دوره زمانی وصول مطالبات «افق» و «تپسی» ظرف ۴سال سه‌برابر شد
ابهامات سودآوری دو استارت‌آپ بورسی
دو عامل کاهش قدرت خرید مردم و رشد قارچگونه تعداد فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای تزلزل سودآوری افق کوروش را به دنبال داشته است. اقدام مثبت مجموعه افق در سالیان گذشته ایجاد پلتفرم فروش اینترنتی «اکالا» بوده است. تا پیش از این فروش افق کوروش فقط از طریق فروشگاه‌‌‌های افق و فامیلی در سراسر ایران صورت می‌‌‌گرفت. با ایجاد این پلتفرم و سیاست ارسال رایگان خرید به‌‌‌سرعت مردم تمایل یافتند تا خریدهای روزمره خود را از اکالا تهیه کنند. هلدینگ گلرنگ با این اقدام توانست مصرف‌‌‌کنندگان زیادی را به خرید از فروشگاه افق کوروش متقاعد کند. این امر در شرایط کنونی و رقابت گسترده میان فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای موجب حفظ جایگاه رقابت افق کوروش می‌‌‌شود. تپسی در سنوات اخیر همچون افق کوروش دچار افت سودآوری شده است.
بزرگ‌ترین ریسکی که می‌‌‌توان برای تپسی برشمرد بحث تک منبعی بودن درآمد آن است. اصلی‌‌‌ترین ایراد تک‌منبعی زمانی نمایان می‌‌‌شود که رقابت گسترده شود و رقیبان برای حفظ بازار خود نرخ محصول یا خدمات خود را کاهش می‌‌‌دهند. بیش از ۹۷درصد درآمد تپسی از محل کمیسیون دریافتی از سفیران خود است. با این حال اسنپ به عنوان اولین و بزرگ‌ترین رقیب تپسی علاوه بر کمیسیون از محل فروش بلیت، رزرو هتل، خرید اقساط، آنلاین‌فود و آنلاین شاپ منابع درآمدی خود را متنوع ساخته است. از عجایب انحصار می‌‌‌توان به تبلیغ تلویزیونی تپسی با وجود محدودیت تبلیغات تلویزیونی استارت‌آپ‌‌‌‌ها اشاره کرد. طی سالیان گذشته استارت‌آپ‌‌‌‌ها به دلیل ماهیت ریسک عدم پایداری از تبلیغ تلویزیونی منع شده‌‌‌اند.
با این حال تپسی نه تنها توانست در تلویزیون تبلیغات ارائه کند بلکه اخیرا طی افشای نامه‌‌‌ای از ساخت مسابقه تلویزیونی در شبکه نسیم خبر داده است. ساخت برنامه یا تبلیغات اقدام شایسته‌‌‌ای است اما این مهم در شرایط برابر عادلانه است. افزایش دوره وصول مطالبات را می‌‌‌توان از جمله نقاط منفی مشهود دو نماد «افق» و «تپسی» دانست. مدت زمان وصول مطالبات افق کوروش از ۴روز بهار ۹۹ به ۱۵روز طی تابستان امسال افزایش یافته است. در نماد تپسی نیز وصول مطالبات ۹روزه بهار ۹۹ به ۳۰روز طی فصل تابستان امسال رسیده است.
«افق» و «تپسی» دو عضو هلدینگ گلرنگ
هلدینگ گلرنگ در سال‌‌‌های اخیر سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های ارزشمندی را به انجام رسانده است. بیش از ۴۰۰ برند زیرمجموعه هلدینگ بزرگ گلرنگ هستند. افق کوروش از بزرگ‌ترین برندهای زیرمجموعه گلرنگ است که از سال ۱۳۹۳ با افتتاح اولین شعبه فروشگاه زنجیرهای فعالیت خود را آغاز کرد. از سال ۱۳۹۷ افق کوروش به عنوان پانصد وسی‌وششمین شرکت در بازار بورس تهران پذیرفته و به سهامی عام تبدیل شد. بنا بر آخرین گزارش تفسیری مدیریت «افق»، در حال حاضر بیش از ۳هزار و ۹۰۰ شعبه در سراسر ایران تحت عنوان فروشگاه زنجیرهای افق کوروش در حال فعالیت هستند. فروشگاه جانبو با یک‌هزار و ۱۸۴شعبه در رتبه دوم قرار دارد. شرکت افق کوروش جزو صنعت خردهفروشی دستهبندی شده‌‌‌اند. در یک تعریف ساده می‌‌‌توان دو یا چند فروشگاه خردهفروشی با مالکیت یکسان و خطوط کالاهای مشابه در یک محدوده جغرافیایی را فروشگاه زنجیرهای دانست.
