به‌علاوه تضمین حاکمیت دولت مرکزی دمشق بر سراسر سوریه، استقرار نیروهای ارتش سوریه در نواحی شمال‌شرق به‌عنوان نیروهای حافظ صلح و در نهایت مانع شدن از ایجاد یک حکومت خودمختار کردی در خاک سوریه، از مهم‌ترین منافع توافق سوچی برای تهران است، اما این توافق یک روی دیگر هم دارد: منافع و نقش ایران به‌طور مستقیم در توافق روسیه با ترکیه و کرد‌ها ذکر نشده و از سوی دیگر بازگشت نیروهای تندرو سنی و حامی ترکیه به مناطق خارج از نفوذ ترکیه موجب می‌شود نقش ترکیه در آینده سوریه پررنگ‌تر از گذشته شود و این اقدام به‌طور قطع در راستای منافع بشار اسد و ایران نخواهد بود.

به‌گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد»، پایگاه تحلیلی المانیتور در گزارشی به بررسی جوانب مثبت و منفی توافق سوچی برای ایران می‌پردازد و می‌نویسد: دو هفته پس از آغاز حملات ارتش ترکیه به کردهای شمال سوریه در ۹ اکتبر، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان، همتای ترک او در شهر ساحلی سوچی دیدار کردند تا پیرامون راه‌‌های حل نگرانی‌های مشترک در سوریه به بحث و تبادل‌نظر بنشینند. در پایان نشست ۲۲ اکتبر، این دو رهبر از توافقی خبر دادند که بنابر آن در ازای تعهد مسکو به خارج ساختن کرد‌ها از مناطق مرزی با ترکیه و عقب‌نشینی آنها، عملیات ارتش ترکیه نیز متوقف شود. ایران هم که از ابتدای آغاز عملیات «چشمه صلح» مخالفت خود را با آن اعلام کرده بود، سریعا به این توافق واکنش نشان داد. در ۲۳ اکتبر عباس موسوی، سخنگوی وزارت امورخارجه ایران تصریح کرد که تهران ضمن استقبال از این توافق، آن را گامی مثبت در جهت احیای ثبات و صلح در منطقه می‌داند. وی افزود: «امیدواریم که توافق سوچی به رفع نگرانی‌های امنیتی ترکیه و از سوی دیگر به حفظ تمامیت ارضی سوریه کمک کند.» موسوی از توافق آدانا ۱۹۹۸، پیمان همکاری امنیتی بین آنکارا و دمشق به‌عنوان یک پلت‌فرم مناسب برای رفع نگرانی‌های امنیتی دو طرف نام برد.

از دیدگاه ایرانی‌ها، حمایت از اجرای توافق آدانا، مهم‌ترین عنصر مثبت توافق پوتین و اردوغان است. در بند چهارم این سند ذکر شده است: «هر دو طرف بر اهمیت توافق آدانا تاکید دارند.» ایران به‌عنوان یک متحد اصلی دولت بشار اسد همواره خواستار اجرای توافق آدانا شده است؛ توافقی که تهران آن را تنها راهکار قابل تکیه برای ایجاد ثبات در مرزهای مشترک ترکیه و سوریه می‌داند. احیای این توافق که به‌نوعی در بحبوحه جنگ داخلی سوریه مرده بود، به آن معنا است که ترکیه مشروعیت دولت بشار اسد در سوریه را به رسمیت شناخته است؛ یک امر بسیار مهم برای بشار اسد و متحدان او در ایران و روسیه.

