اعلام موضع صریح رئیس و اعضای شورای امنیت
چرا ماشه آمریکا عمل نخواهد کرد؟
رئیس دورهای شورای امنیت: این شورا در جایگاهی نیست که اقدامات بیشتری درباره خواست آمریکا انجام دهد
رئیس دورهای شورای امنیت اعلام کرد که در جایگاهی نیست که بتواند اقدامات بیشتری در راستای خواسته آمریکا برای فعالسازی مکانیزم ماشه انجام دهد. بهدنبال این موضعگیری، روسیه، چین و فرانسه از این تصمیم استقبال کردند، اما این نظر رئیس اندونزیایی شورای امنیت با موضع خشمگینانه ایالاتمتحده مواجه شد. اکنون بهنظر میرسد که تا پایان دوره ۳۰ روزه از زمان فعالسازی مکانیزم ماشه توسط آمریکا، یعنی از روز ۲۹ مرداد، شورای امنیت و اعضای آن هیچ اقدام عملی در این راستا انجام نخواهند داد و در پایان این دوره، روسیه، چین و کشورهای اروپایی بازگشت تحریمهای جهانی علیه آمریکا را به رسمیت نخواهند شناخت اما احتمالا آمریکا به طور یکجانبه و با استفاده از ابزاریهای فشار خود، این خواسته خود را پیش ببرد. بنابراین شاهد یک رویارویی تمامعیار بین اعضای شورای امنیت و دو دستگی کامل در سطح جامعه جهانی خواهیم بود، جایی که آمریکا و برخی متحدانش در انزوا به سر خواهند برد.
***
ایالاتمتحده آمریکا طی کمتر از دو هفته دو بار در صحنه شورای امنیت با شکست مواجه شد؛ در مورد نخست برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران از ۱۵ عضو شورا، دو عضو رای منفی، ۱۱ عضو رای ممتنع و فقط آمریکا و جمهوری دومینیکن رای مثبت دادند. اکنون نیز بار دیگر و در شرایطی که واشنگتن تلاشهایش را با هدف اجرای مکانیزم ماشه و بازگشت تحریمهای شورای امنیت کلید زده است شاهد عدمهمراهی اعضای شورا با خواسته کاخ سفید هستیم. در این رابطه شاهد بودیم که سهشنبه شب دیان دیجانی، سفیر اندونزی و رئیس دورهای شورای امنیت سازمان ملل متحد گفت که با توجه به مخالفت ۱۳ عضو با اقدام آمریکا برای فعال کردن مکانیزم ماشه درباره ایران، این شورا در «جایگاهی نیست که اقدامات بیشتری» را انجام دهد. سفیر اندونزی که ریاست دورهای شورای امنیت را برای ماه اوت برعهده دارد، این سخنان را در نشستی درخصوص خاورمیانه و در پاسخ به پرسش نمایندگان روسیه و چین درباره درخواست آمریکا برای فعال کردن مکانیزم ماشه مطرح کرد.