افق کوروش در ابتدا فقط به صورت فیزیکی و از طریق شعب فروشگاه محصولات خود را ارائه می‌‌‌کرد. با این حال از سال ۹۶ افق کوروش با راه‌‌‌اندازی فروشگاه اینترنتی «اُکالا» اقدام به فروش محصولات خود به صورت آنلاین کرد. محبوبیت اُکالا باتوجه به ارسال رایگان محصولات به مشتریان و در دسترس بودن آن افزایش یافت تا جایی که چندی پیش در ۳آبان ۱۴۰۳، اُکالا رکورد بازار آنلاین محصولات سوپرمارکتی را شکست. اکالا در این روز موفق به ثبت ۱۵۷هزار و ۴۰۰ سفارش شد که رکورد ۱۳۰هزار فروش آنلاین محصولات سوپر مارکتی قبلی را در هم شکست. دومین برند معتبری که اخیرا به گروه گلرنگ پیوسته است، شرکت خدمات حمل و نقل تپسی(تاکسی اینترنتی) با نام اصلی پیشگامان فناوری و دانش آرامیس است.
تپسی فعالیت خود را از سال ۱۳۹۵ آغاز کرد و از دی ماه ۱۳۹۹ در بازار دوم فرابورس پذیرفته و به سهامی عام تبدیل شد. این نماد درگروه رایانه و فعالیت‌‌‌های وابسته به آن و همچنین زیرگروه مشاوره و تهیه نرم‌‌‌افزار دستهبندی شد. مفهوم تاکسی اینترنتی در سال ۲۰۰۹ توسط شرکت اوبر در سانفرانسیسکو متولد شد. تپسی با ارائه یک پلتفرم اینترنتی گسترده، سفرهای درون‌‌‌شهری را از نظر زمان و هزینه برای کاربران تسهیل و به‌‌‌صرفه کرده است. در حال حاضر بیش از یک‌هزار و ۱۰۰نفر پرسنل و ۲.۹۲میلیون راننده در این شرکت مشغول به کارند. به طور تخمینی ۲۸.۶۶میلیون نفر مسافر از طریق تپسی جابه‌‌‌جا شده‌‌‌اند و ارزش سفر ماهانه این پلتفرم ۹۷۵میلیارد تومان بوده است.
کاهش ۳۰درصدی رشد سودآوری افق
سود ناخالص فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای افق کوروش در ۱۰سال اخیر متوسط ۱۰۲درصد افزایش یافته است. سود ناخالص افق در سال گذشته ۱۰هزار و ۷۱۲میلیارد تومان به ثبت رسید که در قیاس با سال ماقبل ۷۰درصد رشد یافته است. این به‌‌‌معنای نزول بیش از ۳۰واحد درصدی شتاب سودآوری افق کوروش در سال گذشته است. سود عملیاتی و خالص این خردهفروشی طی دهه اخیر به ترتیب رشد ۱۳۶ و ۲۱۷درصدی را تجربه کرد. سودآوری عملیاتی و خالص افق نیز همگام با سود ناخالص با افت شتاب رشد همراه شده است.
طی سال قبل سود عملیاتی و خالص این خردهفروشی به‌‌‌ترتیب رشد ۱۰۶ و ۸۶درصدی نسبت به سال ماقبل تجربه کرده است که در هردوی آن نزول شتاب افزایش سودآوری در مقیاس سالانه رقم خورده است. این روند کاهشی یک هشدار مهم برای افق کوروش است. رشد سود خالص این فروشگاه از ۲۷۶درصد طی سال ۹۴ به ۸۶درصد طی سال ۱۴۰۲ تقلیل یافته است.
