«دنیای‌اقتصاد» چشمانداز جهانی صنعت پتروشیمی ۲۰۲۴ تا ۲۰۳۳ را بررسی کرد
رویای هزار میلیارد دلاری
پروژه مشترک شرکت سومیموتو ژاپن و شرکت سینوپک در کانادا/ منبع: روزنامه نیکی ژاپن
بررسی شواهد آماری از این صنعت نشان می‌دهد بخش پتروشیمی با ثبت رکورد ۶۴۵.۷ میلیارد دلار درآمد در سال ۲۰۲۴، سال خوبی را سپری کرده است. ضمن اینکه سرعت خود را برای نیل به افق ۹۷۱ میلیارد دلاری در سال ۲۰۳۳ افزایش داده است. در حالی که چین و هند با سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های کلان در حال تغییر موازنه قدرت در این صنعت هستند، شرکت‌های غربی با تکیه بر نوآوری و فناوری‌‌‌های پیشرفته، تلاش می‌کنند جایگاه تاریخی خود را حفظ کنند. نکته قابل تامل اینجاست که تولید جهانی پلیمرهای پلاستیکی که در دودهه گذشته دو برابر شده، تا سال ۲۰۵۰ سه برابر خواهد شد؛ روندی که در کنار نگرانی‌های زیست‌‌‌محیطی، چالش‌‌‌های جدی پیش روی این صنعت قرار داده است. همزمان، توسعه فناوری‌‌‌های سبز و ظهور نسل جدیدی از محصولات زیست‌‌‌تخریب‌‌‌پذیر، نویدبخش تحولی بنیادین در این صنعت است.
صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از ارکان اساسی اقتصاد مدرن، نقشی حیاتی در زندگی روزمره ایفا می‌کند. از بسته‌‌‌بندی مواد غذایی گرفته تا قطعات خودرو و مصالح ساختمانی، ردپای این صنعت را می‌‌‌توان در تمام جنبه‌‌‌های زندگی مشاهده کرد. تحلیل روندهای کنونی این صنعت نشان می‌دهد که به‌رغم چالش‌‌‌های متعدد، از جمله نوسانات قیمت نفت و فشارهای زیست‌‌‌محیطی، بازار جهانی پتروشیمی همچنان مسیر رو به رشد خود را حفظ کرده است. نکته قابل توجه، تغییر تدریجی الگوهای تولید و مصرف به سمت محصولات پایدارتر و سازگار با محیط‌زیست است که می‌‌‌تواند چهره این صنعت را در دهه‌‌‌های آینده به کلی دگرگون کند.
بنیان‌‌‌های رشد و پویایی بازار جهانی پتروشیمی
تحولات بازار جهانی پتروشیمی با محوریت اتیلن به عنوان محصول پیشرو، روند پیچیده و چند‌بعدی را طی می‌کند. ظرفیت تولید جهانی اتیلن در سال ۲۰۲۲ به رقم چشمگیر ۲۲۳.۸۶ میلیون تن رسید که نشان‌‌‌دهنده اهمیت این ماده در زنجیره ارزش پتروشیمی است. صنایع پایین‌‌‌دستی همچون پلاستیک، مواد شیمیایی و بسته‌‌‌بندی، نقش کلیدی در شکل‌‌‌دهی به تقاضای بازار ایفا می‌کنند. پیشرفت‌‌‌های فناورانه در این حوزه، به ویژه توسعه روش‌های نوین برای تبدیل دی‌‌‌اکسید کربن به اتیلن توسط محققان دانشگاه سین‌سیناتی، افق‌‌‌های جدیدی را در زمینه تولید پایدار گشوده است. پلیمرها به عنوان بزرگ‌ترین بخش کاربردی محصولات پتروشیمی، روند رشد خیره‌‌‌کننده‌‌‌ای را تجربه می‌کنند. تولید جهانی پلیمرهای پلاستیکی از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ دو برابر شده و به ۴۶۰ میلیون تن رسیده است. پیش‌بینی‌‌‌ها حاکی از آن است که این میزان تا سال ۲۰۵۰ به سه برابر سطح سال ۲۰۱۹ افزایش خواهد یافت. این رشد فزاینده، متاثر از افزایش تقاضا در صنایع مختلف، به ویژه در بخش‌‌‌های خودروسازی، ساختمان‌‌‌سازی و بسته‌‌‌بندی است.
