راهاندازی سامانه جدید معاملاتی بورس؛
هسته معاملات؛ جاییکه فناوری به اعتماد بازار گره میخورد
هسته معاملات، برخلاف ظاهر فنیاش، مستقیما با کارآیی بازار و اعتماد سرمایهگذاران در ارتباط است و هرگونه اختلال در آن، به سرعت به بیثباتی رفتاری در بازار دامن میزند. سامانه فعلی معاملات بورس تهران مبتنی بر نرمافزار فرانسوی «آتوس» برپا شده و سیستمی است که در اواخر دهه ۱۳۸۰ و برای بازاری با تعداد محدود معاملهگران طراحی شد. طی سالهای اخیر، رشد کمسابقه تعداد کدهای بورسی و افزایش حجم سفارشها، این سامانه را به نقطه اشباع رسانده است. اختلال در روزهای پرترافیک، کندی در ثبتسفارشها و ناهماهنگی میان بلوکه شدن منابع و ثبت نهایی معاملات، از نشانههای آشکار این ناترازی است. محدودیتهای ناشی از تحریم نیز امکان بهروزرسانی و پشتیبانی فنی این سامانه را عملا مسدود کرده و وابستگی به یک زیرساخت فرسوده را تداوم بخشیده است. حجتاله صیدی، رئیس سازمان بورس در مصاحبهای با ایرنا به آخرین وضعیت سامانه معاملات بومی اشاره کرد و گفت: توسعه نرمافزاری سامانه بومی تقریبا به پایان رسیده و مراجع ذیصلاح در حال انجام تستهای امنیتی هستند.
رئیس سازمان بورس تصریح کرد: برنامهریزی لازم جهت انتقال به زیرساخت جدید و تستهای عملیاتی هم در حال انجام است و امیدواریم تا یک سال آینده سامانه بومی معاملات زیر بار عملیاتی برود. وی در خصوص سامانه پس از معاملات (IRPT) هم گفت: این سامانه تقریبا تکمیل شده و بهزودی رونمایی خواهد شد. در چنین بستری، توسعه سامانه بومی معاملات بهعنوان جایگزین هسته قدیمی در دستور کار قرار گرفت. هدف اعلامی این پروژه، افزایش ظرفیت پردازش، کاهش تاخیر زمانی و ایجاد امکان توسعه ابزارهای مالی جدید بدون وابستگی خارجی است. طبق گفته متولیان این پروژه، سامانه توان پاسخگویی به حجم بالاتری از تراکنشها را دارد و میتواند فشارهای لحظهای بازار را بهتر مدیریت کند. با این حال، تجربه بازار سرمایه نشان میدهد که کارآیی واقعی چنین سامانههایی نه در محیطهای آزمایشی، بلکه در روزهای اوج هیجان و فشار فروش سنجیده میشود؛ روزهایی که کوچکترین اختلال میتواند به تشدید بیاعتمادی و رفتارهای هیجانی منجر شود.
در کنار هسته معاملات، پروژه دیگری نیز در لایه زیرساختی بازار در حال پیگیری است؛ سامانه IRPT که توسط شرکت سپردهگذاری مرکزی توسعه مییابد. این سامانه به مرحله پس از انجام معامله مربوط است و وظیفه تسویه وجوه، انتقال دارایی و ثبت مالکیت اوراق بهادار را بر عهده دارد. ضعف سامانههای قدیمی در این بخش، در برخی مقاطع باعث ایجاد ناهماهنگی میان زمان انجام معامله و ثبت دارایی در پرتفوی سرمایهگذاران شده بود. IRPTقرار است با معماری جدید، دقت و سرعت این فرایندها را افزایش دهد و بستر لازم برای استانداردسازی خدمات پس از معامله را فراهم کند.
در مجموع، راهاندازی همزمان هسته بومی معاملات و سامانه IRPT را میتوان تلاشی برای ترمیم زیرساختهای فرسوده بازار سرمایه دانست؛ تلاشی که در صورت اجرای موفق، میتواند به بهبود کارآیی بازار، کاهش ریسک عملیاتی و افزایش شفافیت منجر شود. با این حال، واقعیت آن است که موفقیت این پروژهها نه با اعلام زمان بهرهبرداری، بلکه با عملکرد پایدار در شرایط بحرانی بازار ارزیابی خواهد شد. بازار سرمایه ایران بیش از هر چیز به زیرساختی نیاز دارد که در روزهای پرتنش نیز قابل اتکا باشد؛ موضوعی که آزمون نهایی آن، هنوز پیشروست.
