نکته مشترک توجه به شرق، بیاعتمادی به غرب است
چرایی توجه همزمان تهران و ریاض به شرق
بهرغم اینکه چین برای تامین نفت مورد نیاز خود، به شدت به خاورمیانه نیاز دارد، اما به لحاظ سنتی، نقش چندانی در این منطقه ایفا نکرده است. با این حال، تلاش میکند نفوذ خود را در تحولات خاورمیانه گسترش دهد. تحولات اخیر خاورمیانه، مشخصا خروج یکجانبه آمریکا از توافق هستهای و افزایش بدگمانی در ایران نسبت به غرب و همچنین ترور جمال خاشقجی، روزنامهنگار عربستانی در کنسولگری این کشور در استانبول که به تنش در روابط عربستان و غرب منجر شد، فضایی را برای پررنگ شدن نقش چین در خاورمیانه فراهم کرده است. وانگ یی، وزیرخارجه چین در دیدار با مقامات ایرانی در پکن، به همتای ایرانی خود گفت: «مایلم که از این فرصت استفاده کنم تا این ارتباط عمیق استراتژیک را با دوست قدیمیام داشته باشم تا اعتماد میان دو کشورمان را تعمیق کنیم و پیشرفت جدید در شراکت دوجانبه جامع و استراتژیک را تضمین کنیم.»
محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران در پاسخ به همتای چینی خود گفته رابطه با چین برای ایران «بسیار ارزشمند» است. ظریف گفت: «ما شراکت جامع استراتژیک میان ایران و چین را یکی از مهمترین روابطمان میدانیم.» هیات ایرانی، متشکل از ظریف و علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران، بهعنوان بخشی از تلاشها برای حفظ توافق هستهای به پکن، پایتخت چین، سفر کرده است. لیژانشو، رئیس کنگره ملی خلق چین، در گفتوگوهای جداگانه، با لاریجانی دیدار کرد. وزرای اقتصاد و نفت و رئیس بانک مرکزی، هم در هیات ایران حضور داشتند و با همتایان چینی دیدار کردند.
سفر هیات ایرانی، دقیقا همزمان با تور آسیایی محمد بنسلمان، ولیعهد عربستان، انجام شده است. اواخر هفته گذشته، ولیعهد سعودی به پکن رفت. پیش از این او به پاکستان و هند سفر کرده بود. اگرچه عربستان، متحد نزدیک آمریکا و برخی کشورهای اروپایی بهشمار میرود، اما پس از ترور خاشقجی، روابط آن با غرب به سردی گرایید. برخی ناظران معتقدند که سفر بنسلمان به آسیا، برای شکستن انزوای خود پس از ماجرای خاشقجی است. با این حال، برخی محافل رسانهای نزدیک به عربستان میگویند یکی از اهداف محمد بنسلمان در آسیا، مقابله با نفوذ ایران است.
به نظر میرسد که ایران و عربستان هر دو، بنا به دلایل خاص خودشان، روابط با شرق را توسعه میدهند. نکته مشترک رویکرد نسبتا جدید ریاض و تهران در توجه به شرق، بدگمانی یا بیاعتمادی به غرب است. سفر ظریف به چین درحالی صورت گرفت که او چند روز قبل در کنفرانس امنیتی مونیخ از آمریکا به خاطر خروج از توافق هستهای به شدت انتقاد کرده و گفته اقدامات آمریکا علیه ایران از یک «وسواس بیمارگونه» نشأت میگیرد. توجه به شرق همواره در سیاست خارجی ایران مطرح بوده، اما در دورههایی که تنش با غرب بالا میگیرد، این توجه بیشتر میشود. در هفتههای اخیر، خصوصا پس از رونمایی از سازوکار ابزار حمایت تبادلات تجاری «اینستکس» اروپا و معلوم شدن محدودیتهای همکاریهای اقتصادی با اروپا، مقامات ایرانی تلاشهایی برای تقویت روابط اقتصادی با کشورهایی نظیر هند و چین انجام دادند. سفر مقامات ایرانی به این کشورها، بیشتر معطوف به دور زدن تحریمهای