واکنش خشمگینانه کرافت
این موضع رئیس دورهای شورای امنیت با انتقاد تند سفیر آمریکا در سازمان ملل روبهرو شد و کلی کرافت خطاب به اعضای شورای امنیت گفت: «بگذارید این موضوع را خیلی روشن و شفاف اعلام کنم که دولت ترامپ از اینکه در این موضوع به تنهایی بایستد، هراسی ندارد.» سفیر آمریکا در ادامه انتقاداتش مدعی شد: «فقط من متاسفم هستم که دیگر اعضای این شورا راه خود را گم کردهاند و اکنون میبینند که در کنار تروریستها ایستادهاند.» خانم کلی کرافت در سخنان بیپایه و اساساش علیه جمهوری اسلامی ادامه داد: «ایالاتمتحده، مردم ایران یا منطقه را رها نخواهد کرد. ما هرگز اجازه نخواهیم داد که ایران، حامی شماره یک تروریسم در جهان، آزادانه خرید و فروش سلاح جنگی را انجام دهد.» نماینده ویژه آمریکا در امور ایران میگوید که برجام برای دولت ایران چیزی «شبیه اعتقاد مذهبی» شده است. این سخنان در شرایطی مطرح میشود که ۱۳ عضو از ۱۵ عضو دائمی و غیردائمی شورای امنیت سازمان ملل، طی ۲۴ ساعت پس از آنکه مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، طرح بازگشت تحریمها را به شورای امنیت ارائه کرد، در نامههایی مخالفت خود را با این اقدام ایالاتمتحده اعلام کردند. این ۱۳ عضو؛ چهار عضو دائمی یعنی فرانسه، بریتانیا، چین و روسیه، و اعضای انتخابی فعلی، آلمان، بلژیک، ویتنام، نیجر، سنت وینسنت و گرنادینها، آفریقای جنوبی، اندونزی، استونی و تونس هستند که نامههای خود را در مخالفت ارسال کردهاند. این در حالی است که دولت آمریکا تاکید کرده «با استفاده از تمامی ابزارهای دیپلماتیکی که دارد» مانع از برچیدهشدن تحریمهای تسلیحاتی جمهوری اسلامی خواهد شد. به گزارش رویترز این کشورها میگویند از آنجایی که دولت فعلی ایالاتمتحده از توافق اتمی خارج شده، در نتیجه قادر به استفاده از مکانیزمی که در همان توافق پیشبینی شده بود، نیست. مکانیزم ماشه موسوم به سازوکاری پیشبینی شده در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است که به طرفهای برجام اجازه میدهد در تخطی ایران از تعهداتش، بازگشت خودکار همه تحریمهای بینالمللی را که تعلیق آنها موضوع این قطعنامه است، درخواست کنند. این قطعنامه در سال ۲۰۱۵ و در حمایت از توافق هستهای ایران به تصویب شورای امنیت رسید. آمریکا میگوید از آنجا که در قطعنامه ۲۲۳۱ مشارکت داشته همچنان میتواند برای فعالسازی این سازوکار درخواست دهد.
در همین زمینه، وزیر امورخارجه آمریکا پیشتر با اشاره به فرآیند ۳۰ روزهای که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل برای فعال شدن مکانیزم ماشه پیشبینی کرده است، گفته بود که از روز سی و یکم، تحریمها علیه ایران بازمیگردد و همه کشورهای عضو سازمان ملل نیز باید از آن تبعیت کنند. پیش از این نیز برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران گفته بود که آمریکا «نیازی به مجوز» کسی برای استفاده از مکانیزم ماشه ندارد و ایران خود داوطلبانه، تعهدات هستهایاش را «نقض» کرده است. هوک حمایت یا بیاعتنایی متحدان آمریکا به این تصمیم واشنگتن را فاقد اهمیت دانسته و اعلام کرده که روز جمعه ۳۱ مرداد، روز نخست از این دوره ۳۰ روزه بود.
مخالفت قاطع مسکو و پکن با استفاده واشنگتن از اسنپبک
تلاشهای آمریکا برای استفاده از مکانیزم ماشه با واکنش روسیه و چین مواجه شد و نماینده دائمی روسیه در سازمان ملل با اشاره به مخالفت گسترده اعضای شورای امنیت سازمان ملل با ادعای آمریکا برای برخورداری از فعالسازی مکانیزم بازگردانی تحریمها علیه ایران، گفت که مسیر انتخابی آمریکا در این زمینه غیرقانونی بوده و نتیجه موفقیتآمیز نخواهد داشت.
