قطعنامه ۲۲۳۱ به میدان تازه اختلاف قدرتها در شورای امنیت تبدیل شد؛
جدال حقوقی بر سر ماشه
برگزاری این نشست به صحنه اختلافنظرها بر سر مکانیسم ماشه کشیده شد. در این ارتباط، نماینده روسیه در شورای امنیت سازمان ملل نسبت به مکانیسم اسنپبک و تلاش کشورهای غربی برای بازگشت تحریمهای ایران اعتراض کرد. همراستا با این اعتراض، نماینده چین هم با بیان اینکه نسبت به اجرای مکانیسم ماشه توسط ۳ کشور اروپایی معترض و نگران است، گفت: فقط ۳ کشور مکانیسم اسنپبک را فعال کردند. این موضوع تا ماه اکتبر منقضی خواهد شد. چین نگرانی خودش را برای استفاده از این ابزارها اعلام میکند. در مقابل نماینده آمریکا مدعی شد که قطعنامههای شورای امنیت سازمان ملل تلاش میکند تا برنامههای هستهای ایران را نسبت به آژانس بینالمللی انرژی اتمی پایبند کند. به موازات آن نماینده فرانسه با بیان اینکه ایران توانایی تولید ۱۰ بمب اتم را دارد، افزود: ایران دسترسی به اطلاعات هستهای را محدود کرده و رویکرد ایران به سطوحی رسیده که نظامی است. نماینده بریتانیا هم مدعی شد هیچ توجیه غیرنظامی برای بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۶۰ درصدی ایران وجود ندارد.
قطعنامه ۲۲۳۱ از دبیرکل سازمان ملل متحد میخواهد که گزارشی دوسالانه در مورد اجرای قطعنامه به شورای امنیت ارائه دهد. در یادداشت ریاستجمهوری مربوطه تصمیم گرفته شد که شورای امنیت سالانه یکی از اعضای شورا را به عنوان تسهیلگر برای کارهای مرتبط با قطعنامه ۲۲۳۱ انتخاب کند. رویه معمول شورا این بوده است که جلسات دوسالانه برگزار کند تا از یک مقام دبیرخانه سازمان ملل متحد در مورد گزارش دبیرکل و همچنین از تسهیلگر قطعنامه ۲۲۳۱ در مورد فعالیتهای خود در طول دوره گزارش، گزارش دریافت کند. اتحادیه اروپا (EU) نیز در این جلسات بهعنوان هماهنگکننده کمیسیون مشترک برجام، نهادی که برای نظارت بر اجرای برجام و حل اختلافات تاسیس شده، گزارش ارائه کرده است. این جلسات در ماههای ژوئن و دسامبر تحت دستور کار «عدم اشاعه» برگزار شده است.
جلسه توجیهی سهشنبه شب در مورد قطعنامه ۲۲۳۱، اولین جلسهای بود که از زمان فعال شدن مکانیسم «اسنپ بک» توسط سه کشور اروپایی عضو برجام - فرانسه، آلمان و بریتانیا - برگزار شد. چین و روسیه به جایگاه حقوقی و رویهای سه کشور اروپایی برای فعال کردن این مکانیسم اعتراض کرده و استدلال کردهاند که تمام تحریمها در ۱۸اکتبر، زمانی که در ابتدا قرار بود برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ منقضی شوند، به طور دائم لغو شدهاند. در آن زمان، قطعنامه ۲۲۳۱ بیان میکرد که شورا به بررسی پرونده هستهای ایران پایان میدهد و «عدم اشاعه» از فهرست موضوعاتی که شورا به آن میپردازد، حذف میشود. در مقابل، سه کشور اروپایی و اعضای همفکر شورا استدلال کردهاند که فعال شدن مکانیسم ماشه معتبر بوده و بنابراین فقط پاراگرافهای خاصی از قطعنامه ۲۲۳۱مربوط به تعلیق تحریمها منقضی شدهاند. به این ترتیب، آنها معتقدند که تمام اقدامات تحریمی قبلی سازمان ملل علیه ایران دوباره فعال شدهاند و کمیته تحریمهای ۱۷۳۷ شورای امنیت و هیات کارشناسان حامی آن (PoE) احیا شدهاند.
آنها همچنین معتقدند که سایر مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ و یادداشت ریاستجمهوری مربوطه، از جمله مواردی که گزارش دبیرکل و تعیین جایگاه تسهیلکننده ۲۲۳۱ را الزامی میکند، همچنان به قوت خود باقی هستند. به دلیل مواضع متفاوت اعضا، اسلوونی، رئیس شورا در ماه دسامبر، جلسه توجیهی دوسالانه معمول در مورد اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ در مورد برنامه موقت کاری شورا برای ماه دسامبر را که اعضا در ابتدای ماه تصویب کردند، در دستور کار قرار نداد. در عوض، ظاهرا اعضای شورا که درخواست جلسه سهشنبه شب را داشتند، پس از توزیع نسخه اولیه گزارش دبیرکل در ۱۲ دسامبر بین اعضا، خواستار برگزاری آن شدند.
