سرخ‌پوشی بورس در آینه مالی رفتاری
بازار از دریچه آمار
ارزش معاملات خرد بازار سهام که شامل سهام و حق‌تقدم می‌شود، در روز گذشته رقم ۳هزار و ۳۹۸میلیارد‌تومان را ثبت کرد. شایان ذکر است که در روزهای اخیر در این آیتم مقادیر بسیار نازلی به‌ثبت رسیده که گویای رکود حاکم بر جریان معاملات تالار شیشه‌ای است. همچنین در روز گذشته ۱۷۷میلیارد‌تومان نیز از گردونه معاملات سهام خارج شد. گفتنی است که از ابتدای سال تا میانه‌های اردیبهشت در حدود ۲۰هزار میلیارد‌تومان نقدینگی حقیقی وارد سهام، حق‌تقدم و صندوق‌های سهامی شد، اما با شروع ریزش بازار نه‌تنها کلیه نقدینگی واردشده به بازار در بازه ۴۵روز ابتدایی سال از بازار خارج شده، بلکه تا پایان روز معاملاتی گذشته، خالص تغییر مالکیت در سال‌جاری حدود ۴۰هزار میلیارد‌تومان به نفع پورتفوی حقوقی‌ها بوده‌است، یعنی می‌توان گفت تقریبا از سقف اردیبهشت ماه سال‌جاری، در حدود ۶۰هزار میلیارد‌تومان نقدینگی حقیقی از سهام، حق‌تقدم و صندوق‌های سهامی خارج شده‌است. در تعیین مقصد این پول‌های سرگردان می‌توان بازار طلا و سکه را به‌عنوان مقصد اصلی این پول‌ها قلمداد کرد. در ماه‌های اخیر، ارزش معاملات این صندوق‌ها مقادیر بالایی را ثبت کرده است و همواره این صندوق‌ها با ورود پول حقیقی همراه بوده‌‌‌‌‌اند که این موضوع نشان می‌دهد که بخش قابل‌توجهی از پول‌های خارج‌شده از بورس در این مدت راهی این ابزارهای معاملاتی شده‌اند.
مالی رفتاری و بازار
از ویژگی‌های بازارهای صعودی یکی این است که مشارکت‌‌‌‌‌کنندگان به‌تدریج همگام با تثبیت روند رشد، اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا می‌کنند و به مخاطرات بزرگتری دست می‌زنند. سهامی که قبلا در نرخ‌های مثلا ۱۰۰تومان خریداری نداشت، در قیمت ۲۰۰تومان بسیار راحت‌‌‌‌‌تر خریداری می‌شوند و در قیمت ۳۰۰تومانی، متقاضیان برای کسب آن سر و دست می‌‌‌‌‌شکنند. نکته جالب‌توجه این است که در روندهای صعودی، با رشد فزاینده قیمت‌ها، فعالان بازار که بازدهی سریع و بی‌‌‌‌‌دردسری را در مدت‌‌‌‌‌کوتاهی کسب کرده‌‌‌‌‌اند، به‌تدریج حساسیت خود را به فاکتورهای واقعی و بنیادین موثر بر سودآوری شرکت‌ها و قیمت‌گذاری سهام از دست می‌دهند و با تهور بیشتری حاضر به خرید همان سهام یا سهام گروه‌های دیگر با قیمت‌های بالاتر می‌شوند.
به این‌ترتیب، این پول‌های «زیان ندیده» در یک روند روبه‌رشد، مرتبا جسور و جسور‌‌‌‌‌تر می‌شوند و برای کسب بازدهی بیشتر، بی‌‌‌‌‌محابا‌‌‌‌‌تر به خرید روی می‌‌‌‌‌آورند. هرچه نرخ‌ها بالاتر می‌رود، اهداف قیمتی نجومی‌‌‌‌‌تری از این‌سو و آن‌سو شنیده می‌شود و سودهای موردانتظار معقول چند ۱۰درصدی قبلی در ذهن سرمایه‌گذاران جای خود را به توقع چند صد‌درصدی و رویای یک‌‌‌‌‌شبه پولدار‌شدن می‌دهد.
این تصویر، نه‌تنها تازه‌‌‌‌‌واردان به بازار سهام را به آسانی فریفته خود می‌کند، بلکه آنقدر وسوسه‌‌‌‌‌انگیز است که گاهی فعالان قدیمی بازار را نیز اغوا می‌کند و به بازاندیشی در اصول قبلی تشویق می‌کند. در این فضا، وقتی عبارات «این فضای جدیدی است» یا «این‌بار دیگر فرق می‌کند» به استنتاج ذهنی اکثریت فعالان بازار سهام تبدیل می‌شود، کما‌‌‌‌‌بیش باید دانست که به قله قیمت‌ها نزدیک شده و در همان محدوده زمانی باید به‌دنبال آغاز فرونشستن هیجان کاذب و وارونه‌شدن مسیر بود؛ به‌ویژه آنکه در این شرایط، معمولا منابع کوتاه‌‌‌‌‌مدت و اعتباری نیز در اوج اندازه خود در بازار حضور دارند و پس از دریافت چند سیگنال مبنی‌بر ناپایداری وضعیت و آغاز کاهش پلکانی قیمت‌ها در موج فروش سهام قرارگرفته و آن را تشدید می‌کنند.
در مقابل این جریان نیز در روندهای نزولی نیز عکس ماجرای مذکور حادث می‌شود، یعنی به‌رغم ارزندگی قیمت‌ها، وقتی روند نزولی بر کلیت بازار غالب می‌شود، میل به‌فروش در قیمت‌های پایین‌تر در کلیت بازار سهام بیشتر می‌شود و با مشاهده کاهش تدریجی قیمت‌ها، سرمایه‌گذارانی که در قیمت‌های بالاتر اقدام به‌فروش سهام خود نکرده‌‌‌‌‌اند، در قیمت‌های پایین‌تر سهام خود را عرضه می‌کنند. چیزی که در کلیت بورس تهران در مقطع فعلی مشاهده می‌شود همین است.
استمرار کاهش قیمت سهام، سبب‌شده تا روزبه‌روز بر جریان عرضه‌های تالار شیشه‌ای افزوده شود. در حال‌حاضر، در برخی گروه‌های صنایع در بورس تهران، ردپای پول‌های جسور به‌خوبی دیده می‌شود؛ پول‌هایی که در جست‌وجوی فرصتی برای رشد قیمت سهام هستند تا به آن سمت متمایل شوند، اما نکته قابل‌توجه این است که برای این پول‌ها باید جریان اعتمادسازی صورت بگیرد تا به روند قیمت‌ها اعتماد بیشتری شود.