به گزارش «ایسنا» به نقل از پایگاه اینترنتی هیات روسیه درسازمان ملل، واسیلی نبنزیا نماینده دائمی روسیه در سازمان ملل در جلسه سهشنبه شب شورای امنیت با اشاره به تلاشهای اخیر آمریکا گفت: «تقریبا تمام اعضای شورای امنیت بلافاصله با نوشتن نامههایی به رئیس شورای امنیت واکنش نشان دادند. تا جایی که میتوان قضاوت کرد، اکثریت تاثیرگذاری در این نامهها به وضوح اعلام کردند که نامه آمریکا نمیتواند ابلاغیهای منطبق با پاراگراف ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در نظر گرفته شود و روند آغازمکانیزم بازگردانی تحریمها را نیز به جریان نمیاندازد، چراکه آمریکا مشارکتش در برجام را متوقف کرده است. آمریکا تنها عضو شورای امنیت است که ادعایی خلاف این دارد.» همزمان میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی در وین با اشاره به عدماتفاقنظر بر سر بهکارگیری مکانیزم بازگردانی تحریمها توسط آمریکا علیه ایران، از این تصمیم آمریکا انتقاد کرد. به گزارش «ایسنا» میخائیل اولیانوف در صفحه توییترش نوشت: «هیچ اتفاقنظری در شورای امنیت سازمان ملل بر سر تلاش آمریکا برای فعال کردن مکانیزم بازگردانی تحریمها (اسنپبک) وجود ندارد. اکثریت اعضای شورا، آمریکا را از مشارکتکنندگان برجام (توافق هستهای) نمیدانند که بتواند روند مربوطه (روند فعالسازی مکانیزم بازگردانی تحریمها) را آغاز کند؛ بنابراین رئیس شورا در موقعیتی نیست که بتواند اقدام بیشتری انجام دهد.» اولیانوف در پیام دیگری نوشت: «دیدگاه شخصی؛ تاسفبار است که آمریکا تلاش کرد بدون استدلال و برخلاف عقل سلیم مکانیزم بازگردانی تحریمها را فعال کند. هیچ همدردیای وجود ندارد، اما هیچ احساسی از روی بغض و کینه هم نیست.» همچنین دیمیتری پولیانسکی، معاون نماینده روسیه در سازمان ملل نیز در همین زمینه در حساب توییتری خود نوشت: «این (اقدام رئیس شورای امنیت) به این معنی است که هیچ اسنپبکی (مکانیزم ماشه) در کار نیست.»
این در حالی است که پکن نیز از جمله مخالفان سرسخت این اقدام آمریکا بهشمار میرود و بارها مخالفت خود را اعلام کرده است. در این رابطه هیات چین در سازمان ملل در پی جلسه سهشنبهشب شورای امنیت و مطرح شدن موضوع درخواست آمریکا برای فعال شدن مکانیزم بازگردانی تحریمها علیه ایران در صفحه توییترش نوشت: «اکثریت تاثیرگذاری از اعضای شورای امنیت تصریح کردند که درخواست آمریکا برای فعال کردن مکانیزم بازگردانی تحریمها (علیه ایران) غیرقانونی، نامعتبر و بیتاثیر است.» هیات چین در سازمان ملل افزود: «آنها آمادگیشان برای نگه داشتن و محافظت از برجام (توافق هستهای) و قطعنامه ۲۲۳۱ را اعلام کردند.»
مخالفت پاریس با کاخ سفید
انا گیوگن، معاون نماینده فرانسه در سازمان ملل نیز در این جلسه درخصوص درخواست آمریکا مبنیبر کلید خوردن مکانیزم ماشه علیه ایران با اشاره به اینکه ۱۳ عضو از ۱۵ عضو شورای امنیت با بازگشت تحریمها علیه ایران موافق نبودهاند، گفت: «ما باور داریم که در زمینه این درخواست نمیتوان اقدامات بیشتری اتخاذ کرد.»