یکجانبه آمریکا است. اما به نظر میرسد که عربستانیها توجه به شرق را در سیاق رقابت با ایران میبینند. در سال ۲۰۱۷، ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی به پکن سفر کرد و ولیعهد سعودی نیز یک تور آسیایی را آغاز کرده است. سفر اخیر او به پاکستان با هیاهوی زیادی انجام شد. او در این سفر از سرمایهگذاری ۲۰ میلیارد دلاری کشورش در پاکستان خبر داد که طبق برخی گزارشها حدود ۱۰ میلیارد دلار از آن در بندر گوادر پاکستان سرمایهگذاری خواهد شد. اگر چه ایران و پاکستان که این روزها روابطشان تنشآلود شده، از رقابت بین دو بندر گوادر و چابهار سخنی نمیگویند، اما برخی ناظران ادعا میکنند که این دو بندر رقیب یکدیگر هستند. بندر چابهار ایران، توسط هندیها توسعه داده میشود و چینیها و سعودیها هم در بندر گوادر پاکستان سرمایهگذاری میکنند. هند و پاکستان روابط تنشآلودی دارند و هند و چین هم به لحاظ تجاری رقیب یکدیگر هستند. این پیچیدگیهای ژئوپلیتیک، سفرهای مقامات ایران و عربستان به شرق را تحتالشعاع خود قرار داده است. درحالیکه ایران بهدنبال راهی برای کمتر کردن فشارهای تحریمی است، رسانههای نزدیک به عربستان میگویند سفر بنسلمان به هند و چین ممکن است به ضرر ایران تمام شود. روزنامه العرب چاپ لندن، در یادداشتی به قلم سلام سرحان، کارشناس مسائل سیاسی، مدعی شد سرمایهگذاریهای ریاض ممکن است روابط دهلینو با تهران را کاهش دهد. گفتوگوهای عربستان در هند و چین، تهدیدی برای آینده بندر چابهار ایران است.
به گفته سرحان، پیشبینی میشود که منافع اقتصادی ایران در جریان سفر ولیعهد سعودی به هند و سپس چین، ضربه جدیدی بخورد. این درحالی است که توافقات سرمایهگذاری عربستان در اسلام آباد، کفه ترازو را به نفع گوادر در برابر چابهار سنگینتر کرد. به نظر میرسد که سعودیها به کاهش روابط اقتصادی هند و چین با ایران امیدوار شدهاند. در هفته جاری، گزارشهایی منتشر شد که نشان میدهد واردات هند از نفت ایران در ماه گذشته، با وجود معافیتهای تحریمی آمریکا، به مقدار ۴۵ درصد کاهش داشته است.
هند که یکی از سریعترین کشورها به لحاظ رشد اقتصادی است، توجه عربستان و امارات را به خود جلب کرده است. سال گذشته شرکتهای نفتی دولتی عربستان و امارات، یعنی آرامکو و ادنوک، از طرحهای خود برای سرمایهگذاری در یکی از بزرگترین پالایشگاهها و پتروشیمیهای جهان در ایالت مهاراشترای هند رونمایی کردند. محافل عربستانی، اینگونه سرمایهگذاریها را راهی برای مقابله با ایران و دور کردن کشورهای شرقی از آن میدانند. العرب از قول این تحلیلگران مدعی شد سفر ولیعهد سعودی به دوری پاکستان از ایران کمک کرد. خصوصا که عربستان قرار است در گوادر یک پالایشگاه بزرگ نفتی احداث کند که به ضرر آینده چابهار ارزیابی میشود. گفتوگوها بر سر توسعه گوادر بخش مهمی از برنامههای محمد بنسلمان در هند و چین خواهد بود. اگر چه عربستان از ضرورت مقابله با ایران در شرق سخن میگوید، اما رویکرد جدید عربستان به این هدف محدود نمیشود. برخی ناظران معتقدند ریاض از طریق تقویت روابط اقتصادی با پاکستان، هند و چین میخواهد بر واشنگتن فشار بیاورد. چون پس از قتل خاشقجی، در کنگره آمریکا تحرکاتی برای اعمال فشار بر ریاض انجام شده است.
ارسال نظر