تهران چه راهی برای مقابله با ترامپ انتخاب می‌کند؟
تحلیل اندیشکده واشنگتن از اقدامات برجامی ایران
بر اساس قانونی که کنگره آمریکا درخصوص توافق هسته‌ای تصویب کرد، رئیس‌جمهور ترامپ باید هر ۹۰ روز درخصوص ادامه «برجام» تصمیم بگیرد. تاریخ بعدی این ضرب‌الاجل روز ۱۲ ماه مه خواهد بود. گرچه تاکنون تهران به انتخاب جان بولتون در سمت مشاور امنیت ملی و مایکل پمپئو برای وزارت خارجه آمریکا واکنش نشان نداده، اما شاید دلیل آن تعطیلات دوهفته‌ای نوروز بوده است. در این رابطه پیش‌بینی می‌شود پس از این تعطیلات، تهران درخصوص تصمیم آمریکا برای وضع مجدد تحریم‌ها و از بین بردن «برجام» اقدامات مناسب را اتخاذ کند.
بولتون و ایران
جان بولتون به‌خوبی در میان دولتمردان ایرانی شناخته شده است. محمدجواد ظریف طی مذاکرات هسته‌ای سال ۲۰۰۳ ایران و قدرت‌های جهانی با بولتون که آن زمان معاون وزیر خارجه در امور کنترل تسلیحات و امنیت بین‌الملل بود، چالش‌های فراوانی داشت. پس از آن هر دو این افراد در سمت سفیر کشورشان در سازمان ملل حاضر شدند و طی دو سال گفت‌وگوهایی جنجالی در شورای امنیت سازمان ملل داشتند. طی یک دهه گذشته در داخل ایران بولتون به‌عنوان فردی ضد ایرانی که حامی گروه‌های مخالف دولت بوده شناخته شده است. به‌عنوان مثال در اوت ۲۰۱۷ زمانی که جان بولتون در نامه‌ای به کاخ سفید استراتژی‌های خروج از «برجام» را تشریح کرد، ظریف در واکنش، چنین سیاست‌هایی را «شکست بزرگ برای واشنگتن» خواند و نتیجه آن را انزوای بین‌المللی بیشتر آمریکا دانست. در این پاسخ ظریف تاکید کرد در یک دهه گذشته ثابت شده است که سیاست‌های بولتون نادرست بوده و موجب شده ایران طی ۱۰ سال تعداد سانتریفیوژهای غنی‌سازی اورانیوم خود را از ۲۰۰ به ۲۰ هزار عدد برساند. ظریف در انتهای صحبت‌های خود نتیجه‌گیری کرد به همین دلیل است که دیگر کسی در واشنگتن به چنین پیشنهادهایی توجه نمی‌کند.
اقدامات تهران تا زمان ضرب‌الاجل بعدی چه خواهد بود؟
با توجه به توضیحات ارائه شده، انتظار می‌رود ایران برای واکنش مناسب به خروج ترامپ از «برجام» و داشتن آمادگی لازم برای وضعیت پس از خروج آمریکا، اقداماتی را در دستور کار قرار دهد. این اقدامات که تعداد آنها نیز اندک نیست، به شرح زیر است:
از سرگیری برنامه‌های هسته‌ای: دولتمردان ایرانی همواره تهدید کرده‌اند که در صورت خروج آمریکا از «برجام» و وضع مجدد تحریم‌ها، برنامه‌های هسته‌ای خود را به سرعت گسترش خواهند داد. به‌عنوان مثال، در اوت سال گذشته میلادی، روحانی هشدار داد که ایران این قابلیت را دارد تا کمتر از چند ساعت (و روز) برنامه‌های هسته‌ای خود را به وضعیتی پیشرفته‌تر از قبل از اجرایی شدن توافق هسته‌ای برساند. عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه نیز به تازگی با تکرار این تهدید اعلام کرد ایران آمادگی رویارویی با هر نوع سناریوی ممکن را دارد و در صورت خروج آمریکا از «برجام» واکنش مناسب مطابق با منافع ملی کشور نشان خواهد داد. در واقع پیش‌بینی می‌شود تا ضرب‌الاجل ماه مه، ایران قدم‌های مورد نیاز برای آماده کردن تجهیزات هسته‌ای– و از سرگیری سریع برنامه‌های هسته‌ای – خود را بردارد (در حالی که درخصوص هر نوع اقدام که موجب نقض «برجام» می‌شود هوشیار است).