ابراز تاسف تلآویو از موضع اروپا
همچنین مواضع کشورهای اروپایی در قبال تلاش آمریکا برای استفاده از مکانیزم ماشه خشم اسرائیل را در پی داشت. در این رابطه بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر رژیم صهیونیستی خواستار تغییر مواضع انگلیس در قبال ایران شد. به گزارش «ایسنا» به نقل از تایمز او اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، روز سهشنبه در دیدار با دومینیک راب، وزیر خارجه انگلیس خواستار تغییر موضع انگلیس در قبال ایران و ملحق شدن به فشار آمریکا برای بازگرداندن تحریمها علیه ایران شد. وی در این خصوص مدعی شد: «نظارهگره ستیزهجویی ایران بدون سلاح هستهای باشید. اگر ایران به سلاح هستهای دست یابد، به خطر بزرگی برای جهان تبدیل خواهد شد.» همچنین وزیر خارجه اسرائیل گفته است که دولت تلآویو از آلمان، فرانسه و بریتانیا ناخشنود است؛ زیرا این سه قدرت اروپایی در شورای امنیت به تحریم تسلیحاتی ایران به پیشنهاد ایالاتمتحده رأی مثبت ندادهاند. گابی اشکنازی، وزیر خارجه اسرائیل هم سهشنبه (۲۵ اوت) پس از دیدار با همتای بریتانیایی خود دومینیک راب، در نشستی خبری گفت: «تلاشهای جهانی برای جلوگیری از تهاجمات ایران باید نهتنها در حرف، بلکه در عمل متجلی شود».
تا پایان ماه اوت مکانیزم ماشه فعال نمیشود
در عین حال یک دیپلمات سازمان ملل اعلام کرد که با توجه به اظهارات رئیس شورای امنیت، پرونده تحریم و به راهاندازی مکانیزم ماشه علیه ایران مختومه شده است. به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان به نقل از خبرگزاری فرانسه، یک دیپلمات سازمان ملل در واکنش به اظهارات رئیس شورای امنیت اعلام کرد: «با رد صریح پیشنهاد آمریکا تقریبا ازسوی تمامی اعضای شورای امنیت، بهطور معمول پیشنهاد آمریکا و پرونده مکانیزم ماشه مختومه شده است». این منبع دیپلمات که نخواست هویتش فاش شود، تاکید کرد، اما آمریکا موضوع را به این شکل نمیبیند. یک دیپلمات دیگر سازمان ملل نیز اعلام کرد آمریکا در رویکرد خود تنها مانده است. این دیپلمات ناشناس هدف آمریکاییها از به راهاندازی مکانیزم ماشه را نابودی توافق هستهای ایران دانست و تاکید کرد آنها به این منظور پیش از این نیز ایران را تحت تحریمهای خود قرار دادهاند. ازسوی دیگر خبرگزاری آسوشیتدپرس در این رابطه نوشت که اعلام موضع رئیس اندونزیایی شورای امنیت به این معناست که تا پایان ماه اوت که کشور او ریاست شورای امنیت را به عهده دارد روند مکانیزم ماشه فعال نمیشود. نیجر در ماه سپتامبر ریاست شورای امنیت را برعهده میگیرد. پیش از این نماینده نیجر در سازمان ملل متحد به همراه نمایندگان تونس و آفریقای جنوبی در بیانیه مشترکی اعلام کرده بودند که درخواست آمریکا برای فعال کردن مکانیزم ماشه علیه ایران قابل اجرا نیست.
توصیه ظریف به ترامپ
اعلام موضع رئیس اندونزیایی شورای امنیت درباره استفاده آمریکا از مکانیزم ماشه، واکنش جمهوری اسلامی ایران را نیز بهدنبال داشت و محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان در صفحه توییتر خود در این زمینه نوشت: «قلدری قانونگریزانه پمپئو یک بار دیگر آمریکا را منزوی کرد. با آنکه ایالاتمتحده مانع رایزنی در شورای امنیت درباره ابلاغیه غیرقانونیاش در روز جمعه شد، اعضای حاضر در نشست امروز (سهشنبه) این شورا درخصوص مسائل خاورمیانه تلاش آمریکا را باطل و بلااثر دانستند. وقت آن است دونالد ترامپ از گوش دادن به حرفهای نوچههای زورگو دست بردارد.»
بعیدینژاد: ختم جلسه!
حمید بعیدینژاد، سفیر ایران در لندن نیز در واکنش به انزوای مجدد آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل در توییتی نوشت: «امروز رئیس شورای امنیت در پاسخ به این سوال که چه اقدامی در برابر طرح آمریکا برای بازگشت تحریمها علیه ایران در نظر دارد، گفت چون اعضای بسیار زیادی در شورای امنیت نظر کاملا مخالفی با یک عضو دیگر دارند، پیرامون موضوع اجماع وجود ندارد و لذا اقدامی در مورد پیشنهاد آمریکا متصور نیست. ختم جلسه!»
