دو سناریو از خبر تایید نشده «الخلیج‌آنلاین»
تماس سری عادل الجبیر با ایران؟
عكس: آرشیو
الخلیج آنلاین که یک پایگاه اطلاع‌رسانی عرب زبان و نزدیک به قطر است، به نقل از یک منبع دیپلماتیک عالی رتبه نوشت: عادل الجبیر، وزیرخارجه عربستان سعودی در تماس‌های خود با ایران راجع به برخی مسائل منطقه‌ای از جمله موضوع یمن گفت‌وگو کرده است.» روابط دیپلماتیک میان ایران و ریاض از سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) و حوادث مربوط به سفارت و کنسولگری عربستان سعودی در تهران و مشهد قطع شده است.
الخلیج آنلاین همچنین نوشت که عمران‌خان نخست‌وزیر پاکستان که هفته گذشته به عربستان سفر کرده بود برای میانجیگری با هدف پایان جنگ یمن ابراز علاقه کرده بود. تماس‌های عربستان با ایران در شرایطی است که دولت ریاض به‌دلیل اعتراف به قتل خاشقجی روزنامه‌نگار ناراضی خود در استانبول، تحت شدیدترین فشارهای جامعه جهانی پس از حوادث ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ میلادی قرار گرفته است. از این‌رو تحلیلگران برقراری چنین تماس‌هایی از سوی عربستان را چندان غیرمحتمل نمی‌دانند. در این چارچوب دو سناریو درخصوص ابعاد این خبر قابل ارزیابی است:
سناریوی اول: تایید تماس سری
آنچه باعث تقویت این سناریو و تایید تماس سری صورت‌گرفته بین ایران و عربستان می‌شود، چند اتفاق مهم است:
۱- فشارها بر عربستان و احتمال چرخش در سیاست خارجی
قتل خاشقجی و رسوایی عربستان در این ماجرا را می‌توان همتراز حادثه ۱۱ سپتامبر دانست که در هر دو حادثه فشارهای بین‌المللی بر عربستان افزایش چشمگیری داشت. در آن مقطع و با فشاری که دولت آمریکا بر مقامات سعودی برای تحویل مظنونان تروریستی این حادثه و همکاری در سرکوب تروریسم و تغییر در متون درسی وهابیت وارد کرد، عربستان برای عبور از این فشارها به دیگر دولت‌ها از جمله روسیه نزدیک شد. در مقطع کنونی هم زمینه‌ها برای تغییر در چنین زمینه‌ای فراهم است. یادداشت ترکی الدخیل مدیر شبکه العربیه و روزنامه‌نگار مطرح سعودی یک روز پس از تهدیدات رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر احتمال تحریم عربستان سعودی در صورت دست داشتن ریاض در قتل «جمال خاشقجی» که گفت ریاض گزینه‌های زیادی برای مقابله با واشنگتن در اختیار دارد، نشان می‌دهد که زمینه‌های چنین تغییری وجود دارد. اشاره تلویحی این نویسنده سعودی به احتمال حرکت به سمت بهبود روابط با ایران در صورت اعمال تحریم‌های آمریکا علیه عربستان، بیش از هر موضوع دیگری جنجال به راه انداخت و بیش از بندهای دیگر این یادداشت در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شد. اگرچه مشاور رسانه‌ای دولت عربستان اعلام کرد که این یادداشت موضع رسمی دولت عربستان نیaست، اما سنت سیاست خارجی عربستان نشان داده که ریاض بازیگری عملگرا و موازنه‌گر است.
۲- تمایل عربستان به پایان دادن بحران یمن
دومین نشانه در تقویت این تماس را می‌توان در تمایل عربستان از یکسو و فشارها بر آن از سوی دیگر برای پایان دادن به بحران یمن عنوان داشت. 4 سال از جنگ یمن با هزینه‌های سرسام‌آور می‌گذرد و هنوز عربستان و ائتلاف عربی نتوانسته‌اند به خواسته‌های اصلی خود دست پیدا کنند. انتقادات داخلی و بین‌المللی از جنگ یمن به‌خاطر کشتار گسترده، قحطی، وبا و مسائل انسانی در یمن بالا گرفته و ابعاد تازه‌ای پیدا کرده است. تلاش‌های سازمان ملل و اتحادیه اروپا با همکاری بازیگران منطقه‌ای همچون ایران نیز باعث شده تا ضرورت دست یافتن به یک راهکار سیاسی و توقف جنگ بیش از پیش رنگ واقعیت به خود بگیرد. همه این عوامل باعث شده تا عربستان بیش از پیش در معرض فشار مبنی بر پایان دادن به جنگ در یمن قرار بگیرد. در ماجرای قتل خاشقجی نیز رسانه‌ها عنوان داشتند یکی از امتیازهایی که عربستان برای فیصله دادن قتل خاشقجی خواهد داد، پایان دادن به اوضاع بحرانی یمن است. طبیعتا به دلیل نفوذی که ایران بر شیعیان حوثی در یمن دارد و در یک‌سال اخیر در مذاکرات اتحادیه اروپا برای جنگ یمن حضور داشته است، استفاده از کارت ایران می‌تواند برگ برنده‌ای برای عربستان باشد.
