بخش دوم
آینده برجام از منظر نظریه سیستمی
نظریه سیستمی و فشارهای آمریکا در نقض یا لغو برجام
فشارهایی که به ایران به‌واسطه برنامه هسته‌ای در طول سال‌های بسیار وارد شد، طبق تحلیل سیستمی بسیار قابل تامل است. اصل متعارف در تحلیل سیستمی این است که چنانچه فشارهای وارده از محیط بیش از اندازه شود مرزها به هم می‌ریزد و می‌تواند باعث فروپاشی نظام شود، مثل فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی. به‌نظر می‌رسد ایران با برجام توانست فشارهای محیطی بسیار زیادی که با بحران هسته‌ای به وجود آمده بود و به ایران تحمیل می‌شد را دفع کند و مانع از فروپاشی شود. پارسونز در نظریه سیستمی ۴ عامل را برای بقای نظام بیان می‌کند:
۱- حفظ الگو: یعنی نظام باید از توانایی‌های لازم باز تولید الگو‌های اساسی خود شامل ارزش‌ها و هنجار‌ها برخوردار باشد. توافق برجام ارزش‌ها و هنجار‌های نظام جمهوری اسلامی ایران را بازتولید کرد و به پویا‌تر شدن نظام سیاسی ایران منجر شد.
2- سازواری و تطابق با محیط و تغییرات آن: شرایط بحرانی منطقه و ظهور داعش در نزدیکی مرز‌های ایران تنش میان کشورهای منطقه و جنگ‌های منطقه‌ای وتشدید حضور قدرت‌های جهانی در منطقه، شرایطی را به وجود آورد که امنیت ملی ایران را در خطر قرار می‌داد. توافق برجام و کاهش تنش میان ایران و جهان گزینه‌ای بود که توانست خطر را از ایران دور کند.
۳- توانایی دستیابی به هدف: همه مقامات ایران بار‌ها اعلام کرده‌اند که ایران به‌دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نخواهد بود. هدف اصلی ایران دستیابی به صنعت هسته‌ای به‌ویژه چرخه سوخت هسته‌ای است که با برجام ایران به آن دست یافت و ایران هسته‌ای در برجام و در قطعنامه سازمان ملل به رسمیت شناخته شد.
۴- قابلیت نظام در یکپارچه کردن وظایف مختلف نظام‌های فرعی: در برجام به‌رغم اختلافات بنیادین در میان نهاد‌های حاکمیتی، زمانی که توافق صورت گرفت تمام آنها با دستگاه دیپلماسی که مجری برجام بود همکاری و هماهنگی‌های لازم را در دستور کار قرار دادند. به‌نظر می‌رسد طبق نظریه سیستمی ایالات‌متحده تاکنون به علت پویایی نظام سیاسی ایران نتوانسته از اهرم‌های مورد نظر خود در جهت لغو یا نقض برجام و به‌طور کلی تاثیر‌گذاری کلی یا فروپاشی دست یابد.
نقش اتحادیه اروپا و شرکای برجام در حفظ برجام
برجام موافقت‌نامه‌ای چندجانبه است که میان ایران و کشورهای ۱+۵ منعقد شده است، بنابراین کنار کشیدن یکی از شرکا در صورت پایبندی دیگر طرف‌ها نمی‌تواند به فروپاشی یا نقض برجام منتهی شود.
