بررسی نسبت ارزش بازار به نقدینگی در هفت سال‌اخیر چه نکاتی را بازنمایی می‌کند؟
ردیابی بورس از کانال نقدینگی
علی عبدالمحمدی: معمولا برای سنجش وضعیت بازار سهام در برهه‌‌‌‌های مختلف از نماگرهای متعددی استفاده می‌شود. نسبت ارزش بازار به نقدینگی و همچنین ارزش دلاری بازار سهام از جمله نماگرهایی است که هرکدام وضعیت بازار سهام را از یک جنبه خاص نشان می‌دهند و تفاسیر متفاوتی را نیز می‌توان از هریک از این نسبت‌‌‌‌ها داشت. روند صعودی نسبت ارزش بازار به نقدینگی، با نگاه به اینکه روند رشد ارزش بازار و رشد نقدینگی در بلندمدت صعودی بوده‌است، نشان می‌دهد که ارزش حقیقی بازار رشد کرده‌است. نسبت بالای ارزش کل بازار به نقدینگی در سال99، نشان‌دهنده شوک مصنوعی و تزریق پول دولت به بازار است که پس از مدتی این شوک از بین رفته و این نسبت، به روند گذشته خود بازگشته است. به‌طور کلی می‌توان در دوره‌های مختلف تاریخی که نسبت ارزش بازار سهام به نقدینگی بیشتر شده، بازار به یک بی‌ثباتی نزدیک شده و پس از آن شاهد اصلاح شاخص بوده‌ایم.
سال 95؛ حضیض ارزش بازار
بررسی‌‌‌‌ها نشان می‌دهد که در پایان فروردین سال95، ارزش کل بازار سهام 388 همت بوده‌است، در همین زمان، نماگر نقدینگی کشور، رقم هزار و 21 همت را نشان می‌داد. با تقسیم ارزش کل بازار سهام به نقدینگی کشور، رقم 0.38 به‌دست می‌آید. شیب افزایش قیمت دلار از سال96، تندتر از سنوات قبل شد و دلار برای دستیابی به ارتفاعات بالاتر، عزم خود را جزم کرد. در سایه همین افزایش قیمت دلار، بورس تهران که در سالیان اخیر، همواره همبستگی مستقیمی با نوسانات قیمت اسکناس آمریکایی داشته در مسیر صعودی قرارگرفت و این موضوع موجبات افزایش ارزش بازار سهام را فراهم کرد. با توجه به رشد نقدینگی کشور در سال95 و همچنین کاهش ارتفاع نماگرهای سهامی در سال95 این نسبت در پایان سال95 به مقدار 0.30 تنزل پیدا کرد.
سال‌های 96 و 97؛ زمزمه‌‌‌‌های صعود
در سال96 نیز شیب افزایش مقدار نقدینگی، بیش از افزایش ارزش بازار سهام بود و سبب شد تا نسبت به پایان سال95، این نسبت با0.01درصد افت به 0.29 برسد. با توجه به افزایش افسارگسیخته قیمت ارز در سال97، بازار سهام رشد خوبی را در این سال‌تجربه کرد و شاخص‌کل و شاخص هم‌وزن در این سال‌به ترتیب بازدهی 85 و 91درصدی را ثبت کردند. صعود نماگرهای سهامی به این میزان موجب شد تا نسبت مذکور از 0.29 در انتهای اسفند سال96 به 0.49 در پایان مهر سال97 برسد. بعد از تعدیل قیمت دلار از مهر سال97 به بعد، این نسبت با افت ارزش بازار سهام در نیمه دوم سال97، اندکی کاهش پیدا کرد و در نهایت در پایان سال97، این نماگر رقم 0.43 را نشان می‌داد.
سال 98، در آستانه برابری ارزش بازار و نقدینگی
سال98 یکی از بهترین سال‌های تاریخ بورس تهران بود و در این سال، بهترین عملکرد تاریخ شاخص هم‌وزن به‌ثبت رسید. گفتنی است که نماگر هم‌وزن در این سال‌رشد 437درصدی را ثبت کرد. شاخص‌کل نیز در این سال، بهترین سال‌معاملاتی تاریخ خود را تجربه کرد و با رشد 187درصدی همراه شد. مجموعه این عوامل منجر به رشد ارزش بازار سهام شد و در پایان سال98، نسبت ارزش بازار سهام به نقدینگی کل کشور، مقدار 0.87 را نشان می‌داد. گفتنی است که شتاب زیاد افزایش قیمت‌ها در این سال، موجب شد تا شیب افزایش ارزش بازار سهام از رشد نقدینگی بیشتر باشد و این نسبت در این سال‌صعود قابل‌توجهی را تجربه کند.