پاسخ معاون حقوقی رئیسجمهور
همزمان لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیسجمهور در واکنش به تهدیدهای آمریکا علیه ایران گفت مطابق مواد ۱۰ و ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ که مستند خود آمریکاست، کسی میتواند این مساله را به شورای امنیت ببرد که خودش سند برجام را رعایت کرده باشد. به گزارش «ایسنا» جنیدی در حاشیه جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران در پاسخ به این پرسش که واکنش ایران به تحرکات آمریکا برای تحریم مجدد چیست، تاکید کرد: «ما استدلالهای روشنی داریم، استدلال آیینی و شکلی ما این است که اگر میخواهیم به توافقی استناد کنیم باید اول به آن متعهد باشیم یا در آن عضویت داشته باشیم یا طرف فعال باشیم که آمریکا چنین موقعیتی در برابر برجام ندارد.» وی درخصوص ایرادات ماهوی استدلالهای واشنگتن نیز گفت: «اگر قرار است تحریمها برگردد ما باید تا زمانی که آمریکا از برجام خارج میشد، برجام را نقض کرده باشیم درحالیکه تا یک سال بعد از آن، تاییدات سازمان ملل را درباره رعایت همه جوانب برجام داشتهایم و پس از آن هم خروج تدریجی ما نقض قرارداد برجام نیست و در جهت اعمال حق ما ذیل ماده ۳۶ برجام است.» معاون حقوقی رئیسجمهوری افزود: «ما از شورای امنیت باید توقع داشته باشیم که تفسیر منطقی را مبنای کار قرار دهد و شورای امنیت میتواند از گردش این اخطاریه جلوگیری کند.» جنیدی در پاسخ به این پرسش که معاونت حقوقی برای دریافت مطالبات ایران از کشورهای مختلف چه اقداماتی انجام داده نیز گفت: «تیمی متشکل از تمام بخشهای حقوقی مختلف در حال بررسی تمام راهحلها در این زمینه است و همزمان به طرف مقابل توجه داده شده که زمینههای اقدام حقوقی در حال انجام است و آنها هم تلاش کردهاند و بهدلیل تذکرات ما، همکاریهایی ازسوی یکیدوتا از کشورها آغاز شده است.»
بیانیه نمایندگی ایران در سازمان ملل
همچنین علیرضا میریوسفی، معاون مطبوعاتی هیات کشورمان در سازمان ملل بیانیه نمایندگی دائمی کشورمان در نیویورک را درباره اقدام آمریکا به اعمال تحریمهای سازمان ملل علیه ایران در صفحه توییترش منتشر کرد. به گزارش «ایسنا» در این بیانیه آمده است: «امروز اکثریت تاثیرگذاری از اعضای شورای امنیت بار دیگر مقبولیت نامه اخیر آمریکا را که مدعی آغاز روندی برای اعمال تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران بود، رد کردند.» در ادامه این بیانیه آمده است: «آنها باور دارند که آمریکا از حق آغاز کردن روندی برای اعمال دوباره تحریمهای شورای امنیت علیه ایران محروم شده است و نامه آن کشور نمیتواند ابلاغیهای واجد شرایط لازم برای قطعنامه ۲۲۳۱ باشد، بنابراین عاری از تاثیر قانونی در حال حاضر و در آینده است.» نمایندگی کشورمان در سازمان ملل مطرح میکند: «موضع ایران در برابر این تلاش آمریکا نیز بسیار واضح است. این نامه و تمام ارجاعاتی که در آن ذکر شده است باطل و پوچ بوده و هیچ مبنای قانونی و تاثیری ندارند و بنابراین کاملا غیرقابل قبولند. استدلالهای قوی مربوطه ما و ارجاعات پشتیبان آن در نامه وزیر امور خارجهمان به رئیس شورای امنیت آمده و بهعنوان یک سند شورای امنیت ارائه شده است.» این بیانیه میافزاید: «بررسیهای امروز در سازمان ملل بار دیگر انزوای آمریکا در ارتباط با برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ را نشان داد. با توجه به این، هدف اعلامشده آمریکا از بین بردن قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام است. ایران اطمینان دارد که اعضای شورای امنیت مانع خواهند شد که این کشور، سازمان ملل و از جمله شورای امنیت را تضعیف کند.»
