پایگاه اوراسیاریویو تحلیل کرد
نقطه معنادار روابط استراتژیک ایران، روسیه و چین
به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد» پایگاه تحلیلی اوراسیاریویو در گزارشی با اشاره به اینکه ظرفیت‌های همکاری امنیتی بین ایران، روسیه و چین، همگرایی آنها را افزایش داده است، می‌نویسد: درحالی‌که عمده تمرکز بر اتحاد‌های چندجانبه در منطقه آسیا تمایل به حضور شرکا و متحدان ایالات‌متحده دارد، معادلات دیگری فراتر از آن نیز وجود دارند؛ به‌ویژه می‌توان به معادلاتی اشاره کرد که ظرف چند سال گذشته توسط چین یا روسیه برقرار شده‌اند. یکی از این معادلات، روابط ایران-چین-روسیه است. مانند بسیاری دیگر از معادلات همکاری امنیتی، این رابطه نشانی از تعدد ترکیب ارتباطات کنونی بین این سه کشور و همگرایی اخیر است که بنابر روندهای مختلف و توسعه نظیر رشد تقابل با ایالات‌متحده در دوره زمامداری دونالد ترامپ شکل گرفته است. همکاری‌ای که گزارش‌هایی نیز در مورد طرف‌های جدیدی که می‌توانند در آن شرکت کنند روبه افزایش است و یکی از همین کشورها را می‌توان پاکستان دانست. درحالی‌که سه کشور رزمایش مشترک نظامی را در آب‌های اقیانوس هند و دریای عمان آغاز کرده‌‌اند، این همکاری به‌طور فزاینده‌ای زیر ذره‌بین قرار گرفته است. نخستین‌بار حسین خانزادی، فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران خبر شرکت در رزمایش «کمربند امنیتی» را با چین و روسیه اعلام کرد. او این رزمایش را بخشی از یک همکاری گسترده بین نیروی دریایی ایران و چین برای طراحی و توسعه ناوشکن و زیردریایی توصیف کرد. با این حال تا پیش از برگزاری این رزمایش، جزئیات دقیقی از آن منتشر نشده بود. گزارش‌هایی هم منتشر شده که نشان می‌دهد تهران و پکن هر دو به دنبال تقویت همکاری نظامی هستند. سرگئی لاوروف نیز پس از تایید مشارکت روسیه در این رزمایش گفت: «ما، جمهوری خلق چین و ایران درحال آماده‌سازی برای رزمایش دریایی هستیم تا مسیر مبارزه با تروریسم و دزدان دریایی در این بخش از اقیانوس هند هموارتر شود.»
اما دریادار دوم غلامرضا طحانی، معاون عملیات نیروی دریایی ارتش و سخنگوی رزمایش مرکب ایران، روسیه و چین روز جمعه و همزمان با آغاز این رزمایش به رسانه‌ها گفت: «از اهداف این رزمایش می‌توان به تقویت امنیت تجارت دریایی بین‌المللی و مقابله با دزدی دریایی و تروریسم دریایی و تبادل اطلاعات در حوزه امداد و نجات دریایی و تبادل تجربیات عملیاتی و تاکتیکی اشاره کرد. تمرینات تاکتیکی متنوعی از جمله نجات شناور دچار حریق، آزادسازی شناور مورد تعرض قرار گرفته، تیراندازی علیه اهداف مشخص و سایر تمرینات تاکتیکی و عملیاتی در این رزمایش پیش‌بینی شده است.»
طحانی افزود: «پیام این رزمایش صلح، دوستی و امنیت پایدار در سایه همکاری و اتحاد جمعی است و پیامد آن این است که جمهوری اسلامی ایران قابل منزوی شدن نیست و این از مهم‌ترین دستاوردهای این رزمایش خواهد بود.»
وی در پایان گفت: «برگزاری این رزمایش به معنای این است که روابط سه کشور ایران، روسیه و چین به سطح معناداری رسیده است و این روند در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت.»
