سفر رئیسجمهور به قزاقستان و ترکمنستان چه تاثیری بر روابط تجاری ایران دارد؟
زمین بکر آسیای میانه
پزشکیان درباره حضور خود و هیات تجاری ایرانی در همایش ایران- قزاقستان گفت: در سفر قزاقستان اسناد مهمی در حوزههای مختلف به امضا رسیده که میتواند کمک موثری به بخش خصوصی باشد. او همچنین تاکید کرده است که میان بخشهای خصوصی دو کشور شبکهای پایدار از همکاری و سرمایهگذاری متقابل ایجاد خواهد شد. همچنین، رئیسجمهور قزاقستان اعلام کرد که این کشور، آماده تامین کالا به ایران به ارزش حداقل ۲۰۰میلیون دلار است. در این سفر، رئیس اتاق بازرگانی ایران سه یادداشت همکاری که دو مورد آن با «کازترید» و شورای توسعه تجارت قزاقستان و یک مورد نیز با اتاق ملی کارآفرینان «آتامکن» قزاقستان بود به امضا رساند. موضوع این تفاهمنامهها همکاری درباره تبادلات اطلاعات تجاری، ردوبدل کردن هیاتهای تجاری، لجستیک و حملونقل کالای سبز است. همچنین چند شرکت ایرانی نیز با شرکتهای قزاقستانی مقابل خود در حوزههای صادرات محصولات کشاورزی، معدن، تولید مس، صنایع غذایی و... در مجموع ۶سند همکاری امضا کردند.
ارزش یکی از این تفاهمنامههای همکاری بالغ بر یکمیلیارد دلار است. اگرچه سفر پزشکیان به ترکمنستان با هدف شرکت در اجلاس بینالمللی صلح و اعتماد صورت گرفت، اما در حاشیه این اجلاس، گفتوگوهایی نیز بر محور همکاریهای تجاری با همسایگان مطرح شد. برای مثال، ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه در دیدار با پزشکیان گفت: در سال گذشته رشد مبادلات تجاری ۱۳درصد بوده و در ۹ماه از سال جاری این رقم افزایش داشته است. پوتین در ادامه توضیح داد: ما کار را در طرحهای کلان مشترک ادامه میدهیم که مربوط به نیروگاه بوشهر و توسعه زیرساختها، از جمله مسیر کریدور شمال-جنوب است. همکاریها را در زمینه انتقال گاز و انتقال برق بررسی میکنیم. در زمینه کشاورزی نیز همکاریهای زیادی داریم.
کارشناسان بر این باورند که با توجه به شرایط تحریمی ایران، تجارت با کشورهای همسایه بیش از پیش باید مورد توجه سیاستگذاران و فعالان اقتصادی قرار گیرد. دادههای گمرک ایران نشان میدهد که در هفتماه نخست۱۴۰۴، ارزش تجارت کالایی غیرنفتی ایران با ۱۵ کشور همسایه به حدود ۳۸.۱۵میلیارد دلار میرسد. در سوی دیگر، ۶۴میلیون تن کالا با این کشورها مبادله شده است که نقش گسترده بازار همسایگان در صادرات و واردات ایران را نشان میدهد. نگاهی به این آمار نشان میدهد که ترکیب تجارت خارجی ایران در سال ۱۴۰۴ تحتتاثیر دو روند همزمان تغییر پیدا کرده است؛ نخست فشار هزینهای ناشی از تحریمها و محدودیتهای مالی و دوم تغییر تدریجی مسیرهای تجاری در منطقه. در چنین فضایی، توسعه روابط با قزاقستان و ترکمنستان صرفا یک اقدام سیاسی نیست، بلکه بخشی از راهبرد تعدیل ریسک در تجارت خارجی ایران محسوب میشود. در واقع توسعه خطوط حملونقل شرقی خزر، ایجاد سازوکارهای مالی دوجانبه و تقویت مسیرهای مکمل با روسیه و چین میتواند بخشی از هزینه مبادله را کاهش دهد و سهم ایران را در زنجیره تامین منطقهای تثبیت کند.
