بحران موجودیت

اما به نظر می‌رسد مسکو و ریاض مصمم هستند. اکنون که قیمت‌ها در حال رشد است و پیش‌بینی می‌شود عرضه نفت ایران و ونزوئلا بیش از پیش کاهش یابد، سهم این کشورها را در بازار نفت تصاحب کنند. این یک شکاف بزرگ در ساختار اوپک محسوب می‌شود و می‌تواند زمینه را برای اقدامات مشابه از سوی دیگر اعضای این سازمان فراهم کند.

اما یک موضوع بسیار مهم وجود دارد که می‌تواند به تغییر ماهیت اوپک در آینده نزدیک منجر شود. در ماه‌های اخیر غیر از عربستان، دیگر اعضای اوپک بر تلاش‌های خود برای رسمیت بخشیدن به همکاری‌های این سازمان با دیگر تولیدکنندگان نفت به ویژه روسیه در آینده افزوده‌اند. با آنکه از ابتدای سال گذشته اوپک و چند کشور غیرعضو این سازمان از جمله روسیه برنامه کاهش عرضه نفت را اجرا کرده‌اند، هنوز سندی رسمی برای همکاری‌های آینده تدوین نشده است اما بسیاری از کارشناسان معتقدند به زودی یعنی در نشست بعدی اوپک در وین یا حتی قبل از آن، بحث‌هایی در مورد چارچوب همکاری‌های آتی با دیگر کشورها به ویژه روسیه انجام خواهد شد. اگر چنین شود جایگاه کنونی اوپک به شکل اساسی تغییر خواهد کرد و مسلما ایران و برخی دیگر اعضای این سازمان از جمله ونزوئلا با چنین تغییری مخالفت می‌کنند زیرا شکل جدید که شامل چند کشور دیگر است جایگاه آنها را در بازار نفت تضعیف خواهد کرد.

تشکیل یک ائتلاف استراتژیک جدید یا یک کارتل نفتی رسمی، سبب می‌شود قدرت ایران و دیگر کشورهای عضو اوپک به شدت کاهش یابد و احتمال بروز دو دستگی و چند دستگی در داخل این سازمان وجود دارد. زیرا ایران هرگز حاضر نخواهد شد به عضوی کوچک و کم اثر در ساختار جدید تبدیل شود. البته روسیه و عربستان با حمایت امارات و چند کشور دیگر تولید‌کننده نفت، با در نظر گرفتن ملاحظات ژئوپلیتیک و با در اختیار داشتن درآمدهای عظیم نفتی که حاصل قیمت بالای این ماده خام است در مسیر منافع خود حرکت خواهند کرد و تصاحب سهم ایران و ونزوئلا در بازار نفت را هدف خود قرار می‌دهند.

البته روند تغییر ساختار اوپک سریع نخواهد بود و مسکو و ریاض مجبور هستند بر مبنای تحولات اقتصاد جهان و رویدادهای سیاسی و ژئوپلیتیک تصمیم‌گیری کنند. در ماه‌های آینده بازار نفت شاهد تحولاتی شبیه تحولات سال ۲۰۰۸ یعنی دوره بحران مالی و رکود اقتصاد جهان خواهد بود و قیمت نفت بدون تردید افت و خیز بسیاری خواهد داشت. با آنکه تنش‌های تجاری بین چین و آمریکا و ضعف در برخی اقتصادهای نوظهور از رشد شدید تقاضای جهان برای نفت جلوگیری می‌کند اما احتمال افزایش تقاضا به بالای ۱۰۰ میلیون بشکه در روز در پایان سال جاری میلادی کاملا وجود دارد و این به معنای رشد قیمت‌ها و سود عظیم برای تولیدکنندگان نفت است. در این میان تحریم نفت ایران کاملا به نفع روسیه و عربستان خواهد بود. آنها برای سال‌های آینده برنامه‌ریزی‌های متنوعی دارند و اجرای این برنامه‌ها به بودجه نیازمند است. تولیدکنندگان بزرگ و کوچک نفت حتی برای حفظ ظرفیت تولید در سطح کنونی باید در بخش نفت خود سرمایه‌گذاری کنند. به این ترتیب اگر لازم باشد ساختار اوپک تغییر خواهد کرد و تصمیم‌گیری‌ها عمدتا در اختیار تولیدکنندگان بزرگ نفت خواهد بود.

تصمیم‌هایی که تولیدکنندگان بزرگ نفت برای آینده صنعت نفت خود اتخاذ می‌کنند، به نقش آنها در بازار شکل خواهد داد. اگر میزان کافی سرمایه‌گذاری در جهت نوسازی و توسعه ظرفیت تولید صورت نگیرد، عملا از این ظرفیت کاسته خواهد شد. در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری در بخش‌های پایین‌دستی و بالادستی صنعت نفت کافی نبوده و این در حالی است که اوپک پیش‌بینی کرده برای حفظ ظرفیت تولید در سطوح کنونی تا سال ۲۰۴۰ به ۱۱ هزار میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است. تحولات سیاسی و ژئوپلیتیک طی ماه‌های اخیر، شاخص‌های بنیادی بازار نفت از جمله رشد تقاضا و کاهش عرضه و سیاست‌هایی که تولیدکنندگان بزرگ نفت اتخاذ می‌کنند، سبب می‌شود تغییراتی در ساختار اوپک ایجاد شود. مسلما عربستان و روسیه تلاش می‌کنند تغییرات در جهت منافع آنها باشد هرچند برخی تولیدکنندگان نفت قدرت و نفوذ خود را در بازار از دست بدهند.

کارشناسان معتقدند طی سال‌های آینده عربستان و روسیه به تنهایی قادر نیستند رشد تقاضای جهانی برای نفت را تامین کنند و ضروری است شرکت‌های بین‌المللی نفتی و تولیدکنندگان مستقل در جهت تامین نیاز بازار مشارکت کنند. در غیر این‌صورت قیمت‌ها به سطوحی افزایش می‌یابد که برای اقتصاد جهان زیانبار خواهد بود. برای آینده سناریوهای مختلفی مطرح شده است. برخی تحلیلگران معتقدند شرکت‌های نفتی قطر، عربستان و امارات می‌توانند نقش بزرگ‌تری در بازار نفت ایفا کنند و با همکاری یکدیگر سهم بالاتری در بازار نفت آسیا داشته باشند و اگر چنین شود قادر خواهند بود نقشی بزرگ‌تر در بازار نفت جهان داشته باشند، البته این تاثیر به شکل دستکاری در قیمت‌ها نخواهد بود، بلکه نوعی مشارکت برای حفظ قیمت‌ها در سطوح منطقی است. مطرح بودن این گونه احتمال‌ها می‌تواند زمینه را برای ضعف اوپک در شکل کنونی آن و تغییر ماهیت و شکل آن در آینده فراهم کند.