آیا سیستم تجاری جهانی می‌تواند در برابر دونالد ترامپ تاب بیاورد؟
پایان محتمل سازمان تجارت جهانی
برخی کشورها ممکن است به این نتیجه برسند که اگر نتوانند توافقی حاصل کنند، مجبور به اتخاذ اقدامات مقابله‌جویانه شوند. همچنین، نگرانی وجود دارد که چین ممکن است برای حفظ صادرات خود، بازارهای جدیدی در کشورهای ثالث پیدا کند و این امر به اقتصاد خود آسیب برساند. از طرف دیگر، ایالات متحده نیز ممکن است تلاش کند تا صادرات کالاهای دارای اجزای چینی به بازار خود را بیشتر محدود کند. از منظر اقتصاد جهانی، چالش اصلی این است که اعضای سازمان تجارت جهانی (WTO) در برابر انحلال تدریجی سیستم تجاری باز و مبتنی بر قوانین مقاومت کنند. آیا آنها وسوسه نمی‌شوند که برای حفاظت از اقتصادهای خود، محدودیت‌هایی را اعمال کنند؟
آیا می‌توان آسیب‌های وارده به سیستم تجاری را محدود کرد؟
حتی بدون انتخاب دونالد ترامپ، سیستم تجاری جهانی با مشکلات جدی مواجه بود. سازمان تجارت جهانی با کمبود رهبری مواجه بود. ایالات متحده از دوران اوباما به بعد، حداقل در این نقش، حضور فعالی نداشت و به نظر نمی‌رسید که بخواهد به آن بازگردد. اتحادیه اروپا نیز به اندازه انتظاراتی که می‌رفت، موثر عمل نکرد. چین نیز در سرمایه‌گذاری در سیستم تجاری جهانی نقش فعالی ایفا نکرد. این خلأ تا حدودی توسط اقتصادهای متوسط، مانند ژاپن، استرالیا و سنگاپور پر شد. اما این اقدامات برای حل مشکلات سیستم کافی نبود.
تمایل به آزادسازی بیشتر تجارت، به‌صورت چندجانبه، در میان اعضای سازمان تجارت جهانی به‌طور عمده از بین رفته بود.
علاوه بر مشکلات نهادی، سطح موفقیت مذاکرات تجاری در سال‌های اخیر به پای دور اروگوئه نرسیده است. در سه دهه اخیر، هیچ توافقی به جامعیت توافقات حاصل‌شده در دور اروگوئه، به ویژه در زمینه کشاورزی، موانع فنی تجارت، خدمات، و حقوق مالکیت فکری، حاصل نشده است. بهترین دستاوردهای WTO در این دوره، حذف تعرفه‌های فناوری اطلاعات و توافق بر سر تسهیل تجارت بود. با این حال، مکانیزم تصمیم‌گیری مبتنی بر اجماع در WTO به این معنی بود که هر عضوی می‌توانست روند مذاکرات را متوقف کند و دستیابی به توافق‌های جامع را دشوار سازد. اگر این گفت‌وگو یک ماه پیش انجام می‌شد، ما درباره این موضوع بحث می‌کردیم که آیا سازمان تجارت جهانی در آینده نزدیک می‌تواند یک سیستم حل‌وفصل اختلافات الزام‌آور برای همه اعضای خود برای اجرای توافقاتش داشته باشد یا نه؟ اکنون جواب روشن است، تا قبل از سال۲۰۲۹ پاسخ منفی است. در شرایط متفاوت، شاید بحث بر سر این بود که آیا دبیرخانه و مدیرکل باید نقش فعال‌تری در مدیریت سیستم تجاری ایفا کنند، مشابه نقش مدیران اجرایی در سازمان‌های بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه. به‌رغم وعده‌های مکرر تمام اعضای WTO، ا اصلاحات اساسی هرگز محقق نشد و اکنون دور از دسترس به نظر می‌رسد. جهان با مجموعه‌ای از چالش‌های جدید روبه‌رو بود که نیاز به اقدام جدی داشت. این چالش‌ها شامل تغییرات اقلیمی، مسائل محیط‌زیستی فوری، برابری، تنظیم مقررات برای اقتصاد دیجیتال، و مقابله با کمبود غذا بود. چشم‌انداز همچنان نشان می‌دهد که پاسخ مناسب به این چالش‌ها داده نخواهد شد.