با این حال این تنها جنبه مثبت توافق سوچی برای ایران نیست. در آغاز عملیات ترکیه، تهران نگران آن بود که پیشروی ترکیه به بخش‌های مرکزی سوریه ممکن است تا حد زیادی معادلات زمین بازی را تغییر دهد و در نتیجه کنترل طولانی‌مدت ترکیه در مناطق شرق رود فرات را موجب شود. بنابراین اشغال این مناطق توسط ترکیه می‌توانست کار را برای بشار اسد در احیای حاکمیت خود بر تمامی مناطق سوریه بسیار دشوار کند. توافق سوچی نه‌تنها عملیات ترکیه را در شمال‌شرق سوریه متوقف کرد، بلکه مانع گسترش نفوذ نظامی‌های ترکیه به بخش‌های دیگر این منطقه شد. به‌علاوه توافق سوچی حاکمیت و کنترل دولت اسد بر شهرهای کردنشین قمیشلی، کوبانی و منبج را نیز به رسمیت می‌شناسد. کار به همین جا ختم نمی‌شود، این توافق نقش ایجاد ثبات در مرزهای مشترک در داخل سوریه را به نیروهای ارتش سوریه واگذار کرده است. تمامی این امتیازات نشان از پیروزی اسد، متحد اصلی ایران دارد که تهران نیز قطعا از آن استقبال می‌کند.

دیگر نفع این توافق برای ایران آن است که به تمایل کرد‌های تحت حمایت آمریکا برای برپا کردن یک منطقه خودمختار در شرق سوریه پایان داد. تهران همواره با ایجاد یک منطقه خودمختار کردی در سوریه مخالف بوده است. با این‌حال ایران نگرانی‌های عمیق خود را نسبت به عملیات ترکیه علیه کردها اعلام و از سوی دیگر تلاش کرد کردها را به‌سوی توافق با دولت مرکزی در دمشق سوق دهد. از ‌نظر تهران، تاسیس منطقه خودمختار کردی، زمینه را برای تجزیه سوریه فراهم می‌کند؛ نتیجه‌ای که تهران معتقد است واشنگتن و تل‌آویو از آن برای کاهش نفوذ نیروهای متحد ایران در سوریه حمایت می‌کنند. قطع حمایت آمریکا از کردهای سوریه در واقع می‌تواند پایانی برای «روژاوا» یا همان کردستان خود مختار در سوریه باشد.

به‌رغم تمامی منافعی که توافق میان مسکو و آنکارا برای تهران در پی داشت، اما نمی‌توان گفت که این توافق به‌طور کامل در راستای منافع ایرانی‌ها بوده است. منافع و نقش ایران البته به‌طور مستقیم در توافق روسیه با ترکیه و کرد‌ها ذکر نشده است. با اینکه مسکو و تهران، هر دو از عملیات نظامی ترکیه در خاک سوریه انتقاد کرده بودند، اما اردوغان نارضایتی خود را تنها از موضع‌گیری ایران در این‌باره اعلام کرد و البته درباره روسیه انتقادی مطرح نکرد. اردوغان پیش از آنکه ترکیه را به مقصد سوچی ترک کند این‌گونه انتقاد خود را مطرح کرد: «درحالی‌که انتظار می‌رفت تهران از عملیات «چشمه صلح» ترکیه حمایت کند، موضع متفاوتی را اتخاذ کرد.»

ایران همچنین نگرانی‌هایی را در مورد تاثیرات این توافق بر چینش جمعیت و وضعیت اجتماعی در شمال‌شرق سوریه دارد. اگرچه ایران همواره از بازگشت مهاجران سوری به‌عنوان یک گام مهم در جهت گذار از شرایط جنگی در سوریه یاد کرده است، اما ‌مانند اسد خواستار آن است تا ترکیه نیروهای تندرو سنی و حامی ترکیه را در مناطق تحت نفوذ خودش ساکن کند. اسد نیز در روز ۲۳ اکتبر و در جریان تماس تلفنی با پوتین، مخالفتش را با تلاش برای تغییر ساختار جمعیتی سوریه تحت هرگونه دستاویزی اعلام کرد. در حقیقت چنین اقدامی می‌تواند نقش ترکیه را در آینده سوریه پررنگ کند که این امر به ضرر ایران و اسد تمام خواهد شد. با این وجود، ایران انتظار دارد روابط نزدیک خود را با سوریه حفظ کند و در عین حال بر ضرورت تداوم نشست آستانه به‌عنوان تنها مدل سیاسی رفع بحران سوریه تاکید می‌کند. این روش در واقع تضمین می‌کند که منافع ایران در سوریه حفظ شود و در اثر اقدامات یک‌جانبه یا دوجانبه شرکای خود در سوریه نقض نشود.

اخبار مرتبط