عامل اصلی در کاهش سودآوری در وهله اول افزایش تعداد فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای در سراسر ایران و در نتیجه رقابت گسترده در صنعت خردهفروشی است. عامل دوم کاهش قدرت خرید مردم است که موجب شده است تا به طور مشهود حضور خریداران در فروشگاه‌‌‌ها کاهش یابد. رقابت بالا موجب شده تا افق کوروش محصولات خود را با حاشیه سود ثابتی به فروش برساند. بعضا به جهت حفظ جایگاه رقابتی، این محصولات زیر قیمت منصفانه توسط افق به فروش رسیده است. همین موضوع عاملی بوده تا حاشیه سود افق کوروش از اوج ۱۲درصدی سال ۹۹، به ۹درصد طی سال ۱۴۰۲ تقلیل یابد. در مقیاس فصلی طی بهار امسال سودآوری افق کوروش وضعیت بسیار بدی را تجربه کرده است. در بهار ۱۴۰۳ کاهش ۲۰ و ۳۲درصدی در سود عملیاتی و خالص افق کوروش رقم خورده است.
بزرگ‌ترین ریسک تپسی
تپسی از زمان آغاز به کار خود روند سودآوری خوبی را تجربه کرد. متوسط رشد سود ناخالص، عملیاتی و خالص این استارت‌آپ حمل‌‌‌ونقلی کشور طی 5سال فعالیت خود به‌‌‌ترتیب 93، 260 و 218درصد بوده است. با وجود این در سال 1402 رشد سودآوری این پلتفرم با نزول چشمگیری همراه شده است. سود ناخالص، عملیاتی و خالص تپسی در سال گذشته به‌‌‌ترتیب 146، 160 و 137درصد افزایش را تجربه کرده است. در مقیاس فصلی افت سودآوری محسوسی در نماد تپسی به ارمغان رسیده است. طی تابستان سال جاری 19درصد سود تپسی کاهش یافته است. بیشترین افت سودآوری در این مقیاس مربوط به نزول سود عملیاتی این پلتفرم بوده است که طی تابستان سال‌جاری با افت 58درصدی به 43میلیارد تومان افول یافته است. به دنبال کاهش میزان سود تپسی، متغیرهای سودآوری نیز با افت همراه شده‌‌‌اند. در تابستان سال جاری حاشیه سود تپسی 15درصد بوده که در مقایسه با میانگین فصلی بیش از 6درصد افت یافته است. رقیب سرسخت تپسی در حوزه حمل‌‌‌ونقل شرکت اسنپ است.
اسنپ به عنوان اولین پلتفرم تاکسی آنلاین در ایران کار خود را قبل از تپسی استارت زد. اسنپ علاوه بر حوزه حمل‌‌‌ونقل در سایر حوزه‌‌‌ها همچون فروش غذای آنلاین، فروش اقساطی آنلاین شاپ، هتل و گردشگری و ... فعالیت می‌‌‌کند که همین عامل موجب شده تا ریسک عدم پایداری اسنپ به حداقل برسد. با وجود رقیب گردن کلفتی همچون اسنپ، تپسی لازم است تا در اسرع وقت استراتژی مدیریتی خود را تغییر دهد. بیش از 97درصد درآمد تپسی از محل کمیسیون دریافتی از سفیران است. همین موضوع ریسک تک منبع درآمد این شرکت را افزایش می‌‌‌دهد. هرچه رقابت در حوزه تاکسی‌‌‌های اینترنتی افزایش یابد تعرفه دریافتی به جهت حفظ جایگاه می‌‌‌تواند کاهش یابد. بنابراین مدیریت تپسی نیاز است تا تمرکز درآمدی خود را از کمیسیون به سایر منابع منتقل سازد و همچون اسنپ بتواند از حوزه‌‌‌های دیگر کسب سود کند.