ایستادگی در مقابل فشارهای آمریکا و اسرائیل: پس از انتخاب جان بولتون به‌عنوان مشاور جدید امنیت ملی، یک دیپلمات سابق ایران که در ارتباط با «سپاه قدس» نیز است با تاکید برگسترش نفوذ خارجی و قدرت دفاعی کشور اظهار کرد :«دشمنان منطقه تنها زبان زور را می‌فهمند.» در حقیقت ایران تاریخ طولانی در به‌کارگیری «منطق قدرت» از طریق پرتاب موشک، به چالش کشیدن نیروی دریایی آمریکا در آب‌های خلیج‌فارس و تنگه باب‌المندب و تهدیدات تلافی‌جویانه ضدنیروها و پایگاه‌های آمریکایی در منطقه دارد.
استفاده از شکاف ایجاد شده میان اروپا و آمریکا: در ماه اوت علی‌اکبر صالحی پیش‌بینی کرد در صورت خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، به احتمال زیاد اروپایی‌ها این کشور را یاری نمی‌کنند و آمریکا تنها خواهد ماند. با این منطق، ایران به‌عنوان قربانی ماجرا احتمالا مذاکرات با کشورهای بریتانیا، فرانسه و آلمان را ادامه خواهد داد، به امید آنکه اروپایی‌ها طرف ایران را بگیرند و مانع از اتحاد قدرت‌های جهانی برای وضع مجدد تحریم‌ها شوند. همچنین ممکن است ایران به منظور متقاعد ساختن سایر طرف‌ها به عدم پیروی از تاکتیک زور آمریکایی‌ها، این روش را در قبال شرکای تجاری و خریداران نفت (نظیر هند، کره‌جنوبی، ژاپن و...) به‌کار گیرد.
همکاری با روسیه و چین: اندکی پس از برگزاری مذاکرات هسته‌ای ایران و اروپا در سال‌های ۲۰۰۵-۲۰۰۳ حسن روحانی (مذاکره‌کننده هسته‌ای ارشد وقت ایران) از سرمایه‌گذاری ناکافی برای اطمینان از حمایت دیپلماتیک روسیه و چین گله کرد. به گفته او ایران شرایط آسان‌تری با وجود کمک‌های این دو کشور داشته است. علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز ماه گذشته مدعی شد تقویت روابط با پکن و مسکو موجب خنثی‌سازی و کاهش اثرات فشارهای آمریکا خواهد شد.
آماده‌سازی مردم و اقتصاد برای بازگشت تحریم‌ها: رهبر ایران به منظور ایجاد یک اقتصاد مقاوم و افزایش خودکفایی کشور سال جدید خورشیدی را سال حمایت از کالای ایرانی نامیده‌است. با این حال اقتصاد ایران با چالش‌های فراوان روبه‌رو است و نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی دارد. طی ۶ ماه اخیر ریال بیش از یک‌چهارم از ارزش خود را از دست داده است و شکاف میان نرخ ارز دولتی و بازار هر روز شدیدتر می‌شود. در این باره ایران تلاش می‌کند تا اقتصادی مقاوم ایجاد و مردم را در حمایت از کالای تولید داخلی متحد کند. ماه گذشته شمخانی اعلام کرد سرمایه‌گذاری میلیون‌ها دلاری آمریکا در برنامه‌های ضدایرانی هیچ نتیجه‌ای نداشته است، چراکه جمهوری اسلامی «قدرت و اثرگذاری معنوی» خود را تقویت کرده است.
تلافی یا محدودسازی؟
طی هفته‌های آتی تهران باید بین دو انتخاب تصمیم بگیرد: تلافی اقدامات خصمانه دولت ترامپ به منظور جلوگیری از تشدید فشارهای آمریکا، یا محدود کردن خود و ابراز شکایت برای جلب حمایت اروپا و ممانعت از شکل‌گیری ائتلاف غربی‌ها برای مقابله با ایران. به گزارش این اتاق‌فکر آمریکایی موقعیت‌های مشابه در گذشته نشان می‌دهد که ایران مسیر گذشته را انتخاب خواهد کرد و موجب تنش بیشتر با دولت آمریکا خواهد شد. مقامات ایران متوجه این موضوع شده‌اند که واکنش صبورانه و منطقی به نقض «برجام» ازسوی آمریکا، بهانه‌ای برای از بین‌بردن این توافق برای رئیس‌جمهور آمریکا فراهم خواهد ساخت. اکنون تهران به‌دنبال مسیر میانه بدون نقص است: راهی که مانع از تشدید فشارهای رئیس‌جمهوری ترامپ می‌شود، درحالی‌که حمایت‌های بین‌المللی کافی برای شکست ائتلاف ضدایرانی ایجاد می‌کند.
ارسال نظر