«دنیای اقتصاد» بررسی کرد
رمـزخـوانی تغییر لحن ترامپ
چرا رئیس‌جمهور آمریکا پیشنهاد مذاکره بدون قید و شرط داد؟
عکس: AFP
آیا ترامپ به‌دنبال یک توافق بزرگ با ایران است و در این موضوع مصمم به انجام این‌کار به‌رغم مخالفت‌های تیم او و متحدان منطقه‌ای همچون عربستان و اسرائیل است؟ یا این پیشنهاد مذاکره بدون پیش‌شرط نوعی تله برای فشار بیشتر بر ایران با آگاهی از مشکلات اقتصادی موجود است؟ در این گزارش با پرداختن به این دو روی سکه، استدلال‌های مختلف کارشناسان مورد بررسی قرار گرفته است.
سناریوی اول؛ مصمم به توافق بزرگ
از زمان روی کارآمدن دونالد ترامپ، موضوع مذاکره با ایران و انجام یک توافق بزرگ با تهران همواره مطرح بوده است. اگرچه رئیس‌جمهوری آمریکا با خروج از برجام و فشار منطقه‌ای و تهدید تلاش کرده ایران را تسلیم کند، اما رسیدن به یک معامله بزرگ چه به‌دلیل مسائل داخلی آمریکا و چه به‌خاطر ویژگی‌های فردی و شخصیتی ترامپ، هدف رئیس‌جمهوری جمهوری‌خواه بوده است. در همین خصوص برخی کارشناسان معتقدند ترامپ در سیاست خارجی دنبال «دستاوردهای شخصی» یا personal gains است و اساسا آدم ایدئولوژیک و اندیشه‌ورزی نیست. اما تیم سیاست خارجی او شخصیت‌های ایدئولوژیکی هستند که دنبال براندازی نظام سیاسی ایران هستند. این کارشناسان معتقدند دیپلماسی ایران باید معطوف به شکاف میان ترامپ و تیم او باشد. از این روی باید کمی با ترامپ مدارا کند. مثل کره‌شمالی. درخصوص کره‌شمالی هم تیم سیاست خارجی ترامپ مخالف مذاکره بود، اما رهبر کره با حفظ تماس با ترامپ تیم ایدئولوژیک او را خلع سلاح کرد. بنابراین ما نباید میان ترامپ پراگماتیست و تیم ایدئولوژیک او به نفع گروه دوم عمل کنیم.
گروهی دیگر از کارشناسان معتقدند مذاکره با آمریکا در شرایط کنونی به سه‌دلیل به نفع منافع ملی ایران خواهد بود؛ اول آنکه ترامپ به لحاظ شخصیتی نشان داده تمایل دارد به سیاست‌مداران و روسای‌جمهور قبلی آمریکا خود را اثبات کند و بگوید از آنها بهتر است و روش‌های او به نتایج بهتری ختم می‌شود بنابراین محتاج مذاکره با ایران است. دوم آنکه ترامپ از عقبه ایدئولوژیک برخوردار نیست و فردی سیاستمدار نیست؛ بلکه تاجر است و اهل معامله بنابراین بهتر می‌توان با وی به توافق رسید. سوم آنکه ایران در منطقه برگ برنده‌هایی دارد که می‌تواند در مذاکره با آمریکا از آنها استفاده کند.
گروه سوم هم معتقدند آنچه ترامپ گفته است، منعطف‌ترین ادبیاتی است که یک رئیس‌جمهور آمریکا درباره مذاکره با ایران گفته است و اساسا نرم‌تر از این نمی‌توان تقاضای مذاکره کرد. این گروه بر این اعتقادند که جمهوری اسلامی می‌تواند با ورود سنجیده و عزتمندانه به گفت‌وگو، عرصه را بر دشمنان نظام از جمله اپوزیسیون خارج‌نشین، عربستان، امارات و اسرائیل تنگ کند. از سوی دیگر، «مایکل سینگ» در تحلیلی در سایت «د نشنال» درخصوص هدف ترامپ از مذاکره با ایران نوشت: «به‌نظر می‌رسد دولت آمریکا همان استراتژی را که درخصوص کره‌شمالی اجرا می‌کند نسبت به ایران نیز در پیش گرفته که اعمال حداکثر فشار اقتصادی در یک برنامه بسیار فشرده به همراه فرصت‌های علنی دیپلماتیک که هدف آن مشخصا دستیابی به یک معامله بزرگ است نه صرفا یک توافق هسته‌ای.»