نزول فروش مهر ماه افق کوروش
دو گروه خوراکی و پروتئینی بیشترین سهم از ترکیب فروش افق کوروش را تشکیل می‌‌‌دهند. طی 7ماه نخست امسال خوراکی‌‌‌ها با سهم 38درصد و پروتئین با سهم 39درصد بیشترین میزان درآمد را برای افق کوروش به دنبال داشته‌‌‌اند. پس از آن شوینده و نوشیدنی‌‌‌ها در رتبه‌‌‌های سوم و چهارم پرتفوی درآمدی این فروشگاه قرار گرفتند. فروش سالانه فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای افق کوروش طی سال 1402، 66هزار و 300میلیارد تومان بوده است که این میزان فروش در مقایسه با سال قبل 85درصد افزایش تجربه کرده است. عملکرد رشد سالانه درآمد افق کوروش را می‌‌‌توان متوسط ارزیابی کرد؛ چرا که همچون متوسط 10 ساله خود عمل کرده است. در بازه ماهانه طی مهر ماه امسال فروش افق به‌‌‌میزان 9هزار و 300میلیارد تومان به ثبت رسید که این میزان فروش در قیاس با شهریور ماه نزول 2درصدی داشته است.
تپسی به عنوان دیگر زیرمجموعه با اهمیت مجموعه گلرنگ، در سال 1402 به میزان یک‌هزار و 33میلیارد تومان درآمد کسب کرده است که در مقایسه با سال 1401 رشد 65درصدی تجربه کرده است. در بازه ماهانه استارت‌آپ تپسی طی مهر ماه امسال 186میلیارد تومان درآمد کسب کرده است که در مقایسه با شهریور ماه 9درصد افزایش یافته است. بررسی ترکیب درآمدی تپسی نشان می‌‌‌دهد که کمیسیون دریافتی از سفیران با سهم 97.9درصدی بیشترین میزان درآمد را برای پلتفرم تپسی به ارمغان آورده است. پس از آن سرویس تلفنی با سهم 1.7درصد در رتبه دوم قرار دارد. مقایسه رشد درآمدی این پلتفرم آنلاین در قیاس با میانگین ماهانه نشان می‌‌‌دهد که تپسی توانسته آهنگ رشد ماهانه درآمد خود را حفظ کند. با این حال افزایشی در شتاب درآمدی تپسی رقم نخورده است و رشد درآمد آن طی ماه‌‌‌های گذشته در یک کانال ثابت حرکت کرده است. این مهم نشان می‌‌‌دهد که مدیریت تپسی باید استراتژی خود را تغییر دهد تا بتواند درآمد خود را به میزان بالاتری رشد دهد که در این صورت می‌‌‌تواند متوسط تورم مصرف‌‌‌کننده را نیز پوشش دهد.
توسعه تپسی با انحصار تبلیغات تلویزیونی
سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران یک نهاد فرادولتی بوده و بخش خصوصی دخل و تصرفی در این سازمان ندارد. در بسیاری از کشورهای دنیا بخش‌خصوصی می‌‌‌تواند برای خود شبکه ایجاد کند و صداوسیما در انحصار دولت نیست. طی سالیان گذشته در تبلیغات تلویزیونی ردپای استارت‌آپ‌‌‌‌ها به ندرت مشاهده شده است. عمدتا شرکت‌‌‌های تولیدکننده و خدماتی بزرگ در تلویزیون آگهی پخش می‌‌‌کنند. استارت‌آپ‌‌‌‌ها ماهیت پرریسکی دارند و از این رو تلویزیون ملی اجازه تبلیغات به این دسته از کسب‌‌‌وکارها نمی‌‌‌دهد؛ چرا که نمی‌‌‌توان به پایداری استارت‌آپ‌‌‌‌ها برای سالیان طولانی امیدوار بود. با این حال استارت‌آپ «تپسی» تا به حال چند مرتبه در تلویزیون ملی توانسته است آگهی ارائه کند. چندی پیش سخن از دولتی‌‌‌سازی پلتفرم‌‌‌های آنلاین به میان آمد. از آن پس سهام پلتفرم‌‌‌های آنلاین محبوب همچون دیجی‌‌‌کالا و تپسی یکی پس از دیگری به دولتی‌‌‌ها واگذار شد.
