«دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان، اهداف سفر روحانی به ژاپن را بررسی کرد
احیای خط ژاپنی تهران- واشنگتن؟
عكس: آرشیو
تحرکات دیپلماتیک میان تهران و توکیو درحال شدت گرفتن است؛ پس از سفر خرداد ماه شینزوآبه، نخست‌وزیر ژاپن به تهران و سفر هفته گذشته سیدعباس عراقچی، معاون وزیرخارجه به توکیو، اکنون سخن از سفر حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران در اواخر آذر ماه به ژاپن است. با گذشت چند روز پس از انتشار خبری از سوی خبرگزاری کیودوی ژاپن مبنی بر سفر احتمالی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران به توکیو، روز گذشته سیدعباس عراقچی، معاون وزیرخارجه در این رابطه گفت که تمهیدات لازم برای تعیین تاریخ سفر روحانی انجام شده و ابراز امیدواری کرد که به زودی در این زمینه تصمیم‌گیری شود. وی اظهار امیدواری کرد که سفر احتمالی رئیس‌جمهور ایران در اواخر این ماه به ژاپن، به تقویت روابط اقتصادی کمک کند. به گزارش «ایسنا» عراقچی که به وین سفر کرده بود به شبکه ان‌اچ‌کی ژاپن گفت: «ژاپن شریک اقتصادی و ارائه‌دهنده فناوری به ایران است که همواره یکی از تامین‌کنندگان مهم نفت ژاپن بوده است.»
احتمال صادرات نفت به ژاپن
عراقچی با تاکید بر اینکه ایران می خواهد همان روابط مثبت با ژاپن را حفظ کند، نسبت به احتمال صادرات مجدد نفت به آن کشور در آینده ابراز امیدواری کرد. ژاپن و ایران روابط حسنه طولانی دارند که عمدتا بر واردات نفت از ایران استوار است. البته در ماه‌های اخیر، ژاپن تحت فشار آمریکا مجبور شد واردات نفت از ایران را قطع کند یا حداقل به شکل چشمگیری کاهش دهد. با این حال، این مساله مانع ادامه روابط حسنه تهران و توکیو نشد. درحال‌حاضر، ژاپن، نه از منظر مناسبات تجاری با ایران، بلکه بیشتر از لحاظ امکان وساطت میان تهران و واشنگتن اهمیت دارد.
تاریخ احتمالی سفر
محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری روز چهارشنبه گذشته در حاشیه جلسه هیات دولت درباره گمانه‌زنی سفر رئیس‌جمهوری به ژاپن گفت: «دعوتی از سوی ماهاتیر محمد برای آخر این ماه به مالزی انجام شده بود که پذیرفته شد و از طرف دیگر شینزو آبه در سفر خود به ایران از رئیس‌جمهوری درخواست سفر کرده بود که با توجه به نزدیکی دو کشور به یکدیگر و دوری راه به ایران اعلام کردیم آمادگی پاسخ مثبت به این دعوت را داریم. این تجمیع سفرها در بسیاری از کشورها هم برای صرفه‌جویی در رفت‌وآمد انجام می‌شود.» وی درباره سفر رئیس‌جمهور به ژاپن تاکید کرد: «نماینده نخست‌وزیر ژاپن وقتی به تهران آمده بود و با آقای رئیس‌جمهور ملاقات کرد، تاکید داشتند که پیام آقای آبه را آورده‌اند و بنابراین این سفر انجام می‌شود و ما هم به مالزی می‌رویم و هم به ژاپن.»
واعظی درباره زمان انجام این سفر تصریح کرد: «احتمالا این سفرها در اواخر این ماه(آذر) انجام می‌شوند.» پیش‌تر اواسط هفته گذشته خبرگزاری کیودو گزارش داد که مقامات ایران و ژاپن درحال بررسی سفر رئیس‌جمهوری ایران به توکیو هستند. به گزارش «ایسنا» خبرگزاری کیودو به نقل از «یک منبع آگاه از روابط تهران و توکیو» گزارش داد که ژاپن درحال بررسی سفر حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران به ژاپن است و تهران مایل است این سفر در نزدیک‌ترین زمان ممکن انجام شود.
دستور کار احتمالی سفر روحانی
این درحالی است که با توجه به سفر شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن در اواخر خرداد ماه به تهران آن هم در شرایطی که حامل پیام دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای مقام معظم رهبری بود، این گمانه‌زنی مطرح است که سفر روحانی به ژاپن نیز، از یک‌سو با هدف «پاسخ به سفر آبه» و از دیگر سو با «دستور کار احیای مذاکرات بین تهران و واشنگتن» خواهد بود. البته پیام ترامپ با پاسخ منفی آیت‌الله خامنه‌ای مواجه شد و ایشان در پاسخ به نخست‌وزیر ژاپن گفتند: «ما درحسن نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم اما درخصوص آنچه از رئیس‌جمهور آمریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمی‌دانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد.»