در جستوجوی بازارهای مکمل
سیدعلی امامی، مدیرکل دفتر آماد و پشتیبانی سازمان توسعه تجارت، در گفتوگو با «دنیایاقتصاد» در رابطه با اهمیت سفر رئیسجمهور به آسیای میانه گفت: هرچه روابط ایران با همسایگان خود تقویت شود، کشور هم از منظر اقتصادی و هم از نظر امنیتی قدرت بیشتری پیدا میکند. فارغ از بعد سیاسی و همسایگی، در حوزه اقتصاد دو اتفاق مهم رخ میدهد؛ نخستین پیامد، توسعه بازارهای صادراتی ایران است. بازار قزاقستان به شکل جدی مکمل بازار ایران است و ایران میتواند بسیاری از نیازهای آن کشور را تامین کند. در مقابل، قزاقستان نیز برخی نیازهای اساسی ایران، از جمله گندم، جو و گوشت گوسفندی را پوشش دهد. همچنین، ایران قادر است انواع کالاهای نهایی را در حوزههای معدنی مثل سرامیک و سیمان و همچنین محصولات پتروشیمی شامل طیف گستردهای از پلیمر و پلاستیک برای این کشور تامین کند.
او ادامه داد: نکته دوم که به مراتب راهبردیتر است، به حوزه ترانزیت مربوط میشود. هرچه ارتباط ایران با کشورهای شمالی بیشتر باشد، مسیرهای ترانزیتی جدیدی فعال میشود. امروز مسیر غالب از غرب دریای خزر و از طریق آذربایجان به روسیه و بلاروس میرود. در امتداد شرقی خزر اما، در بخش لجستیک و هم در بخش تامین کالا بازارهای بکری وجود دارد. اگر ایران بتواند خط ریلی و دریایی را میان روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و ایران بهصورت منظم و موثر فعال کند، تحولی جدی در حملونقل رخ میدهد. همچنین با توسعه مسیرهای ترانزیتی، کالاهای چین نیز چه برای مقصد ایران و چه برای ترکیه و اروپا میتوانند از مسیر ریلی قزاقستان–ترکمنستان–ایران عبور کنند.
امامی افزود: با توسعه مسیرهای ترانزیتی ایران با کشورهای همسایه، کالاهای تجاری میتوانند از بندر آکتائوی قزاقستان راهی دریای خزر شوند، با کشتی به بنادر کاسپین یا امیرآباد برسند و سپس با ریل یا کامیون به مسیرهای هدف منتقل شوند. این مسیر شرقی ظرفیت بزرگی دارد و برای ایران و همه کشورهای منطقه اهمیت راهبردی پیدا میکند؛ البته به شرط آنکه بتوان از این ظرفیت بهدرستی و هوشمندانه استفاده کرد.
مدیرکل دفتر آماد و پشتیبانی سازمان توسعه تجارت در پایان تاکید کرد: ایران قابلیتهای فراوانی در همکاری مشترک با قزاقستان و ترکمنستان دارد. در استان گلستان جمعیت قابلتوجهی از ترکمنها و قزاقها (حدود ۵ هزار قزاق و نزدیک به ۴۰۰ هزار ترکمن) زندگی میکنند؛ جامعهای که با کشورهای مبدا خود روابط نزدیک و دوستانه دارد. همین ظرفیت فرهنگی و انسانی میتواند پایهای برای سرمایهگذاریها و ایجاد شرکتهای مشترک در حوزههای لجستیکی، صنعتی و معدنی باشد. درنتیجه باید از این ظرفیت بومی برای توسعه همکاریهای اقتصادی با همسایگان بهره ببریم.
