در جریان سفر به چین صورت گرفت
واکنش ظریف به شایعه احتمال خروج اروپا از برجام
وی درمورد برداشته شدن گام بعدی ایران در کاهش تعهدات برجامی و شایعه احتمال خروج اروپا از برجام افزود: «مشکل اصلی برجام که طرف‌های چینی و روسی هم روی آن توافق دارند این است که آمریکا از آن خارج شده و مزاحمت‌هایی هم برای دیگران ایجاد کرده است و به این شکل برجام را تهدید می‌کند.» به گزارش «ایرنا» ظریف با اشاره به اینکه لازم است اروپایی‌ها اقدامات عملی در مورد برجام انجام دهند، اظهار کرد که متاسفانه اروپایی‌ها در طول چند سال گذشته نتوانسته‌اند مستقل از آمریکا در مورد برجام اقدامات عملی انجام دهند. وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران درمورد برگشت‌پذیری گام‌های ایران در راستای کاهش تعهدات برجامی یادآوری کرد در صورتی که با اقدام عملی اروپا برای ایفای تعهدات خودشان نه در واقع برای جبران تعهدات آمریکا، مواجه شویم ما هم آمادگی داریم اقداماتی را که انجام دادیم به تدریج به عقب برگردانیم.
مکانیزم ماشه
پیش‌تر یک خبرگزاری انگلیسی به نقل از منابع دیپلماتیک مدعی شد که طرف‌های اروپایی برجام، مکانیزم ماشه را در سال آینده میلادی فعال می‌کنند؛ اما فورا به شورای امنیت نمی‌روند. به گزارش خبرگزاری فارس، خبرگزاری «رویترز» روز جمعه ۳۰ آذرماه به نقل از چند دیپلمات گزارش داد که کشورهای اروپایی باقیمانده در توافق هسته‌ای ایران، احتمالا مکانیزم حل‌وفصل اختلافات در برجام موسوم به مکانیزم ماشه را در ماه ژانویه ۲۰۲۰ فعال می‌کنند.
بر این اساس، احتمالا اروپایی‌ها با هدف به عقب بازگرداندن گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران، مکانیزم ماشه را فعال می‌کنند؛ اما برای احیای تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران که باعث فروپاشی کامل برجام می‌شود، عجله نمی‌کنند. رویترز به نقل از شش دیپلمات غربی و اروپایی - که نامی از آنها ذکر نکرد - مدعی شد کشورهای آلمان، فرانسه و انگلیس با یکدیگر توافق کرده‌اند که فرآیند (مکانیزم ماشه)را آغاز کنند؛ اما فعلا صبر می‌کنند تا ببینند ایران پیش از تصمیم نهایی (رفتن به شورای امنیت) چه گام‌هایی برمی‌دارد. بر این اساس، یک منبع دیپلماتیک اروپایی می‌گوید: «آغاز این فرآیند با هدف حل مسائل مشکل‌ساز و حفظ توافق [هسته‌ای] انجام می‌گیرد. تحریم‌های سازمان ملل [اما] به‌صورت خودکار به‌دنبال این فرآیند نمی‌آید. اگر ما تصمیم بگیریم که این کار (احیای تحریم‌های سازمان ملل) را انجام دهیم، به معنای آن است که تصمیم گرفته‌ایم میخ آخر را به تابوت [برجام] بزنیم.» به نوشته رویترز، این دیپلمات‌ها می‌گویند تا زمانی که گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران از آستانه غیرقابل قبولی (خط قرمز) عبور نکند، کشورهای اروپایی نیز به‌جای حرکت به سمت احیای تحریم‌ها، روی طولانی‌کردن فرآیند (فعال‌سازی مکانیزم ماشه) تمرکز می‌کنند. بر این اساس، سه منبع دیپلماتیک ادعا می‌کنند که سه کشور اروپایی مخصوصا فرانسه، درحال لابی‌کردن با چین و روسیه هستند تا آنها را به نشان دادن اتحاد در جمع پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل مجاب کنند؛ اما مسکو و پکن هنوز می‌گویند که مخالف آغاز فرآیند مکانیزم ماشه هستند.