علاوه بر مواضعی که به‌طور عمومی اعلام می‌شوند، پایه‌ریزی ژئوپلیتیک این گروه سه‌جانبه کاملا واضح است: هر سه کشور موضعی تقابلی در برابر ایالات‌متحده دارند و این را به اثبات رسانده‌اند که به‌طور فزاینده‌ای خواستار انجام همکاری‌ها در محدوده امنیتی هستند تا توانایی‌های نظامی خود را به رخ بکشند. خانزادی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری مهر تصریح کرد: «رزمایش مشترک نظامی چند کشور چه زمینی باشد یا هوایی و دریایی نشان از توسعه چشمگیر همکاری‌های نظامی طرف‌های دخیل دارد.»
اما بهتر است که اهمیت استراتژیک این امر در چشم‌انداز وسیع‌تری نیز بررسی شود. این منطقه همواره شاهد افزایش فعالیت‌های نظامی بوده است. ایالات‌متحده یک عملیات دریایی را در نزدیکی بحرین طی ماه نوامبر برگزار کرد تا به این ترتیب آمادگی خود را برای افزایش ایمنی کشتیرانی در آب‌های خلیج‌فارس نشان دهد. واشنگتن از سوی دیگر برنامه دارد تا رهبری یک ابتکار نظامی را در دست بگیرد و با حضور استرالیا، عربستان، بریتانیا و بحرین، برنامه امنیت دریانوردی بین‌الملل را در این آب‌ها بنا کند. بازیگران دیگری نیز البته به‌طور مستقل حضور دارند. فلورانس پارلی، وزیر دفاع فرانسه در ماه نوامبر از استقرار نیروهای ویژه اتحادیه اروپا در پایگاه ابوظبی امارات خبر داد تا امنیت کشتیرانی در این منطقه را رصد کند. ایران، روسیه و چین هم در این آب‌ها منافع خود را دنبال می‌کنند. روسیه ابتکار خود را تحت عنوان طرح امنیت گروهی در خلیج‌فارس که مورد حمایت چین نیز هست، دنبال می‌کند. در همین حال ایران برنامه‌هایی را برای پیگیری و اجرای ابتکار صلح هرمز دارد و آنگونه که علی شمخانی روایت می‌کند این طرح قرار نیست هیچ‌گونه قدرت خارجی را شامل شود و تنها بر تامین امنیت خلیج‌فارس توسط کشورهای منطقه تکیه دارد. اگرچه تاکنون اغلب فعالیت‌های نیروی دریایی ایران ناشی از اقدامات قایق‌های تندروی در اختیار نیروهای سپاه پاسداران بوده است اما با این‌حال نیروی دریایی ارتش نیز طی سال‌های اخیر به فناوری‌ها و تسلیحات نوینی دست یافته و آن را عملیاتی کرده است. از این دیدگاه، ایران، روسیه و چین هریک می‌توانند از رزمایش نظامی دریایی در راستای منافع خود بهره ببرند و توسعه اتحاد خود را نشان دهند. از دید ایران، برای نمونه این رزمایش یک سیگنال استراتژیک و مستقیم است که سه کشور حاضر در آن به نقطه معنادار استراتژیکی از روابط خود رسیده‌اند و البته به منافع مشترک و غیرمشترک یکدیگر نیز آگاهی دارند. در پشت‌پرده فعالیت‌های پرتنش و متعدد دریایی این روزها در خلیج‌فارس، رزمایش سه‌جانبه ایران، روسیه و چین با نگرانی‌هایی مواجه خواهد شد. چراکه این رزمایش در منطقه‌ای برگزار می‌شود که ارتباطات و فعالیت‌های نظامی به‌طور فزاینده‌ای در آن روبه گسترش هستند و فراتر از آن برای کشورهایی نظیر هند، نگرانی‌هایی نسبت به ورود شرکای جدید مثل پاکستان به این همکاری‌های نظامی وجود دارد.
به هم پیوستن ایران، روسیه و چین در ذات خود یک توسعه استراتژیک محسوب می‌شود و پیوستن کشورهای دیگری نظیر پاکستان به این ترکیب می‌تواند شانس این قمار را افزایش دهد. صرف نظر از اینکه معادلات چگونه نوشته خواهند شد، می‌توان انتظار داشت که تداوم توجه به آرایش‌های سه یا چهارجانبه نظیر رزمایش ایران، روسیه و چین می‌تواند به فراتر از ائتلاف آمریکا و متحدانش در منطقه گام بردارد.