ظرفیت اقتصادی قزاقستان
در سفر رئیسجمهور هیاتی از فعالان اتاق بازرگانی نیز پزشکیان را همراهی میکردند. رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، در همایش تجاری ایران-قزاقستان که با حضور روسای جمهور دو کشور در آستانه برگزار شد بر اهمیت توسعه تجارت بین دو کشور تاکید کرد. حسنزاده در این رابطه گفت: حجم تجارت دوجانبه ایران و قزاقستان، که حدود ۳۵۰میلیون دلار برآورد میشود، با توجه به ظرفیتهای بالفعل و بالقوه موجود، میتواند در کوتاهمدت به چندین برابر افزایش یابد. این هدف نهتنها واقعبینانه است، بلکه با توجه به اراده سیاسی موجود و اقدامات عملی دو کشور، دستیافتنی نیز هست. صمد حسنزاده با بیان اینکه حضور امروز ما بیانگر عزم مشترک برای ارتقای همکاریهای اقتصادی و تجاری میان ایران و قزاقستان است، افزود: این همکاریها بر پایه پیوندهای تاریخی، فرهنگی، منافع مشترک منطقهای و ظرفیتهای گسترده اقتصادی شکل گرفته است.
حسنزاده اظهار کرد: قزاقستان، بهعنوان یکی از مهمترین اقتصادهای آسیای مرکزی و شریک راهبردی ایران، جایگاه ویژهای در نگاه بخش خصوصی ایران دارد. نزدیکی جغرافیایی، روابط سیاسی پایدار، ظرفیتهای گسترده در حوزههای انرژی، کشاورزی، معدن، کشتیرانی در دریای خزر، صنایع پتروشیمی، فلزات اساسی، مواد غذایی، خدمات فنی و مهندسی و همچنین صنعت داروسازی، بستری کمنظیر برای توسعه همکاریهای اقتصادی میان دو کشور ایجاد کرده است.
او با بیان اینکه با وجود محدودیتهای ناشی از تحریمها، فرصتهای همکاری امروز بیش از هر زمان دیگری در حال شکلگیری است، ادامه داد: بررسیها نشان میدهد چالشهایی همچون کمبود زیرساختهای حملونقل و لجستیک، نبود بانک مشترک و سازوکارهای مالی امن و پایدار، عدم آشنایی کافی فعالان اقتصادی با بازار دو کشور و رقابت کالاهای منطقهای در بازار قزاقستان از مهمترین موانع موجود هستند. رفع این موانع، نیازمند برنامهریزی مشترک، حمایت دولتها و حضور فعال بخش خصوصی است.
نقش کلیدی توسعه کریدور شمال-جنوب
رئیس اتاق ایران افزود: در سالهای اخیر گامهای مثبتی در سطح هیأتهای دولتی و خصوصی برداشته شده و برنامههای مشترک قابلتوجهی برای سال جاری و سال آینده در دستور کار است. انتظار میرود با هماهنگی نزدیکتر میان نهادهای ذیربط، این روند سرعت بیشتری بگیرد. حسنزاده با اشاره به عضویت ایران و قزاقستان در سازمانهای مهم منطقهای از جمله اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، کنفرانس تعامل و اعتمادسازی آسیا (CICA) و همچنین قرار گرفتن آنها جزو کشورهای ساحلی دریای خزر، اظهار کرد: تقویت همکاریهای دوجانبه در این مجامع میتواند نقش موثری در تسهیل تجارت، توسعه کریدورها، هماهنگی مقررات تجاری و ارتقای امنیت و ثبات اقتصادی منطقه داشته باشد و همچنین تداوم رایزنی و مشورت در خصوص مسائل منطقهای و جهانی و استمرار حمایت متقابل از ابتکار عملها و حقوق دو کشور در مجامع بینالمللی صورت پذیرد.