شرایط مذاکره با آمریکا
از سوی دیگر رئیس‌جمهور ایران اخیرا بار دیگر شرایط مذاکره بین ایران و آمریکا را تشریح کرد و در آخرین موضع‌گیری‌اش درباره مذاکره با واشنگتن روز چهارشنبه گذشته، در بیست و ششمین همایش ملی بیمه و توسعه در برج میلاد، با بیان اینکه «اکنون هم این بحث‌ها (دیدار با ترامپ) ادامه دارد و دوستان واسطه هستند» گفت: «هروقت آمریکا حاضر شود تحریم غلط، ظالمانه، نادرست و تروریستی خود را کنار بگذارد، بلافاصله سران ۱+۵ می‌توانند ملاقات کنند و ایران هیچ مشکلی ندارد. باید ذهن همه روشن شود که ما در مساله تحریم؛ نه آغازگر بودیم، نه مقصریم و نه امروز لج‌بازی می‌کنیم، موضوع سوم بسیار مهم است، چون بعضی‌ها در ذهن جوانان این گونه القا می‌کنند که ما لج‌بازی می‌کنیم، درحالی‌که این‌گونه نیست و ما این بهانه را از آنها گرفتیم. تحریم غلط و ظالمانه است؛ آن را کنار بگذارند و در این شرایط مشکلی برای مذاکره نداریم.»
سفرهای حساس
با وجود اینکه ایران و ژاپن روابط حسنه‌ای با هم دارند، مقامات بلندپایه آنها به ندرت به کشور‌های یکدیگر سفر می‌کنند. سفر آبه که روزهای ۲۲ و ۲۳ خرداد به تهران انجام گرفت، نخستین سفر یک نخست‌وزیر ژاپنی طی ۴۱ سال گذشته و بعد از انقلاب اسلامی ایران بود. پیش‌تر «تاکئو فوکودا» در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۷ شمسی مدت کوتاهی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی) به ایران سفر کرده بود. همچنین در سال ۱۳۶۲ و هنگام جنگ تحمیلی، پدر شینزو آبه به‌عنوان وزیرخارجه وقت این کشور، برای میانجی‌گری بین ایران و عراق به تهران آمد اما تلاش ژاپن در آن مقطع به نتیجه‌ای منجر نشد. روسای‌جمهور ایران هم به‌ندرت به ژاپن سفر می‌کنند و آخرین رئیس‌جمهور ایران که به ژاپن رفت، سیدمحمد خاتمی بود که در اکتبر ۲۰۰۰ به توکیو سفر کرد. بنابراین با توجه به این موضوع نیز به‌نظر می‌رسد که مسائل مهمی باید در دستور کار سفر احتمالی رئیس‌جمهور ایران به ژاپن قرار داشته باشد.
تقدیم پیام روحانی به شینزوآبه
سیدعباس عراقچی که بین سال‌های ۸۶ تا ۹۰ سفیر ایران در توکیو بوده‌است، اوایل هفته گذشته سفری به چین و سپس ژاپن داشت و با شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن دیدار و پیام کتبی حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران را تقدیم وی کرد. به گزارش «ایسنا» در این دیدار که روز سه‌شنبه ۱۲ آذر ماه انجام شد، شینزوآبه گفت ژاپن کماکان از برجام حمایت می‌کند و به نقش دیپلماتیک خود ادامه خواهد داد. در این دیدار عراقچی ضمن ابلاغ سلام آقای روحانی و تقدیم پیام ایشان گفت: «سفر شما به ایران یک نقطه عطف در روابط دو کشور بود.» وی با اشاره به طرح صلح هرمز که از سوی رئیس‌جمهور کشورمان در مجمع عمومی سازمان ملل ارائه شد، گفت: «جمهوری اسلامی ایران به منظور حفظ امنیت و صلح و ثبات در منطقه خلیج‌فارس و تنگه هرمز، همه کشورهایی را که از تحولات خلیج‌فارس و تنگه هرمز متاثر می‌شوند به حمایت از ائتلاف امید یعنی «ابتکار صلح هرمز» دعوت می‌کند. در این رابطه با توجه به نقش منحصر‌به‌فردی که ژاپن دارد ما آماده همکاری و رایزنی‌های بیشتر با ژاپن در این زمینه هستیم.» همچنین روزنامه آساهی گزارش کرد عراقچی ابراز امیدواری کرده که ژاپن تلاش بیشتری برای کمک به آرام کردن وضعیت در خاورمیانه انجام دهد. با این حال، آساهی نوشت: «هنوز معلوم نیست که آیا آبه می‌تواند نقش موثری به‌عنوان پلی میان ایران و آمریکا بازی کند یا نه.» همزمان به گزارش فرارو به نوشته خبرگزاری ژاپنی «جی‌جی پرس»، عراقچی گفته است روحانی توقع دارد که آبه به تلاش‌های خود برای کاهش تنش‌ها در منطقه ادامه دهد. آبه نیز در پاسخ گفت: «ژاپن تلاش‌های دیپلماتیک مصرانه خود را ادامه خواهد داد.»