چرا باید به داشتن سازمان تجارت جهانی (WTO) اهمیت بدهیم؟
جهان در ۸۰ سال گذشته، از زمان تاسیس سیستم تجاری چندجانبه، رشد بی‌سابقه‌ای در رفاه تجربه کرده است بیشتر تجارت جهانی تحت قوانین این سیستم انجام می‌شود؛ حدود 75درصد. آدام اسمیت به ما آموخت که باید بازاری گسترده به لحاظ جغرافیایی و آزاد از موانع داشته باشیم تا تمام تلاش‌های انسانی در بهترین زمینه خود شکوفا و تخصصی و در نهایت کارآمدتر شوند. این همان چیزی است که سیستم تجاری جهانی، GATT و WTO تحقق بخشیده‌اند.
حجم تجارت جهانی امروز حدودا ۴۴برابر سطح ثبت‌شده در روزهای ابتدایی تاسیس GATT است (۴۴۰۰درصد رشد از ۱۹۵۰ تا ۲۰۲۳). ارزش تجارت جهانی امروز نزدیک به ۳۷۰برابر از سطح ۱۹۵۰ رشد کرده است. تا سال۲۰۲۳، حجم و ارزش تجارت جهانی به ترتیب به‌طور میانگین 4درصد و 6درصد از سال1995 که WTO تاسیس شد، رشد کرده است. متوسط تعرفه‌های MFN جهانی در حال حاضر 9درصد است. برای کشورهای توسعه‌یافته، تعرفه‌ها حدود 3درصد بر کالاهای صنعتی است. (اصل ملت غالب (MFN) در تجارت بین‌الملل به این معناست که یک کشور موظف است با تمام کشورهای عضو WTO را به‌طور برابر برخورد کند و هرگونه امتیاز ویژه‌ای مانند تعرفه‌های پایین‌تر که به یک کشور داده می‌شود، باید به تمام کشورهای دیگر نیز اعمال شود. در حال حاضر، میانگین تعرفه‌های MFN جهانی حدود 9درصد است، کاهش تعرفه‌ها بر اساس MFN می‌تواند تجارت جهانی را تسهیل کند و رشد اقتصادی را افزایش دهد.)
کاهش موانع تجاری برای دستیابی به رفاه جهانی ضروری بود؛ اما همزمان، نیاز به قوانین مشترک نیز احساس می‌شد. قوانین سازمان تجارت جهانی که ریشه در توافق‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT) سال۱۹۴۷ دارد، بر اصل عدم تبعیض تاکید می‌کند تا جایگزین ترتیبات تجاری تبعیض‌آمیز قبل از جنگ جهانی دوم شود. تعهدات قراردادی اعضای سازمان تجارت جهانی (WTO) آنها را ملزم می‌کند تا تعرفه‌ها را بالاتر از سطح توافق‌شده افزایش ندهند. همچنین اصل رفتار ملی حکم می‌کند که کالاهای وارداتی پس از ورود به بازار داخلی، باید همانند کالاهای داخلی مورد معامله قرار گیرند. علاوه بر این، اصل شفافیت باید رعایت شود تا همه از سیاست‌های تجاری اعمال‌شده مطلع باشند.
یک مکانیزم برای حل و فصل اختلافات فراهم شد. قوانین توافق‌شده، نه قدرت اقتصادی، باید بر تجارت حاکم شود. باید تعادلی میان آزادسازی تجارت و توانایی یک عضو WTO برای مقابله با آسیب‌های ناشی از تجارت از طریق تدابیر تجاری وجود داشته باشد.
باید برای کشورهای ثروتمند محدودیت‌هایی در یارانه دادن به تولیدات خود به هزینه کشورهای فقیر وجود داشته باشد.
جهانی‌سازی باید به‌گونه‌ای باشد که همه کشورهای عضو از عضویت در سیستم تجاری بهره‌مند شوند. گواهی بر ارزش WTO این است که 22کشور دیگر، از کشورهای کم‌توسعه و توسعه‌نیافته، خواهان پیوستن به 166عضو فعلی WTO هستند.
این سیستم تجارت جهانی به‌طور عمده با تلاش‌های ایالات متحده ساخته شده است. سیستم تجارت جهانی نقش مهمی در پایان دادن به جنگ سرد با پیروزی بدون خونریزی داشت و تا حد زیادی از ظهور دولت‌های فاشیستی جلوگیری کرده است. این سیستمی است که برای حمایت از صلح ساخته شده است.
