اکنون پرسش این است که آیا استراتژی نگاه به شرق می‌تواند منافع ایران را تامین کند؟ دکتر ناصر‌ هادیان، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران در این باره به پرشیا دایجست گفت: «لازم است ما در ابتدا شرق را معنا کنیم که منظور از شرق سیاسی، اقتصادی، ایدئولوژیک، جغرافیایی یا تمدنی است. اگر منظور از شرق ایدئولوژیک است که دیگر تقریبا وجود ندارد و چین هم به‌عنوان یک کشور کمونیست ادعای ایدئولوژیک شوروی سابق را ندارد. شرق سیاسی هم به‌طور کامل شکل نگرفته است و بنیان‌های قدرتی ندارد که بتوان به آن تکیه کرد. در این تعریف، چین ممکن است محور باشد که ائتلافی با حضور روسیه و پاکستان در برابر ائتلافی که آمریکا به‌دنبال ایجاد آن است، شکل بدهد.»

وی ادامه داد: «اما بحث این ائتلاف‌سازی مربوط به ۲۵ تا ۳۰ سال آینده است و بنابراین با مشکلات امروز ایران، شرق سیاسی نمی‌تواند کمک‌کننده باشد؛ اما گسترش ارتباطات با هند و چین در برخی مقولات همچون فروش نفت، انتقال پول و اقدامات غیراستراتژیک ‌ کوتاه مدت موثر خواهد بود.» هادیان با اشاره به اینکه شرق در معنای جغرافیایی آن که شامل افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و سریلانکا و چند کشور دیگر می‌شود، چون انسجام ندارد اثرگذار نیست، افزود: «شرق اقتصادی در قالب سازمان همکاری شانگهای هم اقتدار لازم را ندارد و نمی‌توان برای حل مسائل استراتژیک روی آن حساب کرد. بنابراین امید به شرق برای برطرف شدن دغدغه‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی ایران انتظار زیادی است.» این کارشناس مسائل بین‌الملل درباره شرق تمدنی توضیح داد: «این شرق به حوزه تمدنی ایران مربوط است. ایران در این منطقه جایگاه طبیعی دارد و از این رو فارغ از هر نوع نگاه به شرق یا غرب، باید به این حوزه توجه ویژه داشت.» هادیان درباره مولفه‌های استفاده از شرق برای امور غیراستراتژیک و مشکلات روزمره ایران تصریح کرد: «این مساله نیازمند دیپلماسی قوی و فعالی است که نباید محدود به وزارت‌خارجه شود. هر دستگاه و وزارتخانه‌ای باید در حوزه وظایف خود با این کشورها ارتباط برقرار کند. ایران برای دستیابی به اهداف کوتاه‌مدت خود در شرق، باید تا حدودی وابستگی‌های اقتصادی و روابط نظامی - دفاعی‌اش را با این کشورها افزایش دهد. در همین راستا افزایش پیوندهای اقتصادی و امنیتی با پاکستان، گسترش تعاملات با افغانستان در زمینه مبارزه با تروریسم و حمل‌ونقل مواد مخدر از جمله مواردی است که باید در دستور کار قرار گیرد. ایران باید همان ارتباطی که با ترکیه دارد را با ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان هم برقرار سازد.» وی درخصوص جایگاه روسیه در استراتژی نگاه به شرق گفت: «من روسیه را در شرق تعریف نکردم. ارتباط ایران با روسیه فارغ از این استراتژی، باید گسترش یابد. افزایش واردات و صادرات با روسیه می‌تواند مشکلات ایران را در حوزه اقتصادی تا حدی حل کند. روسیه به‌عنوان یک همسایه، نقشی مهم در این باره دارد و اگر اراده سیاسی باشد، این کار شدنی است. ایران می‌تواند مانند ترکیه، حضورش را در روسیه افزایش دهد و این مساله باید مستقل از نگاه به شرق یا غرب، پیگیری شود.»

اخبار مرتبط