حال سوال اینجاست چطور ممکن است استارت‌آپ‌‌‌‌ها به طور کلی برای تبلیغ در تلویزیون محدودیت داشته باشند اما با این حال تپسی می‌‌‌تواند به راحتی در تلویزیون ملی آگهی ارائه دهد. علاوه بر این براساس افشای مرداد ماه تپسی، این پلتفرم قصد دارد برنامه تلویزیونی بسازد! این مسابقه تلویزیونی که قرار است از شبکه نسیم پخش شود در یکصد قسمت ارائه می‌‌‌شود. تپسی با تاخیر فراوان جزئیات این رخداد مهم را در کدال ارائه کرد و در متن افشای خود علت تاخیر را عدم آگاهی رقیبان عنوان کرده است. این در حالی است که رقیب اصلی این پلتفرم یعنی اسنپ تابه‌حال حتی اجازه پخش آگهی تلویزیونی را نیز نداشته است. بنابر گفته تپسی در افشای برنامه تلویزیونی خود، مردم برای شرکت در مسابقه باید پلتفرم تپسی را دانلود کنند که همین موضوع موجب افزایش 4میلیونی کاربران تپسی در 100قسمت این برنامه می‌‌‌شود.
از طرفی تپسی عنوان کرده است که این مسابقه تلویزیونی درآمد 272میلیارد تومانی را برای این استارت‌آپ به دنبال خواهد داشت. اقدام فوق یک اقدام هوشمندانه از سوی مدیران تپسی است. با این حال این رویداد در کنار ارائه تبلیغات تلویزیونی در شرایطی می‌‌‌تواند منصفانه باشد که فضا برای تمامی استارت‌آپ‌‌‌‌ها بدین‌گونه فراهم باشد.
رشد قارچگونه فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای
افق کوروش با استفاده از فرانچایز یا همان حق امتیاز توانست طی سالیان گذشته تعداد شعب خود را در سراسر ایران به‌‌‌طور چشمگیری افزایش دهد. در این روش مالک یک برند، با شخصی دیگر قراردادی را ثبت می‌‌‌کند که طبق این قرارداد، طرف دوم مجوز استفاده از دانش تخصصی، موجودی محصولات، استراتژی‌‌‌های بازاریابی و پشتیبانی سایت و مشتری را به‌‌‌دست می‌‌‌آورد. در مقابل، کنترل و مدیریت کسب‌و‌کار و بخشی از سود حاصل (به‌‌‌صورت درصدی یا رقم ثابت سالانه) در اختیار مالک برند خواهد بود. در سال‌‌‌های گذشته با گسترش فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای در سراسر ایران، بسیاری از سوپر‌مارکت‌‌‌های کوچک جمع‌‌‌آوری شدند و مردم ترجیح دادند تا خریدهای خود را از فروشگاه‌‌‌های بزرگ و اصطلاحا تخفیف‌‌‌دار انجام دهند. با این حال به نظر می‌‌‌رسد در حال حاضر بازار از فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای اشباع شده است.
آخرین آمارها حاکی از آن است که در حال حاضر بیش از 8هزار و 906 فروشگاه زنجیرهای در سراسر ایران مشغول به فعالیت هستند. کاهش قدرت خرید مردم بزرگ‌ترین ریسک برای فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای است. بررسی میدانی فروشگاه‌‌‌های بزرگ زنجیرهای نشان می‌‌‌دهد که حتی در ساعات پر تردد، مصرف‌‌‌کنندگان کمی در فروشگاه‌‌‌ها حضور دارند. از طرفی برخی شعب افق کوروش در شهرهای کوچک با توجه به فروش کم مجبور به جمع‌‌‌آوری شده‌‌‌اند. رقابت بسیار بالا در تخفیفات ارائه شده توسط این فروشگاه‌‌‌ها موجب می‌‌‌شود تا سودآوری آنها متزلزل شود. در این بین افق کوروش بیشترین میزان تعداد شعب فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای را دارا است.
