سرمنشأ خسارت سیل

با نگاهی به سیل شیراز، خرم‌آباد و پلدختر درمی‌یابیم که تغییرات نادرست در ساختار طبیعی شهر به‌ویژه تبدیل رودخانه‌ها، مسیل‌ها و روددره‌ها به خیابان و دسترسی‌های شهری، ساخت و سازهای صورت گرفته در بستر و حریم آنها و بسیاری از اقدامات سوداگرانه دهه‌های اخیر در شهرها همگی از دلایل اصلی بروز خسارت در وقوع چنین پدیده طبیعی بوده است. این در حالی است که قانون توزیع عادلانه آب، مصوب ۱۳۶۱ و آیین‌نامه بستر و حریم رودخانه‌ها مصوب هیات وزیران در سال ۱۳۷۹ در ۱۵ ماده به روشنی به تعریف رودخانه، بستر و حریم آن پرداخته و ضمن روشن کردن ماموریت‌های شرکت‌های آب منطقه‌ای به‌عنوان متولی اصلی مدیریت این عرصه، به تشریح وظایف و گردش کار تعیین بستر و حریم و شیوه صدور مجوز ساخت و ساز در این محدوده‌ها پرداخته است. در مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران پیرامون احیای رودخانه‌ها و بازآفرینی فضاهای رودکناری در ۹/ ۱۰/ ۱۳۹۶ با تاکید بر اعاده موجودیت رودخانه‌ها و ارتقای جایگاه آن در زندگی شهری بر ضرورت ساماندهی رودخانه‌های شهری از طریق همکاری مشترک بین دستگاه‌های اجرایی تاکید شده است. متعاقب آن با تهیه طرح و برنامه ساماندهی رودخانه خرم‌آباد و تصویب آن در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در مورخ ۱۴/ ۸/ ۹۷ زمینه لازم برای شروع عملیات اجرایی این عرصه مهم شهری فراهم شد. غفلت از توجه به قوانین، مصوبات، طرح‌ها و برنامه‌ها از یکسو و نظام سوداگرانه ساخت و ساز همگی بستر وقوع چنین خسارتی را فراهم کرده‌اند. به یاد دارم که پس از تعیین حریم گسل‌های زلزله شهرهای ایران به‌ویژه شهر تهران و تصویب آن در شورای عالی شهرسازی در ۳/ ۲/ ۹۷ و ابلاغ آن به شهرداری، مدیریت وقت شهرداری تهران تا پایان حضور خود از ابلاغ نقشه‌های فوق به مناطق امتناع ورزید. این در حالی است که در حال حاضر کاربری‌های پرخطر و همچنین استراتژیکی همچون مراکز درمانی روی گسل‌های تهران ساخته شده و روند صدور مجوز ساخت روی این پهنه‌ها ادامه دارد. آیا زمان آن نرسیده است که با استناد به قوانین، مصوبات و دستورالعمل‌ها به رفع آسیب‌های موجود و زمینه‌های بروز آسیب‌ها در شهرهایمان بپردازیم؟ آیا حرفه‌مندان، دانشگاهیان و مدیران شهری نباید به تجدیدنظر اساسی در سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات خود با تاکید بر ارتقای کیفیت زندگی در شهرها بپردازند؟ شهرهای امروز ما به‌دلیل بی‌توجهی به کیفیت‌ها، برنامه‌ریزی‌های کمی‌نگر و رواج سوداگری دچار از هم گسیختگی و نابسامانی فضایی-کالبدی-کارکردی شده و از تاب‌آوری پایینی در مواجهه با سوانح طبیعی برخوردارند. ضروری است، برای پرهیز از یک فاجعه دیگر و از دست دادن سرمایه‌ها و ثروت‌های کشورمان، درچارچوب یک برنامه جامع پیشگیری، به اصلاح برنامه‌های توسعه، تجدید نظر در اسناد و طرح‌های توسعه و اقدام عملی برای افزایش تاب‌آوری شهرهایمان بپردازیم.