اینستکس؛ گام نخست برای عبور از تحریم‌ها!؟

در مرحله بعدی کشورهای غیراروپایی از جمله چین و روسیه و سپس هر کشوری که علاقه‌مند به تبادلات اقتصادی با ایران باشد می‌تواند در این سازوکار شرکت کند. سازوکار جدید این امکان را ایجاد می‌کند تا بدون دلار و تراکنش در سیستم مالی آمریکا، مبادلات تجاری بین ایران و اروپا انجام شود. آمریکا در واکنش به راه‌اندازی کانال ویژه تجارت اروپا، کشورهای تعامل‌کننده با ایران را تهدید به مجازات اقتصادی کرد. اگرچه سه کشور اروپایی امیدوارند که استفاده نکردن از دلار موجب شود که شرکت‌ها احساس اطمینان کرده و با ایران همکاری کنند، اما هنوز تا اجرایی شدن فاز نهایی این سازوکار راه درازی در پیش است؛ چرا‌که از همین ابتدا پیوستن ایران به گروه ویژه اقدام مالی در پولشویی یا همان FATF که به‌عنوان یکی از انتظارات موسسان اینستکس برای اجرای این کانال ویژه مالی در نظر گرفته شده، با واکنش‌های تندی ازسوی برخی مقامات در ایران مواجه گشته و بسیاری این پیش‌شرط را نوعی دخالت در امورداخلی ایران می‌دانند. این نهاد بین‌المللی تا ۱۰‌اسفند به ایران فرصت داده تا تصمیم نهایی خود را درباره پیوستن به گروه ویژه اقدام مالی بگیرد و این در حالی است که تصمیم‌گیری درباره لوایح پیشنهادی دولت بستگی به نظر نهایی مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره دو ‌لایحه پالرمو و CFT خواهد داشت. پیش‌شرطی که به‌زعم برخی انداختن توپ در زمین ایران است تا درصورت عدم‌اجماع داخل نظام درباره FATF یا طولانی‌تر شدن روند بررسی آن، اروپایی‌ها بتوانند برای تسهیل معاملات تجاری با ایران بهانه‌تراشی کنند. این در حالی است که منتقدان کانال ویژه مالی، تجارت دارو و مواد غذایی در این سازوکار را به همان فروش نفت در برابر غذا تعبیر کردند و برخی دیگر ارزش اینستکس را زیر سوال برده و مدعی شدند که تا قبل از این هم تجارت دارو و مواد غذایی جزو تحریم‌های آمریکا نبوده است. در چنین شرایطی فضای شبکه‌های اجتماعی در یک،

دو‌قطبی قرار گرفت و کاربران با ساخت هشتگ‌های #اینستکس، #تجارت،# کانال‌مالی، #ایران اروپا و # FATF نسبت به این سازوکار مالی تازه اعلام شده واکنش نشان دادند. در نخستین واکنش ازسوی مقامات رسمی، ظریف وزیر امورخارجه کشورمان در توییتر ضمن استقبال از اینستکس نوشت «ما برای تعامل سازنده با اروپا با شرایط برابر و احترام متقابل آماده هستیم». حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس‌جمهوری هم نوشت «این کانال صرفا آغازی آزمون‌پذیر برای بررسی میزان انگیزه و توانایی دولت‌های اروپایی درحمایت از شرکت‌های خود برای تجارت آزاد تلقی می‌شود». از طرفی محمدجواد لاریجانی با انتقاد از تاخیر اروپا گفت «اگر بنا بود در رابطه با اقلام دارویی و غذایی حساس بحث کنیم که این منافع ما از برجام نیست؛ چراکه این موضوعات در قطعنامه‌های سازمان ملل استثنا شده است.» در همین حال برخی از کاربران مخالف دولت، اینستکس را در راستای تحریم‌های آمریکا دانستند و نوشتند که منافع ایران را تامین نمی‌کند. حال آنکه کاربران موافق نوشتند که این تنها اولین گام است و می‌تواند راه انتقال تبادل مالی برای ایران را ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر کند. یکی از کاربران منتقد اینستکس نوشت «غذا و دارو که تحریم نیست؛ پس اتحادیه اروپا چه چیزی را راه‌ انداخته است!؟» در این میان حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در انگلیس در رشته توییت‌هایی توضیح داد «در زمان قبل از برجام، تبادلات پزشکی و دارویی فقط از طریق دلال و ‌با پرداخت کمیسیون حتی ۱۴ درصد انجام می‌شد. اینستکس در صورت اجرایی شدن اولین کانالی خواهد بود که ایران از آن طریق خریدهای چند میلیارد دلاری برخی محصولات دامی و نیز تجهیزات پزشکی و داروهای خاص را انجام می‌دهد.» یکی از کاربران منتقد هم نوشت «گول اینستکس را نخورید! این پروژه جدید همان نفت در برابر غذاست!» در مقابل یکی از کاربران هم پاسخ داد: «برای راه‌اندازی یک خودرو هم ابتدا با دنده یک آغاز می‌کنند؛ آغاز سازوکار اینستکس با اقلام دارویی و غذایی هم حکم همان دنده یک را دارد.اینستکس هیچ ربطی به نفت برای غذا ندارد!» برخی از کاربران هم اجرای اینستکس را به موافقت نظام با پذیرش FATF پیوند زدند و نوشتند«اینستکس هیچی نیست جز یک عامل فشار خودخواسته برای پذیرفتن کامل FATF». این در حالی است که از زمان مطرح شدن ساز و کار کانال ویژه مالی اروپا، مخالفان تصویب لوایح چهارگانه با جدیت بیشتری به‌دنبال عدم‌تصویب این لوایح هستند. روزنامه کیهان در یادداشتی این کانال مالی را دون شأن ملت ایران دانست و از مجمع تشخیص مصلحت نظام خواست با قاطعیت، لوایح به نوشته آن خسارت‌بار مرتبط با FATF را رد کند. نقوی، عضو کمیسیون امنیت و سیاست خارجی مجلس هم گفت که ایران به هیچ وجه شروط را نمی‌پذیرد. با این همه سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس از قول ظریف درباره اینستکس گفت که منتظریم مراحل اجرایی و عملیاتی آن طی شود. ظریف ضمن رد ارتباط اینستکس با FATF گفته که این ارتباط را نمی‌پذیریم و حتی اعتراض کردیم که اقدام دیرهنگام اروپا در ارائه این ساز و کار نمی‌تواند مشروط باشد.