دیپلمات دیگری به رویترز گفت: «ما احساس می‌کنیم که دیپلماسی هنوز نمرده است.» رویترز در ادامه این گزارش، به نقل از یک مقام ارشد ایرانی نوشت: «تروئیکای اروپایی به ایران اطلاع داده‌اند که می‌خواهند مکانیزم ماشه را فعال کنند. اگر آنها این کار را انجام دهند، ایران نیز اقدام متناسب را انجام می‌دهد. آنها اگر می‌خواهند توافق [هسته‌ای] را حفظ کنند، باید به وعده‌هایشان عمل کنند؛ چون در غیر این‌صورت ایران گام‌های بعدی را برمی‌دارد.»
مکانیزم ماشه، بخش نهایی از سازوکار حل اختلاف ذیل برجام است که می‌تواند قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل را که براساس قطعنامه ۲۲۳۱ تعلیق شده بودند، بازگرداند. در حقیقت منظور از مکانیزم ماشه همان «سازوکار حل اختلافات» در بندهای ۳۶ و ۳۷ در برجام است. این ۲ بند از آنجا که رجوع به آنها می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بینجامد، به «مکانیزم ماشه» معروف شده است.
بند ۳۷ برجام عنوان می‌کند: «متعاقب دریافت ابلاغ طرف شاکی، به نحو مشروح در فوق، به همراه توضیحی از تلاش‌های توام با حسن‌نیت آن طرف برای طی فرآیند حل‌وفصل اختلاف پیش‌بینی شده در برجام، شورای امنیت سازمان ملل متحد باید منطبق با رویه‌های خود درخصوص قطعنامه‌ای برای تداوم لغو تحریم‌ها رای‌گیری کند. چنانچه قطعنامه یاد شده ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، سپس مفاد قطعنامه‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجددا اعمال خواهند شد؛ مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیم‌گیری کند.»
سفر به چین و روسیه
محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران در واپسین روزهای سال ۲۰۱۹ به دو کشور مهم یعنی چین و روسیه سفر کرد. این سفرها در شرایطی انجام شد که از روز جمعه ششم تا روز یکشنبه هشتم دی ماه، سه کشور یک مانور دریایی مشترک در شمال اقیانوس هند و دریای عمان برگزار کردند؛ رزمایشی که بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های منطقه و جهان داشت و به‌ویژه آمریکا و انگلیس نسبت به برگزاری این رزمایش ابراز نگرانی کردند. تحلیلگران و کارشناسان این رزمایش سه‌جانبه را ائتلاف درحال ظهوری می‌دانند که دو هدف حفظ امنیت آبراهه‌های بین‌المللی و ایجاد موازنه در برابر آمریکا را دنبال می‌کند.
همزمان با پایان یافتن رزمایش مشترک تهران، پکن و مسکو، محمدجواد ظریف وزیرخارجه ایران راهی مسکو شد تا با همتای روس خود رایزنی‌هایی داشته باشد. سیدعباس موسوی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی درباره سفر ظریف به روسیه گفته بود که در این سفر مسائل دوجانبه منطقه‌ای و آخرین تحولات بین‌المللی مورد بحث و رایزنی بین مقامات ایران و روسیه قرار خواهد گرفت. ظریف که یکشنبه شب وارد مسکو شد روز دوشنبه با سرگئی لاوروف، وزیرخارجه روسیه دیدار و رایزنی داشت. ظریف در بدو ورود به روسیه، روبط دو کشور را راهبردی و تنگاتنگ خواند. همچنین وزیرخارجه ایران که بامداد سه‌شنبه وارد پکن شد روز گذشته با همتای چینی خود دیدار کرد. ظریف و وانگ یی، وزیرخارجه چین بر گسترش همکاری‌ها تاکید کردند.
به گزارش «ایرنا» وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران در این دیدار با اشاره به حمایت چین از چندجانبه‌گرایی گفت: «نقش چین در حمایت از مسائل بین‌المللی از جمله مسائل مربوط به ایران بسیار مهم است.» ظریف ضمن انتقاد از تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران خواستار مقابله جامعه بین‌المللی با یک‌جانبه‌گرایی و حمایت از چندجانبه‌گرایی شد. وی با اشاره به برقراری روابط استراتژیک میان تهران و پکن گفت: «ارتقای روابط دوکشور به سطح راهبردی، بیانگر اشتیاق تهران و پکن برای افزایش تعاملات و روابط است.» ظریف با اظهار خرسندی از حضور در چین گفت: «اینکه در آخرین روز سال ۲۰۱۹ با شما و نیز پیش‌تر با سرگئی لاوروف وزیرخارجه روسیه دیدار داشتم مایه خوشوقتی است.»