او با بیان اینکه یکی از مهمترین بسترهای همکاری، کریدور بینالمللی شمال–جنوب است، افزود: این کریدور با عبور از ایران و اتصال به بندرعباس، امکان دسترسی قزاقستان و سایر کشورهای CIS را به خلیجفارس و بازارهای آسیای جنوبی و شرقی فراهم میکند. توسعه این مسیر نهتنها هزینههای حملونقل را کاهش میدهد، بلکه نقشی کلیدی در تقویت امنیت غذایی، انرژی و تجارت منطقه دارد. تاکید من این است که تکمیل زیرساختهای این کریدور و رفع موانع اجرایی آن باید در اولویت همکاریهای مشترک قرار گیرد.
رئیس اتاق ایران تاکید کرد: با توسعه زیرساختها و رفع موانعی مانند مشکلات نقلوانتقال پول، بخشهای خصوصی دو کشور میتوانند در زمینه صادرات کالاهای صنعتی، خدمات فنی و مهندسی، همکاریهای علمی بهخصوص در زمینه نانو و بیوتکنولوژی و توسعه گردشگری و گردشگری سلامت با یکدیگر همکاری کنند. بهخصوص آنکه ایران میتواند در ساخت پروژههای زیربنایی، صنعتی و تجاری قزاقستان، سرمایهگذاری و اکتشاف و بهرهبرداری معادن و همچنین سرمایهگذاری مشترک در پروژههای تولیدی با قزاقستان مشارکت کند و زمینههای سرمایهگذاری مشترک را بر اساس منافع متقابل توسعه دهد. حسنزاده گفت: قزاقستان یکی از اولویتهای همکاری ما با توجه به همسایه بودن، مشترکات، ظرفیتهای مختلف و عضویت در اوراسیا برای همکاری است و اتاق بازرگانی ایران با تمام توان آماده است تا در مسیر تقویت این روابط، گامهای عملی و موثر بردارد. تحقق این هدف مستلزم آن است که با همراهی یکدیگر، موانع قابل رفع را از میان برداریم و مسیر همکاریهای بلندمدت و پایدار را هموار کنیم.
تجلی اراده دو کشور برای توسعه همکاریها
در بخش دیگری از همایش تجاری ایران- قزاقستان، محمدعلی دهقان دهنوی، معاون وزیر صمت و رئیس سازمان توسعه تجارت، با اشاره به سفر پزشکیان و هیات عالیرتبه به قزاقستان گفت: این سفر تجلی اراده دو کشور برای توسعه هر چه بیشتر همکاریهای همهجانبه است و انتظار میرود در حاشیه این سفر شرکتها و فعالان تجاری دو کشور به توافقات ارزشمندی برای گسترش همکاریهای دوجانبه دست پیدا کنند.
معاون وزیر صمت در ادامه با بیان اینکه ایران از توانمندیهای صنعتی قابلتوجهی در زمینههایی مانند محصولات پتروشیمی، مواد شیمیایی، ماشینآلات و تجهیزات کشاورزی، صنایع معدنی، صنایع خلاق و دانشبنیان، نانو و بیوتکنولوژی، شوینده و مواد بهداشتی، دارو و تجهیزات پزشکی، مصالح ساختمانی، مواد غذایی و همچنین در بخش خدمات مانند خدمات فنی مهندسی، آی تی، گردشگری، بهداشت و درمان و آموزش برخوردار است، ادامه داد: امید میرود با مذاکراتی که در خلال این همایش انجام میشود، همکاریهای صنعتی، معدنی و تجاری ایران و قزاقستان بر اساس توانمندیهای برشمردهشده افزایش یابد.رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران در پایان تصریح کرد: ایران با کمال میل حاضر است نیازمندیهای صنعتی و تولیدی خود را بر اساس توانمندیهای صادراتی کشور قزاقستان تامین کند. بهطور قطع مذاکراتی که در این رویداد انجام میشود در مستحکمتر کردن همکاریهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بین دو کشور موثر خواهد بود.