اتحادیه اروپا
مقام‌های اروپایی به‌دلیل نقش خود در دستیابی به توافق و منافع حاصل از آن، به‌شدت با رویکردهای ضدبرجامی ترامپ مخالفت کرده‌اند. علاوه بر «فدریکا موگرینی»، مسوول اصلی سیاست خارجی اتحادیه اروپا، مقام‌های ارشد سیاسی فرانسه، آلمان، هلند، انگلیس و بسیاری از کشورهای دیگر در قاره سبز بر لزوم ادامه اجرا و پایبندی همه طرف‌ها به برجام تاکید کرده‌اند. با توجه به اختلافات و شکاف کنونی میان اروپا و دولت ترامپ که ناشی از سیاست‌های دولت آمریکا است شرایط مناسبی برای حفظ برجام از طریق اروپایی‌ها به‌وجود آمده است. اخیرا رئیس‌جمهوری فرانسه ضمن حمایت از برجام با سیاست‌های ترامپ اظهار مخالفت کرد. البته ایران نباید روی اختلافات اروپا و آمریکا متمرکز شود و با درایت و هوشمندی در جهت حفظ برجام و بدون بهره‌برداری علنی از این اختلافات با اروپا همکاری کند. به‌نظر می‌رسد روند سرمایه‌گذاری کشورهای اروپایی در ایران می‌تواند اهرم مهمی در پایبندی اتحادیه اروپا به برجام باشد. ایران نیاز به سرمایه‌گذاری‌های خارجی در بخش‌های مختلف اقتصادی، علمی و تحقیقاتی دارد و برجام این امکان را به جمهوری اسلامی ایران می‌دهد تا با برنامه‌ریزی‌های دقیق و مدون به جذب سرمایه‌گذارهای کشورهای اتحادیه اروپا بپردازد تا بتواند به مرور زمان جان تاز‌ه‌ای به تولیدات صنعتی، علمی و تحقیقاتی، صنعت بیمه، کشتیرانی و هواپیمایی کشور بدهد و با تاثیرپذیری از بهبود وضعیت اقتصادی و صنعتی کشور می‌توانیم انتظار داشته باشیم که کشور از رشد اقتصادی و مواهب آن بهره‌مند شود.۵۰ میلیارد دلار قرارداد و سرمایه‌گذاری تجاری در بخش‌های مختلف میان ایران و کشورهای مختلف شامل تولید خودرو و سرمایه‌گذاری روی خطوط ریلی و هوایی و ... می‌تواند در تحکیم برجام نقش مهمی ایفا کند. برجام در حوزه امنیتی مانند امنیت انرژی، اجتماعی و سیاسی نیز دستاوردهای مثبتی در برخواهد داشت. اتحادیه اروپا نیاز شدیدی به انرژی دارد مانند تامین امنیت واردات گاز طبیعی و نفت و به‌دنبال متنوع ساختن منابع جایگزین واردات انرژی است و به همین دلیل ایران به‌عنوان کشوری مهم و دارای منابع عظیم نفت و گاز می‌تواند در تامین انرژی اتحادیه اروپا نقشی مهم بازی کند. برجام می‌تواند به‌عنوان نقطه‌ای مشترک میان ایران و اتحادیه اروپا تضمین‌کننده روابط اقتصادی و امنیتی میان آنها باشد.
روسیه
درحال‌حاضر شکاف میان روسیه و آمریکا به‌دلیل [اتهام]دخالت روسیه در رقابت‌های انتخاباتی آمریکا در بالاترین سطح قرار دارد و ترامپ به‌رغم میل باطنی به‌دلیل مخالفت‌های هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه تاکنون نتوانسته روابط این دو کشور را بهبود بخشد. روسیه به‌عنوان متحد ایران در بحران سوریه و نیز عضو دائم شورای امنیت تاکنون توانسته از برجام حمایت کند و مانع دست‌اندازی ایالات‌متحده در تضعیف یا نقض برجام از طریق ساز و کارهای شورای امنیت شود. ایران همیشه برای روسیه، کشوری مهم و اثرگذار بوده که در سال‌های اخیر تعاملاتی روان و به دور از چالش با روسیه داشته است. با اجرایی شدن برجام و تغییرات در محیط پیرامونی دو کشور و تحولات خاورمیانه، بسترها برای همکاری فی‌مابین بیش از پیش، گسترده شده است. از نظر روسیه، بازار ایران یک فرصت برای ساختارها و بنگاه‌های اقتصادی این کشور است آن هم در شرایطی که بازارهای محدودی برای تولیدات و محصولات روسی وجود دارد و تولیدکنندگان این کشور حتی در بخش‌های دارای مزیت، با رقابت سختی مواجه هستند. از منظر مسکو، وضعیت ایران در دوران پس از برجام به‌گونه‌ای است که روسیه می‌تواند طرح‌های متنوعی را با ایران اجرایی کند و شاهد پیوندهای بیشتری بین دو کشور باشد. در عین حال روسیه در مناسبات با ایران، ضمن علاقه‌مندی برای واقعی کردن تعاملات که میلیاردها دلار ظرفیت دارد نیم نگاهی نیز به مناسبات با مجموعه غرب دارد.
ارسال نظر