به گزارش «ایرنا» در گزارش این روزنامه اقتصادی که به قلم «مایکل پیل» رئیس دفتر فایننشال‌تایمز در بروکسل نوشته شده، آمده است: «سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس که اصطلاحا از آنها به‌عنوان «E۳» یاد می‌شود، یک کانال ویژه مالی درست کرده‌اند تا اروپا بتواند به‌رغم تحریم‌های آمریکا به تجارت خود با ایران ادامه بدهد.» این سازوکار جدید مالی هفته گذشته رونمایی شد و هدف غایی آن حفظ توافق هسته‌ای ایران موسوم به «برجام» است. «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا از این توافق کنار کشیده است.

در اینجا این مکانیزم مالی جدید را مرور می‌کنیم تا ببینیم این حرکت جدید چیست؟ چه مخاطراتی به‌دنبال دارد؟ آیا اروپا در این قدرت نمایی جدید موفق می‌شود یا نه؟ این سه قدرت اروپایی دقیقا چه کرده اند؟

این سه کشور یاد شده اروپایی، مکانیزمی با عنوان «خودرویی با هدف ویژه» با نام اختصاری «SPV» راه‌اندازی کرده‌اند تا راه تجارت با ایران را از راه تحریم‌های آمریکا جدا کنند. تحریم‌های آمریکا همه جانبه است و همه چیز ایران را شامل می‌شود، از صنعت نفت گرفته تا بانک مرکزی.

«SPV» که نام اختصاری عبارت «special purpose vehicle» است، به یک شرکت ثبت شده با مسوولیت محدود در فرانسه اشاره دارد که «اینستکس»(Instex) نامیده می‌شود. این سازوکار مالی از مجرای یک سیستم کاملا شفاف مالی در اروپا و در ایران جریان می‌گیرد و اساسا یک سیستم تهاتری است. طبق قراردادهای این سیستم تهاتری، به‌عنوان مثال ایران نفت می‌فروشد و در ازای آن ماشین‌آلات صنعتی وارد می‌کند.  اروپا خیلی دست به عصا وارد این مکانیزم شده است و جانب احتیاط را کاملا رعایت می‌کند. اروپا گام اولیه را با ارسال کالاهای اساسی نظیر دارو و غذا برداشته است. این اقلام جزو اقلام بشردوستانه حساب می‌شوند و از تحریم‌های آمریکا مستثنی هستند. اما هنوز جزئیات طرح مشخص نیست. معلوم نیست «اینستکس» چگونه کار خواهد کرد. «E۳» اعلام کرده که لازم است روی یک بستر فنی و حقوقی کار کنیم تا «SPV» قابل اجرا باشد. این پروسه احتمالا ماه‌ها طول خواهد کشید. اگر این مکانیزم ثابت کند که قابل کار کردن است، در آینده می‌تواند کشورهای خارج از محدوده اتحادیه اروپا را هم شامل بشود.

چرا اروپا اینستکس را ابداع کرد؟

تمام این تلاش‌ها برای این است که ایران در توافق هسته‌ای بماند، ولو اینکه آمریکا از آن خارج شده است. اتحادیه اروپا مشتاق است که ایران از مزایای اقتصادی برجام بهره‌مند شود، چون ایران حاضر شده در ازای آن، برنامه هسته‌ای خود را محدود کند. اتحادیه اروپا  سال گذشته یک قانون موضوعه وضع کرد به نام «قانون انسداد» و مقرر کرد که شرکت‌های اروپایی حق ندارند از تحریم‌های آمریکا علیه ایران تمکین کنند. این اتحادیه تهدید کرد هر شرکتی که از این قانون موضوعه تخطی کند، اقدام قانونی علیه آن انجام خواهد داد. اما دیپلمات‌های اروپایی می‌گویند که دیگر دیر شده است. «SPV» دیر آمده است و توفیقی نخواهد داشت چون غالب شرکت‌های بزرگ اروپایی تجارت‌های پرسودی با آمریکا دارند و ابدا نمی‌خواهند آمریکا را از خود برنجانند.  فقط شرکت‌های کوچک اروپایی که مناسبات تجاری چندان چشمگیری با آمریکا ندارند ظاهرا از «اینستکس» استقبال خواهند کرد. با همه این اوصاف، «اینستکس» اگر مزیت اقتصادی چندان دلچسبی نداشته باشد، دست‌کم دستاورد سیاسی دارد و ثابت می‌کند اروپا به برجام وفادار است.

