برندگان و بازندگان سقوط بشار

 گروه آنلاین دنیای اقتصاد آنلاین-سعیده سادات فهری: تنها چند ساعت بعد از سقوط بشار اسد در دمشق در روز یکشنبه هجدهم آذر ماه، گمانه‌زنی‌ درباره بازیگران نقش‌آفرین در این تحولات و همچنین ارزیابی برندگان و بازندگان شرایط فعلی سوریه بالا گرفت

. از همان ابتدا، بسیاری ترکیه را بازیگردان مهم این تحولات معرفی کردند و بسیاری از تحلیل‌ها نیز از تضعیف ایران و محور مقاومت خبر دادند.

دکتر امین پرتو، کارشناس مسائل نظامی در گفت‌وگویی با سایت دنیای اقتصاد آنلاین  برندگان و بازندگان سقوط بشار اسد در سوریه را برشمرد.این گفت و گو درادامه می آید.

در حال حاضر با سقوط بشار اسد، ایران با چه سناریوهایی در سوریه مواجه است؟

 سناریوی بدبینانه در سوریه برای ایران این است که مخالفان بشار اسد، این کشور را سکویی برای حمله به عراق و لبنان کنند.

این ترس در ابتدای جنگ داخلی سوریه هم وجود داشت که اهل سنت در عراق و لبنان، متاثر از حوادث سوریه،  اقداماتی علیه شیعیان متحد ایران در کشورهای خود انجام دهند. اما به نظر می‌رسد این سناریوی بدبینانه چندان محتمل نباشد.

آنچه قطعی است این است که دیگر سوریه بخشی از محور مقاومت نخواهد بود و ایران مسیر زمینی به سوی لبنان از طریق سوریه را از دست داده است.

همچنین آنچه جبهه جولان علیه اسرائیل پنداشته می‌شد هم دیگر وجود ندارد. یک سناریوی بسیار خوشبینانه هم وجود دارد و آن اینکه ایران بتواند با مخالفان اسد که حالا تسلط دارند و یا کردهای سوریه ارتباطاتی برقرار کند.

با توجه به جو  منفی علیه ایران در سوریه و اینکه ایران، متحد ثابت قدم اسد بود، این مساله بعید  است. بر عکس احتمال آنکه دولت جدید سوریه از ایران تقاضای غرامت کند و در ازای آن از پرداخت هرگونه بدهی خود به ایران خودداری کند‌، کم نیست.

در چنین شرایطی، ایران باید چه سیاستی را در پیش بگیرد؟

ایران انتخاب چندانی در وضعیت فعلی سوریه ندارد. گفته می‌شود دستگاه دیپلماسی برای حرم حضرت زینب(س) و سایر اماکن مقدسه شیعی در سوریه تضمین گرفته است.

با این حال باید گفت اساساً مخالفان بشار اسد از ابتدا هم قصد آسیب زدن به این اماکن را نداشتند و بر خلاف داعش به دنبال تخریب این اماکن نبودند. ایران فعلاً از روند حوادث در سوریه و البته در بقیه خاورمیانه برکنار مانده است.

کار ممکن برای ایران در موقعیت فعلی، بررسی  رخدادها و کسب تجربه از آن برای مسائل بعدی سیاست خارجی خود است. گرچه ایران  هزینه مالی و انسانی سنگینی در سوریه صرف کرد، اما رها شدن ایران از زیر بار سوریه خالی از منفعت برای کشور نخواهد بود.

تحولات در سوریه، منطقه و به خصوص محور مقاومت را با چه آینده‌ ای مواجه می‌کند؟

سقوط بشار اسد موجبات  تضعیف جناح ایران و مقاومت در منطقه را فراهم خواهد کرد. قطعا ترکیه پیروز بزرگ این تحولات خواهد بود. روند بازگشت آوارگان به سوریه دیر یا زود شروع خواهد شد.

اردن و لبنان هم از بازگشت آوارگان سوری خوشحال خواهند بود. تردیدی نیست اروپا هم برنامه‌هایی برای بازگرداندن آوارگان سوری به کشورشان آغاز خواهد کرد. اسرائیل، بازیگر دیگری است که از این تحولات احساس خوشنودی خواهد کرد.

برخی کشورهای عربی که دارای مناسبات دوستانه با بشار بودند، احساس سرخوردگی می‌کنند. در مصر، سیسی و در لیبی، حفتر از این تحولات ناخشنودند. زیرا بشار اسد را دوست و متحد خود می‌دانستند.

همین طور حکومت محافظه‌کار الجزایر هم از این تحولات خرسند نیست. امارات متحده عربی هم که به دنبال روابط گرم با بشار بود، خود را سرخورده می‌بیند. در این بین به نظر می‌رسد عربستان سعودی از این وضعیت خوشحال است؛ زیرا آنچه با صرف هزینه در حمایت از مخالفان اسد به دست نیاورده بود اکنون محقق شده است.

البته سعودی میل چندانی هم برای حضور فعال در سوریه ندارد. بر عکس این احتمال وجود دارد که سوریه از یک سو محل رقابت میان ترکیه و قطر و از سوی دیگر با امارات شود. به خصوص آنکه نفوذ ترکیه و قطر در جنوب سوریه کم است و ارتش آزاد توانسته بر دمشق و درعا مسلط شود.

به نظر شما ایالات متحده آمریکا و روسیه در روند تحولات سوریه چه نقشی داشتند؟

گرچه آمریکا ادعا می‌کند خودش از روند سریع تحولات و سقوط اسد دچار حیرت شده اما حقیقت این است که این تحولات مغایر با منافع آمریکا نیست.

آمریکا در تمام طول جنگ داخلی سوریه، به دنبال سرنگونی اسد نبود. اما روشن است که بعد از 7 اکتبر 2023 و حمله حماس به اسرائیل و سپس درگیری‌های گسترده که در لبنان و یمن و نقاط دیگر روی داد، آمریکا به یک بازاندیشی و جمع بندی جدید در مورد سوریه دست یافت و اینکه نباید جلوی سرنگونی اسد را بگیرد. روسیه وضعیت مغشوش‌تری دارد و هنوز به شدت درگیر جنگ اوکراین است.

گرچه امید روسیه آن است که با آمدن ترامپ، کمک نظامی آمریکا به اوکراین قطع شود و اوکراین شکست بخورد، اما هنوز معلوم نیست این آرزوی پوتین به سرعت یا به راحتی محقق شود. هر چه باشد روسیه، سوریه را از دست داده است.

این از دست دادن البته موجب لطمه‌  به اعتبار پوتین است. روسیه پایگاه خود در ساحل مدیترانه را از دست خواهد داد. به علاوه روشن نیست که آیا می‌تواند باز هم یک استراتژی خاورمیانه‌ای برای تحت فشار قرار دادن غرب را دنبال کند یا نه. هر چه باشد وضعیت فعلی  در خاورمیانه به نوعی شاید یکی از کارت‌های پوتین را از دست او خارج کند.