«شیرین‌هانتر» استاد دانشگاه جورج تاون آمریکا نیز در گفت‌وگو با خبرآنلاین معتقد است که ترامپ مصمم است مساله ایران را حل کند، یا از طریق مذاکره یا از طریق فشار و چه بسا حتی حمله نظامی. هنوز تصمیم قطعی در این زمینه گرفته نشده است. «باربارا اسلاوین» مدیر ابتکار عمل «آینده ایران» در شورای آتلانتیک نیز در این رابطه گفت: «در اصل، چنین دیداری فوق‌العاده خواهد بود، اما این سوال مطرح است که آیا رئیس‌جمهور آمریکا واقعا مایل به انجام این کار است یا حتی می‌تواند این کار را انجام دهد و با حسن نیت وارد مذاکره با ایران شود آن هم پس از آنکه یکجانبه از توافق هسته‌ای ایران خارج شد و دستور منع صدور ویزا برای ایرانی‌ها را صادر کرد.» اسلاوین همچنین با طرح سوالی معتقد است که «آیا ترامپ مایل است در ازای امتیازاتی واقع‌گرایانه این اقدامات را برگرداند یا این اظهاراتش صرفا ترفندی برای جلب شهرت است؟»
اندیشکده آمریکایی استراتفور هم بر این اعتقاد است که تهران به‌خاطر نگرانی از انتقادات داخلی و بین‌المللی، در اجتناب از نقض توافق هسته‌ای یا برانگیختن اقدامات بیشتر دولت آمریکا، به دقت عمل خواهد کرد. از دیگر نشانه‌هایی که فضای مذاکره احتمالی را تقویت می‌کند، فعال شدن میانجی‌ها است. در همین خصوص وزیر خارجه ایران هفته گذشته به عمان سفر کرد و با بن علوی وزیر خارجه عمان دیدار کرد. چند روز پس از این دیدار بن‌علوی راهی نیویورک شد و با همتای آمریکایی خود دیدار و گفت‌وگو کرد. همچنین قرار است جمعه آینده وزیر خارجه عمان راهی تهران شود. کارشناسان معتقدند این دیدارهای فشرده در راستای انتقال پیام میان ایران و آمریکا صورت گرفته است. اگرچه بن‌علوی در گفت وگویی این انتقال پیام را رد کرد، اما اعلام آمادگی کرده که عمان حاضر به ایفای نقش میانجی‌گری بین تهران و واشنگتن است. در سوی دیگر برخی کارشناسان همزمانی سفر ظریف و همتای آمریکایی او در سنگاپور را حاوی پیام مهمی می‌دانند. وزرای خارجه ایران و آمریکا قرار است در نشست آسه‌آن حاضر شوند.
