رفاه مردم؛ دستاورد اجرای طرح پرداخت الکترونیکی عوارض آزادراهی کشور

سهیل مظلوم واجاری / مدیرعامل شرکت سامانه پرداخت‌های نوین در آزادراه‌های کشور (سپندار) همان‌گونه که از نام آزادراه بر می‌آید، باید در آن بتوان آزادانه و بدون توقف رانندگی کرد. درحالی‌که در شیوه‌های قبلی اخذ عوارض، به‌ویژه در زمان‌های اوج تردد و ایام تعطیل شاهد تشکیل صف‌ و توقف طولانی‌مدت خودروها در محل‌های اخذ عوارض بودیم. اکنون با اجرای طرح الکترونیکی کردن پرداخت عوارض تحت عنوان خدمت «آنی‌رو» این مشکل حل شده و مهم‌ترین مزیت الکترونیکی کردن پرداخت عوارض آزادراهی که همانا رفاه مردم بوده، عملی شده است. مزیت دیگر این پروژه کاهش مصرف سوخت و استهلاک به دلیل عدم نیاز به توقف خودروها در محل اخذ عوارض است. سومین مزیت، کاهش تصادفات به حداقل ممکن است. این در حالی است که در روش سنتی اخذ نقدی عوارض، لزوم کاهش سرعت، توقف و تشکیل صف طولانی منجر به رخ دادن تصادفات زیادی می‌شده است. این پروژه برقراری عدالت در پرداخت عوارض را نیز ممکن کرده است. به این صورت که با استفاده از امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری می‌توان براساس میزان پیمایش خودروها عوارض متناسب را محاسبه و از ترددکننده دریافت کرد. در نتیجه خودرویی که مسیر کمتری پیموده، عوارض کمتری نیز پرداخت می‌کند. همچنین با اجرای این پروژه همه ترددکننده‌ها مطابق قوانین کشور موظف به پرداخت عوارض شده‌اند. مشخصات همه ترددکننده‌ها ثبت و نگهداری شده و بدهی عوارض خودروها ماندگار می‌شود که نتیجه این امر افزایش درآمد آزادراه‌ها است.

در اردیبهشت سال ۱۳۹۶ شرکت توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور برای الکترونیکی کردن پرداخت عوارض آزادراه‌های کشور یک فراخوان مشارکت منتشر کرد. ما در قالب یک کنسرسیوم متشکل از ۸ شرکت بزرگ از شرکت‌های برتر کشور در حوزه‌های بانکی، حمل‌ونقل هوشمند (ITS) و پرداخت الکترونیکی در این فراخوان شرکت کردیم. در مرداد ۱۳۹۶ بعد از برنده اعلام شدن این کنسرسیوم، وارد مرحله امضای تفاهم‌نامه با شرکت توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور شده و همزمان مجوز هیات وزیران برای تاسیس یک شرکت پروژه برای الکترونیکی کردن پرداخت عوارض آزادراهی صادر شد. بر همین اساس «شرکت سامانه پرداخت‌های نوین در آزادراه‌های کشور (سپندار) سهامی خاص» تشکیل شد. قرارداد منعقد شده در قالب BOT (ساخت، نگهداری، بهره‌‌برداری و واگذاری) بوده و شامل ۶ ماه دوره اجرا و ۵۴ ماه دوره بهره‌برداری است. شرکت سامانه پرداخت‌های نوین در آزادراه‌های کشور (سپندار)، براساس راهبردهای خود ماهیتا یک شرکت مدیریت پیمان است. ما همه کارهای مربوط به پروژه شامل نصب، راه‌اندازی و بهره‌برداری سامانه‌ها و تجهیزات شناسایی تردد به چهار پیمانکار، وظیفه نظارت بر آنها به دو شرکت ناظر، طراحی و توسعه سامانه‌های نرم‌افزاری به یک شرکت و راهبری سامانه به یک شرکت دیگر، بحث وصول مبلغ عوارض به ۶ شرکت و همچنین بحث مرکز تماس را برون‌سپاری کرده‌ایم. در واقع همه اجزای پروژه را برای کاهش زمان اجرا در مجموع به حدود ۲۰ شرکت پیمانکار برون‌سپاری کرده‌ایم.