نوآوری‌‌‌های فناورانه و توسعه زیرساخت‌‌‌های تولیدی، نقشی حیاتی در شکل‌‌‌دهی به آینده این صنعت دارند. شرکت‌های پیشرو با سرمایه‌‌‌گذاری در تحقیق و توسعه، به دنبال بهبود کارآیی فرآیندها و توسعه محصولات جدید هستند. همزمان، توجه فزاینده به مسائل زیست‌‌‌محیطی و پایداری، منجر به ظهور راه‌‌‌حل‌‌‌های نوآورانه در زمینه بازیافت و تولید محصولات سازگار با محیط‌زیست شده است.
چالش‌‌‌ها و محرک‌‌‌های رشد در صنعت پتروشیمی
نوسانات قیمت نفت خام به عنوان ماده اولیه اصلی صنعت پتروشیمی، تاثیری عمیق و همه‌‌‌جانبه بر پویایی این بازار دارد. داده‌‌‌های موسسه انرژی نشان می‌دهد که قیمت هر مترمکعب نفت‌خام از ۷۰۲ دلار در سال ۲۰۱۲ به ۶۳۷ دلار در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته است. سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با کنترل ۷۲درصد ذخایر اثبات‌‌‌شده نفت‌خام و ۳۷درصد تولید جهانی، نقشی تعیین‌‌‌کننده در شکل‌‌‌دهی به قیمت‌های جهانی و به تبع آن، اقتصاد صنعت پتروشیمی دارد. تقاضای روزافزون از صنایع مختلف، یکی دیگر از محرک‌‌‌های اصلی رشد بازار است. صنعت بسته‌‌‌بندی به تنهایی بیش از ۱۷درصد تولید جهانی پتروشیمی را به خود اختصاص داده و پیش‌بینی می‌شود بازار پتروشیمی پیشرفته در بخش ساخت‌‌‌وساز ایالات متحده تا سال ۲۰۲۵ رشد ۳۲درصدی را تجربه کند. تفاوت چشمگیر در مصرف محصولات پتروشیمیایی بین کشورهای توسعه‌‌‌یافته و در حال توسعه، فرصت‌‌‌های رشد قابل توجهی را در بازارهای نوظهور ایجاد می‌کند. چالش‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی و مقررات سختگیرانه، شرکت‌های پتروشیمی را به بازنگری در استراتژی‌‌‌های تولید و توسعه محصول واداشته است. این فشارها منجر به سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های گسترده در فناوری‌‌‌های سبز و راه‌‌‌حل‌‌‌های پایدار شده است. شرکت‌ها با تمرکز بر کاهش ردپای کربن، بهبود کارآیی انرژی و توسعه محصولات قابل بازیافت، به دنبال حفظ مزیت رقابتی خود در بازار جهانی هستند. مدیریت زنجیره تامین و تاب‌‌‌آوری در برابر اختلالات جهانی نیز به یکی از چالش‌‌‌های کلیدی این صنعت تبدیل شده است. تجربه همه‌‌‌گیری کووید-۱۹ و تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک، اهمیت متنوع‌‌‌سازی منابع تامین و ایجاد زنجیره‌‌‌های تامین انعطاف‌‌‌پذیر را برجسته کرده است.
پویایی رقابت و تحولات منطقه‌‌‌ای در صنعت پتروشیمی
منطقه آسیا-پاسیفیک با برتری قابل توجه، بزرگ‌ترین سهم بازار جهانی پتروشیمی را در اختیار دارد. این برتری از ترکیبی پیچیده از عوامل متعدد نشأت می‌‌‌گیرد که مهم‌ترین آنها شهرنشینی سریع، صنعتی‌‌‌شدن گسترده و رشد چشمگیر طبقه متوسط است. طبق پیش‌بینی برنامه توسعه سازمان ملل متحد، تا سال ۲۰۳۰، دو‌سوم طبقه متوسط جهان در این منطقه زندگی خواهند کرد که این امر به معنای افزایش قابل توجه تقاضا برای محصولات پتروشیمیایی است. چین به عنوان بزرگ‌ترین بازیگر منطقه، نقش محوری در شکل‌‌‌دهی به پویایی‌‌‌های بازار دارد. تقاضا برای خوراک پتروشیمی در این کشور در سال ۲۰۲۳ به طور قابل توجهی بالاتر از سال ۲۰۱۹ بوده است. تاسیس واحد جدید سرمایه‌‌‌گذاری خارجی سینوپک در سپتامبر ۲۰۲۳ نشان‌‌‌دهنده عزم جدی این کشور برای گسترش حضور بین‌‌‌المللی در صنعت پتروشیمی است. همچنین، توافق آرامکو سعودی با شرکت‌های نورث هائوجین کیمیکال و پنجین ژین‌‌‌زنگ برای ساخت مجتمع پتروشیمی در استان لیائونینگ چین، نمونه‌‌‌ای از همکاری‌‌‌های بین‌‌‌المللی در این حوزه است.