۳- تمایل ایران به مذاکره
سومین گزینه‌ای که می‌توان در تقویت این تماس‌های سری عنوان داشت، تمایل همیشگی ایران به مذاکره با عربستان است. رئیس‌جمهوری و وزیرخارجه ایران همواره باب گفت‌وگو با عربستان را ولو با قطع رابطه سیاسی و اقتصادی از سوی ریاض باز گذاشته‌اند. در این میان یمن یکی از مناطق بحرانی بین ریاض و تهران است که قابلیت مذاکره را دارد و ایران با رویکردی که در مذاکرات صلح یمن توسط اروپایی‌ها از خود بروز داده نشان می‌دهد که متمایل به حل و فصل و دادن امتیاز برای پایان بخشیدن به این بحران است. یادداشت اخیر عبدالرحمن الراشد، نویسنده سرشناس سعودی و مدیر سابق شبکه الشرق‌الاوسط نشان می‌دهد که مواضع منطقی ایران در قتل خاشقجی مورد توجه سعودی‌ها بوده است. الراشد در این یادداشت که احتمال بهبود روابط ایران و عربستان را منتفی ندانسته است، نوشت: «احتمالات چرخش ریاض به سوی ایران چقدر است؟ در سیاست، بحران‌ها فرصت‌هایی ایجاد می‌کنند، اگر ایرانیان می‌خواهند در یمن به راه‌حلی برسند، شاید وقت مناسب همین الان است.»
۴- میانجیگری نخست‌وزیر پاکستان
چهارمین سیگنالی که می‌تواند تماس سری بین ایران و عربستان را تقویت کند، مواضع مثبت عمران‌خان نخست‌وزیر پاکستان و تمایل او به میانجیگری بین ایران و عربستان برای پایان دادن به بحران یمن است. دو سفر اخیر عمران‌خان به عربستان طی یک ماه اخیر نشان می‌دهد که عربستان به نقش جدید پاکستان در منطقه و درخصوص یمن چراغ سبز نشان داده است. اگرچه نخست‌وزیر پاکستان به‌صورت رسمی حامل پیامی مبنی بر میانجیگری بین دو کشور برای مقامات ایران نبوده و سفری هم به تهران انجام نداده است، اما در اظهارنظرات این تمایل را بروز داده است.
سناریوی دوم: رد تماس سری
در مقابل سیگنال‌های تقویت‌کننده ارتباطات سری بین ایران و عربستان به‌خصوص بر سر یمن، سناریوی رد تماس نیز بر سه اتفاق تاکید می‌کند.
۱- عدم همخوانی بین مواضع و ارسال سیگنال
ادعای الخلیج آنلاین در زمانی مطرح شده که وزیرخارجه عربستان سعودی مواضع تندی علیه ایران مطرح کرده است. عادل الجبیر، روز شنبه 5 آبان با وارد کردن اتهامات جدید علیه ایران با تشبیه دیدگاه سعودی به نور و دیدگاه ایران به تاریکی، گفت که نور تاریکی را شکست خواهد داد. وزیر امور خارجه سعودی در کنفرانس خبری مشترک با وزیرخارجه بحرین در کنفرانس امنیتی منامه مدعی شد که خاورمیانه درحال‌حاضر با دو دیدگاه روبه‌رو است؛ دیدگاه روشنفکرانه سعودی و دیدگاه تاریکی ایران و این باور وجود دارد که ایران بزرگ‌ترین حامی تروریسم در جهان است. به‌نظر نمی‌رسد که همزمانی این اظهارات با ارسال پیام سری به ایران همخوانی چندانی داشته باشد.
۲- استقبال عربستان از فشارهای آمریکا بر ایران
دومین دلیلی که باعث می‌شود ادعای الخلیج‌آنلاین متناقض به‌نظر برسد، استقبال سعودی‌ها از رویکرد فشار آمریکا بر ایران است. الجبیر در اظهارات خود در منامه گفت که سعودی روابط استراتژیکی با ایالات‌متحده دارد و این چیزی نیست که تغییر کند. منافعی وجود دارد که باید از آنها حمایت کنیم و در کنار کسانی که به ما کمک می‌کنند، بایستیم. سیاست دولت ترامپ واقع‌گرایانه است و دولت‌های عربی خلیج‌فارس از او حمایت می‌کنند. در واقع از این زاویه است که با توجه به رویکرد فشار و تحریم از سوی ترامپ که مورد استقبال عربستان و امارات قرار گرفته است، تماس سری در چنین زمانی و در آستانه دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران تا حدی غیرمنطقی به‌نظر می‌رسد. چراکه عربستان امیدوار است ترامپ بتواند مانع از نفوذ بیشتر ایران در جهان عرب شود.
۳- رقابت ادامه دار قطر و عربستان
با توجه به نزدیکی سایت الخلیج آنلاین به دولت قطر و معارضان عربستانی، ادعای تماس سری بین ایران و عربستان در ارتباط با فشارهای عربستان بر قطر پس از محاصره دوحه در یک‌سال و چند ماه اخیر است. درواقع پس از محاصره دوحه از سوی عربستان و سه دولت عربی بحرین، امارات و مصر، قطر تحت شدیدترین فشارها و انزوا قرار گرفت. از آن زمان قطری‌ها از هر فرصتی برای ضربه زدن به عربستان استفاده کرده‌اند. مواضع اخیر الجزیره در ارتباط با قتل خاشقجی و پوشش رسانه‌ای گسترده آن که فشار وسیعی بر عربستان وارد آورد، نشان از این رقابت دامنه‌دار بین دو کشور دارد.
ارسال نظر