اهمیت اینستکس برای جمهوری اسلامی چقدر است؟

ایران از «اینستکس» استقبال کرده و آن را «گام اولیه اما خیلی دیر» اروپا برای زنده نگه‌داشتن مزایای اقتصادی برجام توصیف کرده است. این اقدام اروپا به جمهوری اسلامی قوت قلب داد. تهران اینک با یک روحیه قوی در توافق هسته‌ای می‌ماند و به آمریکا که از توافق خارج شده است، دهن‌کجی می‌کند.

دامنه اثرگذاری «اینستکس» در داخل ایران چگونه است؟

در داخل ایران ماجرا از زاویه‌ای دیگر قابل بحث است. اصولا در داخل ایران، «اینستکس» یا هر اقدام دیگری که اروپا برای نجات برجام انجام می‌دهد، یک میدان جدید رقابت در دعوای قدرت است. «حسن روحانی» رئیس‌جمهوری ایران و یاران او همه آبروی خود را بر سر برجام گذاشتند تا مزایای اقتصادی آن به کشور بازگردد. به هم خوردن توافق یا کنار کشیدن از آن، به نفع تندروهای دشمن روحانی تمام خواهد شد. این جناح از همان ابتدای کار مخالف برجام بود.

واکنش آمریکا به «اینستکس» چیست؟

واشنگتن ماه‌هاست که مکانیزم پیشنهادی «E۳» را محکوم می‌کند. آمریکا هفته گذشته موثر بودن «اینستکس» را زیر سوال برد و اعلام کرد که این کانال ظاهرا تاثیری روی سیاست فشار حداکثری بر اقتصاد ایران نخواهد داشت. منتها آمریکا هنوز علامت نداده که آیا «اینستکس» را و همه اشخاص مرتبط با آن را تحریم خواهد کرد یا نه. اما اگر کشورهای اروپایی تصمیم بگیرند دامنه دسترسی «اینستکس» را وسعت داده و اجازه بدهند که یک کشور ثالث هم از این سازوکار استفاده کند، به‌خصوص کشورهای هند، چین و روسیه، آنگاه مسلما قضیه فرق خواهد کرد.پکن و دهلی نو از خریداران تاریخی نفت ایران هستند. مسکو هم به ایران کمک می‌کند نفت خود را بفروشد. چین و روسیه از امضا‌کنندگان توافق هسته‌ای هستند.آنگاه اروپایی‌ها هم در فکر خواهند افتاد تا بنشینند و همه جوانب و زوایای مزیت مالی و سیاسی «اینستکس» را خوب بسنجند و ببینند آیا یک چنین مکانیزمی ارزش عصبانی کردن واشنگتن را دارد یا نه.اگر این سه کشور سوار بر کار باشند، آمریکا نخواهد توانست تهران را از حیث مالی در فشاری سخت قرار بدهد. از این گذشته، این موضوع بر تنش‌های فزاینده میان واشنگتن و مسکو و پکن هم اثرگذار خواهد بود.

آیا اینستکس به اهداف خود خواهد رسید یا نه؟

این مکانیزم تا به حال چیزی جز یک بیانیه سیاسی نبوده است. معلوم نیست آیا خاصیت تجاری هم خواهد داشت یا نه. هر تصمیمی که اتحادیه اروپا در مورد شامل ساختن دیگر کشورها مانند چین و روسیه در این سازوکار بگیرد موکول به آن است که رابطه‌اش با این کشورها به چه ترتیبی است. و اما مساله مهم دیگر در این روال جدید، موضوع دعوای اروپا با جمهوری اسلامی بر سر موضوعاتی غیر از برنامه هسته‌ای از جمله ادعای تلاش ایران برای حذف مخالفان خود در اروپا، تلاش برای تولید موشک بالستیک و نیز دخالت ایران در منازعات منطقه‌ای از جمله سوریه و یمن است. اروپا قرار است به‌زودی بیانیه‌ای صادر و نظر خود را در این حیطه‌ها بیان کند.