اول دی ماه سال ۹۷ وارد مرحله اجرا شدیم و تا اسفند ماه سال گذشته، چهار آزادراه کشور شامل آزادراه‌های تهران-قم، تهران-ساوه، کرج-قزوین و قزوین-زنجان را تحت پوشش پرداخت الکترونیکی عوارض بردیم. در مرحله دوم پروژه که از ۱۳ خرداد ماه به ما ابلاغ شده، ۱۰ آزادراه دیگر شامل آزادراه‌های تهران-پردیس، قزوین-رشت، قم-کاشان، کاشان-اصفهان، زنجان-تبریز، ارومیه - تبریز (قطعه ۴)، باغچه-مشهد، کنارگذرشمالی مشهد، بندرعباس-بندر شهید رجایی ساوه-سلفچگان نیز قرار است زیر پوشش بروند. پیش‌بینی می‌کنیم مرحله دوم پروژه را تا آخر تیر به اتمام رسانده و در مرحله سوم هشت آزادراه باقی‌مانده را نیز زیر پوشش ببریم. در روزهای اولیه اجرای طرح پرداخت الکترونیکی عوارض آزادراهی، درصد وصول مبلغ عوارض در حد ۲ تا ۳ درصد بود. امروز با گذشت ۸۰ روز از اجرای پروژه، حدود ۴۰ میلیون تردد در این آزادراه‌ها به‌صورت الکترونیکی ثبت شده که بخشی از آنها وصول شده و بخش دیگر در فرآیند وصول قرار دارد. درحال‌حاضر میزان وصول در مجموع از ۵۰ درصد عبور کرده است و شیب آشنایی مردم با این سیستم رو به افزایش است. برای آشنایی بیشتر مردم با این سیستم جدید و اطلاع‌رسانی بیشتر، تعداد ۲۰ کیوسک اطلاع‌رسانی در محل آزادراه‌های تحت پوشش در حال نصب است که ۲۴ ساعت در شبانه‌روز و ۷ روز هفته فعال خواهند بود. همچنین یک مرکز تماس با ۷۰ نفر پاسخگو راه‌اندازی شده که در ۲۴ ساعت شبانه‌روز خدمات‌رسانی می‌کنند.

برآورد اولیه ما از میزان سرمایه‌گذاری در پروژه حدود ۴۰میلیاردتومان بود. ولی به علت رخ دادن شوک ارزی در فاصله بین برگزاری فراخوان مشارکت تا شروع اجرا، این میزان افزایش یافت. براساس برآوردهای فعلی، برای الکترونیکی کردن پرداخت عوارض در ۲۲ آزادراه، به چند برابر سرمایه‌گذاری پیش‌بینی‌شده نیاز خواهیم داشت. نکته دیگر این بود که فراخوان برگزار شده بر مبنای مدل قبلی پرداخت عوارض آزادراهی و «گیت‌محور» بود. درحالی‌که براساس تجربه‌های جهانی، تغییر نسل‌های سیستم‌های پرداخت الکترونیکی عوارض و الگوهای روز دنیا به این نتیجه رسیدیم که از آخرین فناوری روز دنیا و از سیستم دروازه‌های باز (open road tolling- ORT) استفاده کنیم. در این مدل، گیت وجود ندارد و یک دروازه سراسری روی آزادراه نصب می‌شود. در نتیجه خودروها می‌توانند با حدکثر سرعت مجاز از زیر آن رد ‌شوند. این موضوع مشکل بار ترافیکی آزادراه‌ها را تقریبا به صفر می‌رساند. همچنین روش‌های متنوعی برای پرداخت عوارض از طریق اپلیکیشن موبایل، وب‌سایت اینترنتی، کد دستوری USSD، عابربانک، خودپرداز، تگ، آنی‌رو کارت، پرداخت سازمانی و ... اجرا شده و در دسترس مردم است.

برای برقراری عدالت در پرداخت عوارض، پرداخت براساس میزان پیمایش مطرح شد و با موافقت وزارتخانه بنا شد موضوع محاسبه عوارض براساس میزان پیمایش در دو آزادراه کرج-قزوین و تهران-ساوه به‌صورت آزمایشی اجرا شود. این موضوع در آزادراه تهران-ساوه (رباط کریم) اجرا شده و به‌زودی با حضور مقامات وزارتخانه به‌صورت رسمی افتتاح می‌شود. در این آزادراه، طول مسیر به چهار قسمت تقسیم شده و براساس میزان پیمایش عوارض دریافت می‌شود. اکنون با گذشت ۸۰ روز از اجرای پروژه، با کمک وزارت راه و شهرسازی، پلیس راه و راهور و سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای توانسته‌ایم نواقص پروژه را برطرف کنیم و آماده اجرای پروژه برای ۱۰ آزادراه دیگر کشور هستیم. به امید فراهم آوردن رفاه بیشتر برای مردم سرزمین ایران.