نگاهی به تاریخچه نامه‌رسانی و طراحی تمبر

مجید مکاری- ۲۵ آبان سالروز اختراع ماشین‌های تمبرزنی روی پاکت‌های پستی است. از زمان‌های بسیار دور که انسان‌ها زندگی اجتماعی را قبول کرده و به تشکیل یک نوع زندگی دسته‌جمعی موفق شدند احتیاج به برقراری ارتباط بین قبایل دور از هم نیز آشکار بود. قبل از ایجاد نوعی خط که بتواند پیغام کتبی باشد افرادی بودند که پیغام را شفاهی از محلی به محل دیگر می‌رساندند. این افراد با استفاده از وسیله‌ای شبیه به نوعی سیم که به چوبی بسته و به آن گره می‌زدند آن را به خود بسته حرکت می‌کردند با دست زدن به این گره‌ها چون دانه تسبیح پیغام را به یاد آورده مرور می‌کردند.در هندوستان افراد پیغام‌رسان را به نام داک می‌خواندند این افراد چون در شب از میان جنگل عبور می‌کردند به دور گردن خود جهت ترساندن حیوانات جنگلی زنگ می‌آویختند.داریوش پادشاه بزرگ هخامنشی چابک‌سواران دولتی را تربیت کرده بود که نوشته‌های دولتی را ایستگاه به ایستگاه برده و به چاپار بعدی می‌رساندند، به این ترتیب به وسیله این چابک سواران همیشه از اخبار دورترین نقاط کشور مطلع می‌شد. اکنون جمله معروف او که «نه برف و باران نه گرما نه تاریکی شب نمی‌تواند پیک‌های تندرو را از حرکت باز دارد» در بالای سردر ساختمان اداره پست شهر نیویورک به چشم می‌خورد.در ابتدا استفاده از سیستم ارتباطات در اختیار روسای قبایل و بعدها پادشاهان و امپراطوران بود در زمان سزار اگوست چیزی شبیه به سیستم پستی امروزی به وجود آمد گراسوس پاپلیکوس جاده‌های مشخصی در سراسر امپراطوری روم به وجود آورد و پیک‌ها مجاز بودند پیغام افراد ممتاز رسمی دولتی را به افراد مورد نظر برسانند. از این زمان بود که کلمه پست مصطلح شد. در امتداد جاده‌های مورد استفاده پیک‌ها محل‌هایی جهت استراحت و تشخیص محل و مسافت بعدی که بایستی طی شود به وجود آمد که نام پست از آن گرفته شد. تجار شهر ‌هانز در حاشیه دریای بالتیک قرارگاه مخصوصی برقرار کرده و افرادی را برای خدمت در این دفاتر و رساندن پیغام‌های خودشان و شاید دیگران استخدام کردند.چندی بعد «کنت ترن اوتاکسیز» یک اداره پستی شخصی را تاسیس کرد که در بیشتر شهرهای اروپا فعالیت می‌کرد افراد با پرداخت مبلغ معین می‌توانستند از این سیستم پستی استفاده کنند. در واقع می‌توان این تشکیلات را شروع سیستم پستی جدید نامید. علاوه بر سیستم ایجاد شده که اتفاقا از طرف پادشاه هم حمایت می‌شد. سیستم‌های پستی شخصی دیگر هم کم وبیش در اروپا به وجود آمد. یکی از آنها به وسیله دانشگاه‌های فرانسه تشکیل شد تا دانشجویان بتوانند برای دریافت پول با والدین خودشان مکاتبه کنند.در لندن سال ۱۶۸۰ تقریبا دویست سال قبل از ایجاد سرویس پستی جدید ویلیام دوکرا تشکیلات «پنی پست» را به وجود آورد. به این معنی که در ازای ارسال نامه در داخل شهر لندن یک پنی دریافت می‌کرد. صندوق‌های پست در محلات مختلف شهر لندن نصب و دفاتری هم تاسیس شد. نامه‌ها هر ساعت یک بار از صندوق‌ها جمع‌آوری و دفتر شعبه به تاریخ همان ساعت مهر می‌شد. در آن دوران تشکیلات همه‌گیر و پرسود شده بود تا جایی که دوکرا با دوک آو یورک که ادعا می‌کرد امتیاز حمل نامه به او تعلق دارد درگیری پیدا کرد. به این ترتیب تشکیلات پستی دوکرا از طرف دولت ضبط و اداره می‌شد تا سال ۱۸۰۰ که دفتر پستی دو پنی به وجود آمد.