هند نیز با سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های کلان در توسعه ظرفیت پالایشگاهی و پتروشیمیایی خود، به دنبال تقویت موقعیت خود در بازار جهانی است. پروژه پالایشگاه و پتروشیمی برمر شرکت HPCL با ظرفیت ۹ میلیون تن در سال در ایالت راجستان، نمونه‌‌‌ای از این تلاش‌‌‌هاست.
در عرصه رقابت جهانی، شرکت‌های پیشرو مانند باسف SE، شورون، اکسون موبیل و SABIC با سرمایه‌‌‌گذاری مداوم در تحقیق و توسعه و فناوری‌‌‌های پیشرفته، به دنبال حفظ و تقویت موقعیت رقابتی خود هستند. همکاری‌‌‌های استراتژیک مانند توافق ۶ میلیارد دلاری قطر انرژی با شورون-فیلیپس کیمیکال برای ساخت مجتمع پتروشیمی Ras Laffan، نشان‌‌‌دهنده اهمیت مشارکت‌‌‌های بین‌‌‌المللی در توسعه ظرفیت تولید است.
تنوع جغرافیایی در زنجیره تامین و تولید، به استراتژی کلیدی برای شرکت‌های پتروشیمی تبدیل شده است. این رویکرد نه تنها به کاهش ریسک‌‌‌های ژئوپلیتیک کمک می‌کند، بلکه امکان دسترسی به بازارهای جدید و بهره‌‌‌برداری از مزیت‌‌‌های نسبی مناطق مختلف را فراهم می‌‌‌سازد.
آینده‌‌‌ای سبزتر با پلیمرهای زیستی
صنعت پتروشیمی در آستانه تحولی بنیادین قرار دارد که محور اصلی آن حرکت به سمت پایداری و نوآوری‌‌‌های سبز است. شرکت‌ها با درک عمیق اهمیت حفاظت از محیط زیست و فشار فزاینده مقررات زیست‌‌‌محیطی، سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های قابل توجهی در توسعه فناوری‌‌‌های پاک و راه‌‌‌حل‌‌‌های دوستدار محیط زیست انجام می‌دهند.
پروژه نوآورانه سومیموتو در ژاپن، نمونه‌‌‌ای برجسته از این تحول است. این شرکت در حال توسعه روشی جدید و پایدار برای تولید پروپیلن از اتانول است که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۵ به مرحله تجاری‌‌‌سازی برسد. این نوآوری نه تنها به کاهش وابستگی به منابع فسیلی کمک می‌کند، بلکه گامی مهم در جهت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای محسوب می‌شود. در حوزه پلیمرها، رشد چشمگیر تولید محصولات زیستی نویدبخش آینده‌‌‌ای سبزتر است.
پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی بیوپلاستیک‌‌‌ها از 2.2 میلیون تن در سال ۲۰۲۳ به 7.4میلیون تن در سال ۲۰۲۸ افزایش یابد. این رشد نشان‌‌‌دهنده تغییر تدریجی ترجیحات مصرف‌‌‌کنندگان و تعهد صنعت به پایداری است.
دیجیتالی‌‌‌سازی و اتوماسیون نیز نقش کلیدی در شکل‌‌‌دهی به آینده صنعت پتروشیمی دارند. استفاده از هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و تجزیه و تحلیل داده‌‌‌های کلان، به بهینه‌‌‌سازی فرآیندهای تولید، پیش‌بینی تقاضا و مدیریت کارآمدتر زنجیره تامین کمک می‌کند. تحقیق و توسعه در زمینه اقتصاد چرخشی و بازیافت شیمیایی نیز از اولویت‌‌‌های مهم صنعت است. فناوری‌‌‌های نوین بازیافت شیمیایی امکان تبدیل ضایعات پلاستیکی به مواد اولیه با ارزش را فراهم می‌کنند که می‌‌‌تواند به کاهش وابستگی به منابع فسیلی و بهبود پایداری زنجیره تامین کمک کند. استانداردهای جدید و مقررات سختگیرانه‌‌‌تر در زمینه انتشار کربن و مدیریت پسماند، شرکت‌ها را به سرمایه‌‌‌گذاری بیشتر در فناوری‌‌‌های پاک و راه‌‌‌حل‌‌‌های نوآورانه ترغیب می‌کند. این روند همراه با افزایش آگاهی مصرف‌‌‌کنندگان نسبت به مسائل زیست‌‌‌محیطی، محرک اصلی نوآوری و تحول در صنعت پتروشیمی خواهد بود.