چه اقداماتی برای حفظ و بهبود سیستم تجارت جهانی باید انجام شود؟
آیا سایر اعضای WTO قدم پیش خواهند گذاشت تا این سیستم را حفظ و تقویت کنند؟ آیا اتحادیه اروپا می‌تواند درغیاب ایالات متحده رهبری را برعهده بگیرد؟ کاری که نیازمند افزایش قابل توجه سرمایه‌گذاری در نظم جهانی آزاد است. آیا چین از مدل رشد مبتنی بر صادرات خود دست خواهد کشید و بر مصرف تاکید خواهد کرد؟ آیا اجازه خواهد داد که نیروهای بازار نتایج رقابتی را تعیین کنند، همان‌طور که هنگام پیوستن به WTO در سال ۲۰۰۱ وعده داده بود؟ آیا اقتصادهای با درآمد متوسط و همفکر، به همراه دیگر کشورها، به‌ویژه اتحادیه اروپا، برای ایجاد یک سیستم محکم‌تر برای WTO همکاری خواهند کرد تا آن را موثرتر کنند؟ اصلاحات اساسی در ساختار سازمان تجارت جهانی ضروری است. کشورهای غیر عضو نباید اجازه داشته باشند که توافقات بین اعضای WTO را مسدود کنند.
توافقات منطقه‌ای و دوجانبه باید به گونه‌ای طراحی شوند که منافع کشورهای غیر عضو را نیز در نظر بگیرند و به افزایش تجارت جهانی کمک کنند. یک سیستم حل و فصل اختلافات کارآمد باید ایجاد شود تا همه اعضای WTO به تصمیمات نهایی پایبند باشند.
بازیابی تعادل بین تعهدات آزادسازی تجارت و تخفیف‌های لازم برای جبران آسیب‌های تجاری ضروری است. سازمان تجارت جهانی جدید باید دارای یک استثنای امنیت ملی قابل اجرا باشد. این استثنا باید تضمین کند که اقدامات امنیتی تنها در موارد ضروری اتخاذشده و بدون هیچ هزینه ای برای سایر اعضای WTO نباشد.
اعتماد از دست رفته به سیستم منصفانه و متعادل باید بازگردانده شود.
این بهبودها در چهار سال آینده محقق نخواهد شد و شاید حتی در سال‌های بعد. این بر عهده ائتلاف افراد داوطلب است که برای حفظ و بهبود سیستم تجارت جهانی کار کنند، ارزش‌های آن را حفظ کنند و ارزش‌های جدیدی را به آن اضافه کنند.
عدالت، پایداری، مقابله با تغییرات اقلیمی، امنیت غذایی، آمادگی برای مقابله با پاندمی‌های آینده و ارائه راه‌حل‌ها از طریق سیستم تجاری.
این دوره بعدی باید دوره‌ای باشد که نه از موضع دفاعی بلکه با بینش و تعهد روبه‌رو شود؛ بینشی از نوعی که اتحادیه اروپا، توافق آزاد تجاری قاره‌ای آفریقا و در ابتدا، GATT و بعدها WTO را ایجاد کرد.
این همان چیزی است که لازم است. اگر لازم باشد، می‌توان آن را بدون مشارکت ایالات متحده در کوتاه‌مدت، که احتمالا همین‌طور خواهد بود، محقق کرد.
باید در مواجهه با بازگشت ایالات متحده به سیاست تجاری‌اش از آنچه در سیزده دوره ریاست‌جمهوری پیشین از فرانکلین روزولت تا باراک اوباما وجود داشت، انجام شود.
در این دوره، ممکن است که چشم‌انداز اقتصادی جهانی کمتر از آنچه باید باشد، روشن شود و محدودیت‌های تجاری بیشتر شوند. اقتصاد ایالات متحده در یک جهان کمتر شکوفا، بدتر عمل خواهد کرد.
با این حال، به مرور زمان، کشورهای جهان در برابر این چالش برخواهند خاست. همان‌طور که در فیزیک نیوتنی قوانین وجود دارد، در اقتصاد هم قانونی هست.
این قانون به سمت تصمیم‌گیری‌های اقتصادی صحیح توسط افراد پیش می‌رود و دولت‌ها اجازه می‌دهند که آنها این کار را انجام دهند. در نهایت یک سیستم تجاری جهانی بهبودیافته برای ارائه منافع خود به‌دست خواهد آمد.