به وضوح کاهش سودآوری و شتاب رشد درآمد در فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای افق کوروش مشهود است. در سال‌‌‌های 94 و 95 که فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای محدودی در ایران وجود داشت، سود ناخالص، عملیاتی و خالص این فروشگاه رشدهای چند صددرصدی و بعضا بیش از یک‌هزار درصدی را تجربه کردند. با این حال طی سال 1402 سود افق کوروش رشد کمتر از 90درصدی را به ثبت رسانده است. عامل این مهم در وهله اول رشد قارچگونه فروشگاه‌‌‌های زنجیرهای است که در حال حاضر باتوجه به جمع‌‌‌آوری برخی شعب می‌‌‌توان گفت به اشباع رسیده است. دومین عامل همان‌طور که پیش‌‌‌تر عنوان شد قدرت خرید مردم است. پیشی گرفتن رشد تورم از درآمد خانوار عاملی بوده است تا طی سالیان گذشته مصرف‌‌‌کنندگان نتوانند خود را با آهنگ رشد هزینه‌‌‌ها هماهنگ سازند.
نتیجه این مهم کاهش سرانه مصرف بوده است. افق کوروش در سالیان گذشته تلاش کرده است تا میانگین حاشیه سود خود را در سطح بالا نگهداری کند. در سال 99 حاشیه سود این فروشگاه به 12درصد رسیده است. با این حال رقابت شدید اجازه رشد حاشیه سود را گرفته است و از سال 99 حاشیه سود افق کوروش روند کاهشی به خود گرفته است. طی سال‌‌‌های 1401 و 1402 متوسط حاشیه سود افق 9درصد بوده است. گزارش‌های دو فصل بهار و تابستان امسال نیز نشان می‌‌‌دهد که میانگین حاشیه سود این فروشگاه زنجیرهای در سطح 9درصد باقی مانده است. بنابراین باتوجه به جمیع موارد ذکر شده انتظار رشد متغیرهای سودآوری افق کوروش طی دوره‌‌‌های آتی دور از ذهن است. با وجود رقابت گسترده و تلاش فروشگاه‌‌‌ها برای جذب مشتریان، حفظ سطح فعلی سودآوری توسط افق کوروش نیز کار بسیار دشواری است.
روند افزایشی دوره وصول مطالبات
دوره وصول مطالبات نسبتی است که نشان می‌‌‌دهد مطالبات یک بنگاه اقتصادی در چه بازه زمانی وصول می‌‌‌شود. این نسبت بسیار حائز اهمیت است، چرا که هرچه میزان وصول مطالبات یک واحد بیشتر باشد طبعا ریسک نقدینگی در آن بنگاه افزایش می‌‌‌یابد. نقدینگی در بنگاه‌‌‌ها عامل رشد و توسعه آن بنگاه است و از این سو توجه به تمامی محرک‌‌‌های تاثیرگذار بر میزان نقدینگی از اهمیت بالایی برخوردار است. دوره وصول مطالبات در دو نماد مورد بررسی افق و تپسی طی سنوات اخیر افزایش یافته است. بازه زمانی وصول مطالبات افق کوروش در بهار 99 به‌‌‌میزان 4.74 بوده است.
با این حال طی تابستان امسال دوره وصول مطالبات به 15روز افزایش یافته است. وصول مطالبات در نماد تپسی نیز طی دوره‌‌‌های اخیر با افزایش همراه شده است. دوره وصول تپسی در بهار 99 به‌‌‌میزان 8.97 بوده است و طی تابستان امسال به 30روز جهش یافته است. در هردو نماد تپسی و افق کوروش دوره وصول مطالبات طی سنوات اخیر به‌‌‌طرز چشمگیری افزایش یافته است. وصول دیرهنگام مطالبات زنگ خطری برای مدیریت این دو مجموعه است و نیاز است تا رویکرد مدیریتی به‌‌‌گونه‌‌‌ای تغییر یابد تا روند رشد دوره مطالبات این دو بنگاه اقتصادی متوقف و کاهشی شود.