سیستم پستی در انگلستان کم وبیش با ایجاد راه‌های پستی در سراسر کشور تشکیل شد. ارسال نامه به خارج از کشور نیز به وسیله صاحبان کشتی‌های خصوصی و افراد انجام می‌گرفت. خدمات پستی برای عموم بود وهر کس می‌توانست نامه پست کند و اجرت حمل نامه از گیرنده نامه دریافت می‌شد که البته این روند نامه‌رسان‌ها را آزار می‌داد، به این معنی که گیرنده نامه با قرار قبلی با فرستنده و به کار بردن رمز در متن آدرس از مقصود فرستنده نامه مطلع و نتیجتا از دریافت نامه خودداری می‌کرد و پستچی بیچاره مجبور می‌شد نامه را برگرداند. این امر باعث ضرر اداره‌کنندگان تشکیلات پست بود. بعدها اختراع ماشین بخار تحول عظیمی را در جهان پدید آورد که در سیستم پستی هم تاثیر فوق‌العاده‌ای داشت. در سال ۱۸۳۷ سیر رونال هیل، با دوراندیشی و مطالعه جامعه شناختی نحوه دریافت کرایه پست را تغییر داد. او واضع تمبر بود. تا جایی که برخی کارشناسان ایجاد تمبر را یک پدیده جدید از طرف رونالد هیل می‌دانند، در حالی که برای جمع‌آوری مالیات سال‌ها از نوعی اتیکت چاپی شبیه تمبر استفاده می‌شد. فکر استفاده از تمبر برای اخذ کرایه پست از فرستنده نامه و اصولا چاپ اولین تمبر پست از طرف سیر رونالد هیل مطرح شد. اولین تمبر پست در انگلستان معروف به پنی سیاه در تاریخ ۶ مه ۱۸۴۰ منتشر شد و چون انتشار تمبر پست قبل از این تاریخ سابقه نداشت از نوشتن نام کشور انگلستان بر روی تمبر خودداری کردند کما اینکه هنوز بعد از گذشت بیش از ۱۶۰ سال نام انگلستان بر روی تمبر آن کشور دیده نمی‌شود، مگر تصویری از پادشاه یا ملکه که در گوشه تمبر چاپ می‌شود. برای سهولت چسباندن تمبر پشت آن را چسب زدند، این مساله که پشت تمبر را که صورت ملکه دارد بایستی با آب دهان مرطوب کرد جار و جنجال به پا کرد و آن را نوعی توهین به ملکه می‌دانستند و بعضی هم نسبت به مهر زدن روی تمبر که باعث آلودگی صورت ملکه می‌شد باز اعتراض داشتند همزمان با انتشار اولین تمبر پست دولت انگلیس پاکتی که روی آن تمبر چاپ شده بود و همچنین پاکت بدون تمبر را با تصاویری زیبا منتشر کرد.از آن پس کشورها یکی پس از دیگری اقدام به چاپ تمبر کردند. ارسال نامه بین کشور‌ها و تحویل و پرداخت کرایه پستی آنها مشکلاتی را به وجود آورد. از این رو دکتر‌هاینریش فن اشتفان، رییس پست امپراطوری آلمان تشکیل اتحادیه پستی جهان را پیشنهاد کرد. تا به این ترتیب مسائل مربوط به پست و نحوه کار ادارات پست کشور‌ها و تنظیم قوانین و مقررات در این اتحادیه بررسی و تصمیمات متخذه با تصویب اعضا به کشورهای عضو ابلاغ می‌شود. اتحادیه پست جهان در ۱۸۷۵ میلادی به وجود آمد که مرکز آن در شهر برن در کشور سوئیس است. دولت ایران در تاریخ اول سپتامبر ۱۸۷۷ به عضویت این اتحایه در آمد.