سناریوی دوم؛ تله
در مقابل اما گروهی دیگر از کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که این بیشتر یک تله و دام است و اولویت ترامپ بیشتر انداختن توپ در زمین ایران با هدف تغییر فضای بین‌المللی و داخل آمریکا به نفع خود از یکسو و ایجاد دوقطبی در داخل ایران با تهییج افکار عمومی است. در واقع ترامپ با آگاهی از مشکلات اقتصادی ایران به‌دنبال آن است تا فشار را به مرحله‌ای برساند که ایران در شرایط ضعف تن به مذاکره بدهد و طبیعتا امتیازهای کمتری را طلب کند. این گروه معتقدند سخنان ترامپ دارای سه تناقض آشکار است: اولا، اینکه ترامپ می‌گوید بدون پیش‌شرط آماده مذاکره است، دروغ است، چون مایک پمپئو، وزیر خارجه او، پیش‌تر شرایط مدنظر ایالات‌متحده را مورد تصریح قرار داده است. ثانیا، برای مذاکره ابتدا ثابت می‌کنند که طرفی قابل اعتماد هستند و بعد وارد مذاکره می‌شوند. دونالد ترامپ با خروج از برجام به‌وضوح نشان داد که حاضر است زیر هر توافقی بزند. ثالثا، دعوت از تمام دنیا به اعمال فشار علیه ایران هیچ تناسبی با راهبردهای دیپلماتیک ندارد. آمریکا نه‌تنها خود درحال اعمال فشار اقتصادی بر ایران است بلکه با فعال کردن هیات‌هایی از وزارت‌های خزانه‌داری و خارجه، دیگر کشورها را نیز به فشار علیه تهران فرا می‌خواند. «هولی داگرس» عضو غیرمقیم در مرکز اسکوکرافت در شورای آتلانتیک و دبیر وبلاگ «ایران سورس» در واکنش به اظهارات ترامپ تاکید کرده که با تمام اقداماتی که دونالد ترامپ طی ماه‌های گذشته درباره ایران انجام داده، مساله حسن نیت واقعی رئیس‌جمهور آمریکا در گفت‌وگو با ایران یک سوال جدی و بزرگ است. این کارشناس آمریکایی تاکید کرده که «ایرانی‌ها به گفت‌وگو براساس احترام متقابل اعتقاد دارند و تاکنون دولت ترامپ ثابت کرده که یک بازیگر غیرقابل اعتماد است و این مساله با خروج واشنگتن از برجام به اثبات رسید.»
«متئو کروئنیگ» مدیر دیگر مرکز استراتژی و امنیت «اسکوکرافت» در شورای آتلانتیک در این مورد گفته است، تمایل ترامپ برای دیدار با ایرانی‌ها، به‌کارگیری «استراتژی فشار و تعاملی است که آمریکا سال‌ها در مواجهه با دولت‌های سرکش دنبال کرده است.» «برایان هوک» «مدیر برنامه‌ریزی سیاست» وزارت خارجه آمریکا نیز نوشت: «مبنای استراتژی آمریکا افزایش فشار اقتصادی بر ایران با هدف تغییر رفتار حکومت ایران است نه تغییر آن.»
حمیدرضا آصفی، سخنگوی پیشین وزارت خارجه ایران در گفت‌وگو با «ایسنا» با اشاره به اظهارات وزیر امور خارجه آمریکا پس از صحبت‌های ترامپ در مورد مذاکره واشنگتن و تهران، تاکید کرد: «لازم است ترامپ ابتدا تکلیف خود را با تندروهای کاخ سفید مشخص کند. بولتون و پمپئو دنبال ماجراجویی هستند، این درحالی است که آقای ترامپ صحبت از مذاکره با ایران می‌کند. ما درواقع در درون کاخ سفید یک سردرگمی مشاهده می‌کنیم و بهترین راهنمایی برای آقای ترامپ اگر واقعا به‌دنبال مذاکره با ایران است، این است که افراد تندرو را از خود دور کند، چراکه اولین مانع برای این موضوع افرادی چون پمپئو و جان بولتون هستند.»
حساب توییتری منتسب به وندی شرمن سرپرست هیات مذاکره‌کننده سابق آمریکا در گفت‌وگوهای هسته‌ای با ایران نیز نوشته است: «آقای رئیس‌جمهور، ایران ممکن است یک پیش‌شرط داشته باشد- پیوستن [آمریکا] به جمع کشورهای حامی برجام که ضمانت می‌کند ایران هیچ‌گاه نمی‌تواند به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند.»
کامران کرمی
ارسال نظر