انتقادهای داخلی از کاخ سفید
تلاشهای بیثمر آمریکا برای فشار بر ایران از جمله استفاده از مکانیزم ماشه با هدف بازگرداندن تحریمهای شورای امنیت در داخل این کشور نیز انتقاداتی را در پی داشته است؛ از جمله وندی شرمن، مذاکرهکننده اصلی دولت باراک اوباما در توافق هستهای درخصوص علل ناتوانی آمریکا در اعمال مجدد تحریمهای سازمان ملل علیه ایران گفت: «زمانی که درخصوص چیزی که به اسم توافق هستهای ایران میشناسیم مذاکره کردیم، میخواستیم اطمینان حاصل کنیم که اگر ایران عمیقا دست به نقض توافق زد، هر کشوری که در برجام مشارکت داشته بتواند به سازمان ملل برود و تحریمهای چندجانبه را علیه ایران اعمال کند.» به گزارش «ایسنا» به نقل از بیزینس اینسایدر، وندی شرمن، ادامه داد: «دولت ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق خارج شد. رئیسجمهور با صدای بلند اعلام کرد ما دیگر در برجام مشارکت نداریم. شما شنیدید که آلمان، انگلیس و فرانسه - که از طرفین برجام هستند - گفتند ایالاتمتحده دیگر شراکتی در برجام ندارد. بنابراین آمریکا در این خصوص هیچ جایگاهی در سازمان ملل نداشته و نمیتواند تحریمها را علیه ایران بازگرداند.» شرمن افزود: «آمریکا تحت دولت ترامپ تمامی تحریمهایی را که در نتیجه توافق برداشته شده بودند بازگرداند. در سازمان ملل بهدنبال آن هستند که در کنار کمپین فشار حداکثری، تحریمهای چندجانبه سازمان ملل نیز علیه ایران اعمال شوند. برخی کشورها کاملا از تحریمهای آمریکا پیروی نکردهاند. این یکی از دلایلی است که دولت میخواهد تحریمهای چندجانبه بازگردند چون آن وقت آنها به باور خودشان شانس بهتری برای اعمال تحریمهایی که ذیل توافق هستهای برداشته شده بودند - چه یکجانبه چه چندجانبه - پیدا خواهند کرد.» وندی شرمن ضمن ابراز نگرانی درخصوص وضعیت کنونی برجام افزود: «این مساله به خاطر کمپین فشار حداکثری و دیگر اقدامات دولت ترامپ نگرانکننده است. متاسفانه ایرانیها گامهایی در مسیر اشتباه برداشتهاند. آنها اورانیوم را با درصد بالاتر غنیسازی میکنند. آنها ذخایر اورانیوم غنیسازیشدهشان را افزایش دادهاند. آنها در حال توسعه و استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفتهتر هستند. آنها بهدنبال راهی برای راهاندازی مجدد برنامه پلاتینیومی خود هستند که این خود مسیری برای دستیابی به مصالح لازم برای سلاح هستهای است.»
دلیل انزوای مجدد آمریکا
رضا نصری، تحلیلگر ارشد مسائل بینالملل در توییتی با اشاره به منزوی شدن مجدد آمریکا در نشست اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد نوشت: «سفیر آمریکا در سازمان ملل، اعضای شورای امنیت - از جمله متحد دیرینه خود انگلیس - را به «نداشتن شجاعت»، «فقدان قضاوت اخلاقی» و «جانبداری از تروریسم» متهم کرد. این استیصال و انزوای آمریکا محصول عملکرد وزیر و مدیرانی است که در ایران به «غربگرایی» متهم میشوند.»