به نظر میرسد این اعضا در درخواست خود به «ادامه اجرای» قطعنامه ۲۲۳۱ و یادداشت رئیس مربوطه اشاره کرده و خواستار برگزاری «جلسه توجیهی منظم دوسالانه شورا» تحت دستور کار «عدم اشاعه» شدهاند که به گفته آنها مطابق با رویه مرسوم است. در پاسخ، چین و روسیه ظاهرا از ریاست شورا خواستند که این درخواست را نپذیرد و استدلال خود را مبنی بر اینکه تمام مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ در ماه اکتبر منقضی شده است، تکرار کردند. استدلال چین و روسیه به قرار زیر است؛ شورا بررسی پرونده هستهای ایران را پایان داده است و هیچ مبنایی برای گزارش دبیرکل در مورد قطعنامه یا برگزاری منظم بحثها در این مورد توسط شورا وجود ندارد. در ۱۷ دسامبر، سه کشور اروپایی یک جلسه توجیهی در سطح کارشناسی برای ۱۰ عضو منتخب شورا (E۱۰) تشکیل دادند که طی آن ظاهرا این موارد را رد کردند و بر لزوم توجه شورا به این موضوع و ادامه رویه معمول جلسات دوسالانه شورا تاکید کردند.
انتظار میرود دیکارلو در جلسه سهشنبهشب، اعضای شورا را در جریان گزارش دبیرکل قرار دهد. در این گزارش آمده است که تلاشهای دیپلماتیک اعضای برجام و ایالات متحده برای دستیابی به یک راهحل مذاکرهشده برای برنامه هستهای ایران پس از تشدید درگیری نظامی بین اسرائیل و ایران از ۱۳ تا ۲۴ ژوئن و بمباران تاسیسات هستهای ایران توسط ایالات متحده در ۲۱ ژوئن به حالت تعلیق درآمده است. فعالیتهای دیپلماتیک در ماههای اوت و سپتامبر از سر گرفته شد، اما این تعاملات «در شناسایی راهی برای پیشبرد رضایتبخش برای همه طرفهای درگیر موفق نبود». این گزارش متعاقبا نامههایی را شرح میدهد که طرفین برای انتقال مواضع خود در مورد تحولات بعدی در طول دوره گزارشدهی به دبیرکل ارسال کردهاند.
این گزارش همچنین به آخرین گزارش فصلی آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) در مورد اجرای توافقنامه پادمان ایران تحت معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) اشاره میکند. این گزارش، مورخ ۱۲ نوامبر، چالشهای جدی و مداوم پیش روی توانایی آژانس برای اجرای پادمانها در ایران پس از درگیریهای ماه ژوئن بین ایران، اسرائیل و ایالات متحده را شرح میدهد. این گزارش خاطرنشان میکند که آژانس بینالمللی انرژی اتمی به دلایل ایمنی، فعالیتهای راستیآزمایی را موقتا متوقف کرده و بازرسان را فراخوانده است. این گزارش میافزاید که اگرچه «توافق قاهره» که توسط ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی در ماه سپتامبر اعلام شد، رویههایی را برای ازسرگیری بازرسیها مطابق با توافقنامه پادمان تعیین کرد، اما ایران گزارش ویژه مورد نیاز در مورد وضعیت مواد هستهای و تاسیسات آسیبدیده از حملات ارائه نکرده است. در نتیجه، آژانس تداوم آگاهی خود را در مورد موجودیهای اعلامشده قبلی ایران، از جمله مقادیر قابلتوجهی از اورانیوم با غنای بالا، که برای چندین ماه قادر به تایید آن نبوده است، از دست داده است؛ وضعیتی که گزارش آن را «مایه نگرانی جدی» توصیف میکند.
در ۲۰نوامبر، شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی قطعنامهای را تصویب کرد که از ایران میخواست «بدون تاخیر» اطلاعات مربوط به وضعیت ذخایر اورانیوم و تاسیسات هستهای خود را در اختیار آژانس قرار دهد و تمام دسترسیهای لازم برای تایید این اطلاعات را به آن اعطا کند. این شورا همچنین ماموریت گزارشدهی آژانس بینالمللی انرژی اتمی را تعدیل کرد و از آن خواست در مورد مفاد «تمام قطعنامههای مرتبط» شورای امنیت، از جمله قطعنامههای قبلی اعمال تحریمها علیه ایران، گزارش دهد. ایران در همان روز رسما از توافق قاهره خارج شد.
