم قطعنامه ۲۲۳۱ است؛ اما فرآیند بازگشت تحریم‌ها یا اسنپ بک هم جزو برجام است و هم بخش ابتدایی قطعنامه ۲۲۳۱ تلقی می‌شود. لذا ما باید بین برجام که یک توافق سیاسی بین کشورها بود و قطعنامه ۲۲۳۱ که تایید‌کننده آن توافق بود تفکیک قائل شویم.
شما واکنش طرف‌های اروپایی را در قبال این اقدامات آمریکا چطور می‌بینید و چرا تا بدین حد مخالف فعال‌سازی مکانیزم ماشه هستند؟
توجه داشته باشید که طرف‌های مقابل از جمله اروپایی‌ها بر این باور هستند که اگر این مسیر طی شود، برجام رسما پایان می‌یابد. هرچند برای ملت ایران به‌صورت عملی این توافق چند سال است که پایان یافته و هیچ منفعت اقتصادی نتوانست برای کشور به ارمغان بیاورد. در عین حال اروپا مدعی است که برجام مکانیزمی است که ایران را بهتر از تمام آلترناتیوهای دیگر می‌تواند مهار و جمهوری‌اسلامی را دچار تغییر کند. به همین دلیل یکی از اولویت‌های اروپا حفظ برجام هرچند به‌صورت حیات نباتی آن است و بنابراین با چنین اقدامات آمریکا به جد مخالف است.
همچنین اروپا در پی آن است که با حفظ برجام و از طریق یک تعامل خارج از مکانیزم‌های شورای امنیت یا برجام با آمریکا و حتی کشورهای شرقی، تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران را حفظ کنند. یعنی همین تحریم تسلیحاتی در قالبی جدا از قطعنامه ۲۲۳۱ ادامه پیدا کند. از آنجا که تحریم تسلیحاتی اروپا علیه ایران تا سال ۲۰۲۳ باقی است لذا به‌دنبال این هستند که همین تحریم‌ها تمدید شود اما به گونه‌ای که به برجام آسیب نرسد. از این رو اروپایی‌ها به پیش‌نویس قطعنامه آمریکا درخصوص تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رای مثبت ندادند چراکه بروکسل این اقدام آمریکا را خلاف برجام تصور می‌کند. هرچند اگر آنها تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را خلاف برجام می‌دانند باید به پیش‌نویس قطعنامه ایالات‌متحده رای منفی می‌دادند و نه رای ممتنع. در نتیجه، همین رای ممتنع اروپا خود نقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ تلقی می‌شود.
چرا اروپا به این قطعنامه آمریکا رای ممتنع داد؟
دلیل مهم رای ممتنع اروپا این است که بعدها بتوانند روسیه و چین را نیز در تداوم تحریم تسلیحاتی علیه ایران(البته خارج از آنچه قرار بود ذیل برجام لغو شود) یا ایجاد یک معامله سیاسی میان قدرت‌ها با خود همراه کنند. بنابراین رای ممتنع اروپا باید به دقت تحلیل شود زیرا این رای شاهدی بر آن است که آنها برنامه‌ای فراتر از قطعنامه آمریکا دارند.
هدف اروپا از پیگیری این معامله سیاسی چیست؟
بروکسل با پیگیری این معامله سیاسی می‌خواهد هم تحریم تسلیحاتی را علیه ایران اعمال کند و هم ایران را در برجام نگه دارد. در این بین ابزاری که ایران می‌تواند بر طرف غربی فشار وارد آورد تا رفتارش را تعدیل کند، مرتبط با برجام و تحرکات هسته‌ای است، بنابراین ما باید مراقب باشیم که این ابزار را از دستمان خارج نکنند.
احتمالا کاخ‌سفید پیش‌بینی کرده بود که در این مرحله شکست بخورد. پس چرا اصلا وارد این روند شد و پیش‌نویس قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را ارائه کرد؟
آمریکا درواقع با برنامه‌ریزی درحال پیش رفتن است. واشنگتن می‌خواهد در ادامه این روند، فاز بعدی فشار حداکثری را کلید بزند و تحریم‌های مندرج در قطعنامه‌های شورای امنیت را با به‌کارگیری اسنپ‌بک بازگرداند.
اگر این تحریم‌ها بازگردد چه اتفاقی خواهد افتاد و آیا این تحریم‌ها فشارها را بر ایران خیلی بیشتر خواهد کرد؟
بازگشت تحریم‌های شورای امنیت خیلی تاثیری بر شرایط ایران ندارد، زیرا اکنون شرایط ایران به‌دلیل تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بسیار سخت‌تر از آن چیزی است که در قطعنامه‌های شورای امنیت آمده و درحوزه بانکی و نفتی که بسیار مهم است آمریکا شدیدترین تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرده است. بنابراین برنامه محور غربی هم آمریکا و هم اروپا این است که تحریم تسلیحاتی علیه ایران را به شیوه دیگری ادامه دهند، حال هر یک به روش خود.
