فرهنگ نظم و نثر فارسی

شاید مهم‌ترین ویژگی این فرهنگ دایره شمول آن است که از قدیم‌ترین نمونه‌های نظم و نثر پارسی تا جدیدترین آثار نویسندگان و شاعران معاصر را دربرمی‌گیرد. خواننده در این اثر، هم چکیده داستان‌های شاهنامه و منظومه‌های نظامی گنجوی و عطار نیشابوری را می‌یابد و هم خلاصه رمان‌های احمد محمود و صادق چوبک و محمود دولت‌آبادی را. هم با آثار مهم نثر پارسی چون اسرارالتوحید و تذکره‌الاولیا و تاریخ بیهقی آشنا می‌شود و هم با خلاصه نمایش‌نامه‌های بهرام بیضایی و غلامحسین ساعدی و محمد چرمشیر.

گذشته از اینها ویژگی مهم دیگری که برای این فرهنگ می‌توان برشمرد آوردن زندگی‌نامه شاعران و نویسندگانی است که هنوز زنده و فعال هستند و همچنین ارائه اطلاعاتی که در ویراست دوم تا مرداد ۱۳۹۶ به روز شده است.

در این فرهنگ فقط به آوردن مدخل‌های کاملا ادبی اکتفا نشده، بلکه مدخل‌های فراوانی آمده است که مستقیما ادبی به شمار نمی‌روند؛ اما کاملا مرتبط با ادبیات کهن ما هستند. برخی مدخل‌ها شاید در نظر اول نامرتبط با ادبیات فارسی به نظر برسند اما وقتی مقاله را می‌خوانیم می‌بینیم که بعد از یک معرفی کلی فقط به نقشی که این شخصیت‌ها در آثار ادبی فارسی داشته‌اند پرداخته شده است. همین توضیح در‌باره مدخل‌های مربوط به تصوف و مکتب‌های ادبی نیز صادق است.

این فرهنگ در ویراست دوم تغییراتی چشمگیر دارد: گذشته از اینکه در این ویراست کل اثر مورد تجدید نظر قرار گرفته و روزآمد شده چیزی در حدود ۳۰ درصد به حجم آن افزوده شده است. در این فرهنگ به تفصیل به تلمیحات و اصطلاحات و اشارات ادبی و همچنین اساطیر ایران و قصص پیامبران پرداخته شده است. مثلا در مقاله سلیمان علاوه بر اینکه قصه سلیمان نقل شده به این نکته توجه داده شده است که کدام پاره‌ها از زندگی سلیمان در آثار شاعران و نویسندگان مورد اشاره قرار گرفته است. این کار فهم بسیاری از ابیات دشوار شاعران و عبارات نویسندگان را برای خواننده غیرمتخصص امکان‌پذیر می‌سازد. مولف برای تدوین این فرهنگ ۲۴ سال وقت صرف کرده و حدود دویست هزار صفحه کتاب را خلاصه‌نویسی کرده است. شماری از ادیبان و بزرگان اهل قلم (بهاءالدین خرمشاهی، کامران فانی، احسان یارشاطر و محمدعلی سپانلو) بر این فرهنگ تقریظ نوشته و کوشش مولف را در این اثر ستوده‌اند.