احیای خط جدید میانجی‌گری
رحمن قهرمان‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در رابطه با اهداف احتمالی سفر رئیس‌جمهور به ژاپن با اشاره به اخبار منفی منتشر شده درباره میانجی‌گری فرانسه گفت: «احتمالا این سفر تلاشی است در ادامه سفر شینزو آبه به تهران جهت احیای خط جدید میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن.»
البته این کارشناس معتقد است که ژاپن هم مانند فرانسه با محدودیت‌های جدی در این زمینه مواجه است و نمی‌توان زیاد امیدوار بود. وی ادامه داد: «به نظرم دولت ایران به‌دنبال این است که تا اسفند و انتخابات مجلس فضای سیاست خارجی را آرام نگه‌دارد.»
قهرمان‌پور با تاکید بر اینکه اولویت اصلی حفظ وضع موجود است تا یافتن یک راه‌حل جدی، افزود: «درحال‌حاضر دونالد ترامپ نیز به‌شدت درگیر رقابت‌های داخلی است و فرصت بهره‌برداری از ملاقات دیپلماتیک با مقامات ایرانی را ندارد.»
دلسردی تهران از میانجی‌گری پاریس
طهمورث غلامی، کارشناس مسائل آمریکا نیز در توضیح اهداف سفر احتمالی روحانی به توکیو با اشاره به اینکه پیش از برگزاری نشست جی ۲۰ در ژاپن در خرداد ۹۸، در جریان نشست و پس از دیدار ترامپ و آبه، رئیس‌جمهور آمریکا مواضع مثبتی درباره ایران اتخاذ کرد و به‌دنبال آن، نخست‌وزیر ژاپن پیام ترامپ را به ایران آورد که گفته می‌شود نخوانده پس فرستاده شد، گفت: «حال بار دیگر نماینده‌ای از دولت ایران عازم ژاپن شد تا مقدمات سفر رئیس‌جمهور ایران به ژاپن را فراهم سازد.»
غلامی معتقد است که به‌نظر می‌رسد همانند مورد پیشین، ایران خواهان ایفای نقش مثبت ژاپن در روابط بین ایران و آمریکا است. وی ادامه داد: «از یک‌سو با توجه به روابط نزدیک ترامپ با نخست‌وزیر ژاپن و از سوی دیگر دلسرد شدن جمهوری اسلامی ایران از تلاش‌های اروپا و به‌طور خاص امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه، به‌نظر می‌رسد بار دیگر ایران ترجیح داده است ژاپن نقش فعال‌تری در این زمینه ایفا کند.»
این کارشناس با اشاره به اینکه هر چند در سفر احتمالی رئیس‌جمهور ممکن است مسائل اقتصادی مانند دریافت کمک مالی از ژاپن یا موضوع حضور کشتی نظامی ژاپن در دریای عمان و تنگه هرمز نیز مورد بحث قرار گیرد، ادامه داد: «اما به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین موضوع در مذاکرات احتمالی، روابط ایران و آمریکا است. از طرفی چون ایران درخواست چنین دیداری را کرده است، می‌تواند به این معنی باشد که ایران پیشنهادهایی را نیز ارائه کرده یا خواهد کرد.»
واشنگتن آماده مذاکره جدی نیست
وی با بیان این واقعیت که ترامپ تمایل دارد با ایران سر میز مذاکره قرار گیرد، تاکید کرد که اما واشنگتن با ارزیابی‌ای که از داخل ایران و نتایج سیاست فشار حداکثری دارد، به‌نظر نمی‌رسد آماده مذاکره جدی با ایران باشد. به گفته غلامی، موضع‌گیری مقامات آمریکایی به اعتراضات ایران و نیز چگونگی بازتاب اعتراضات در محافل سیاسی و رسانه‌ای آمریکا، گویای این واقعیت است که مواضع آمریکا در قبال ایران سخت‌تر خواهد شد و این کشور سیاست فشار حداکثری خود را ادامه خواهد داد. وی در نهایت تاکید کرد که تلاش‌های میانجی‌گرانه فرانسه، عمان و ژاپن زمانی موفق خواهد شد که آمریکا آماده انعطاف در مواضع خود باشد که چنین نگاهی در روند سیاست‌های آمریکا دیده نمی‌شود.