سال 99، قله تاریخی نسبت ارزش بازار به نقدینگی
سال 99 که با اختلاف معناداری نسبت به سایر سال‌ها، عجیب‌‌‌‌ترین سال‌تاریخ بورس تهران بود، موجبات تغییر قابل‌توجه در این نسبت را فراهم کرد. شاخص‌کل بورس تهران در پنج ماهه نخست آن سال، بیش از 300درصد افزایش ارتفاع داشت. با توجه به این نکته که در 5ماهه نخست سال99، شاخص‌کل عملکرد بهتری نسبت به شاخص هم‌وزن داشت، این موضوع وضعیت بهتر نمادهای شاخص‌‌‌‌ساز و باارزش بازار بالا را در قیاس با نمادهای کوچک بازنمایی می‌کرد، بنابراین رشدهای افسارگسیخته در نمادهای بزرگ بازار، منجر به افزایش افسارگسیخته در ارزش کل بازار سهام شد، به‌گونه‌ای که ارزش کل بازار سهام از رقم 2هزار و 161 همت در پایان اسفند سال98 به رقم 8هزار 427 همت در پایان تیر سال99 رسید، یعنی در یک بازه کوتاه چهارماهه، شتاب افزایش قیمت‌ها در تالار شیشه‌ای و به موازات آن افزایش ارزش بازار سهام به حدی بود که ارزش بازار رشد نزدیک به 400درصدی را تجربه کرد. این موضوع سبب شد تا نسبت ارزش بازار به نقدینگی در برش زمانی 4 ماهه اول سال99، از رقم 0.87 در پایان اسفند سال98 به رقم 3.08 در پایان تیر سال99 برسد.
گفتنی است که شتاب افزایش ارزش کل بازار سهام در 4 ماهه نخست سال99 به میزانی بود که این نسبت در ماه‌های فروردین، اردیبهشت، خرداد و تیر به ترتیب ارقام 1.19، 1.70، 2.14 و 3.08 را تجربه کرد. تب داغ تقاضا در بورس تهران، تنور معاملات بازار را به حدی داغ کرده‌بود که در تیر سال99، شاخص‌کل بورس، رشد 51درصدی را تجربه کرد. این رشد 51درصدی منجر به افزایش ارزش بازار سهام از رقم 5هزار و 685 همت به رقم 8هزار و 427 همت در پایان تیر آن سال‌شد، در همین زمان نماگر نقدینگی کشور، رقم 2هزار و 739 همت را نشان می‌داد که برآیند تقسیم ارزش بازار به نقدینگی کشور، عدد 3.08 را نشان می‌داد که رکورد تاریخی این نسبت محسوب می‌شود.
وضعیت در دوران پساریزش
با توجه به اینکه نسبت فوق‌الذکر در چهار ماهه نخست سال99 به دلیل افزایش شتابان قیمت‌ها با رشد همراه شده‌بود، بعد از ریزش قیمت‌ها پس از مرداد آن سال، این نسبت نیز با تعدیل همراه شد. گفتنی است که این نسبت در پایان سال99 عدد 1.76 را نشان می‌داد. سال1400 نیز در بورس تهران این‌گونه سپری شد که اکثر نمادهای معاملاتی با توجه به رشدی که در سال99 تجربه کرده‌بودند، در این سال‌با افت قیمت‌ها همراه شدند، تا جایی‌که شاخص‌کل در این سال، تنها رشد 4.5درصدی داشت و حتی شاخص هم‌وزن نیز 21درصد از ارتفاع خود را از دست داد. البته با وجود افت قابل‌توجه شاخص هم‌وزن به دلیل اینکه شاخص‌کل تقریبا نسبت به ابتدای سال، تفاوت محسوسی نداشت، ارزش کل بازار سهام در سال1400 تغییر چندانی را به‌ثبت نرساند. ارزش کل بازار سهام در انتهای اسفند سال99، در سطح 6هزار و 121 همت قرار داشت و در پایان سال‌نیز این پارامتر به سطح 6هزار و 179 همت رسید.
با توجه به اینکه نقدینگی در این سال رشد قابل‌توجهی را ثبت کرد، تعدیل و اصلاح آن نسبت در سال1400 نیز ادامه‌دار بود و از رقم 1.76 در پایان سال99 به 1.28 در پایان سال1400 رسید. اوضاع و احوال نابسامان بورس تهران در 7 ماهه نخست سال1401 سبب شد تا این نسبت پس از مدت‌‌‌‌ها به کمتر از عدد یک تنزل پیدا کند. این نسبت در فروردین سال99 به بیش از عدد یک ارتقا پیدا کرده‌بود، (یعنی ارزش کل بازار سهام از رقم نقدینگی بیشتر شد)، در مهر سال1401 مجددا رقم نقدینگی از ارزش کل بازار سهام سبقت گرفت و رقم 0.97 را نمایش داد.
با شروع جهش دلار در بازار آزاد در نیمه دوم سال‌گذشته، مجددا جریان تقاضا روانه بورس تهران شد و موجبات افزایش ارتفاع شاخص‌های تالار شیشه‌ای و همچنین افزایش ارزش بازار سهام را فراهم کرد، به‌گونه‌ای که این نسبت مجددا با افزایش همراه شد و در اردیبهشت امسال که شاخص‌های سهامی، قله‌‌‌‌های تاریخی خود را ثبت کردند، رقم 1.49 را تجربه کرد و نهایتا در پایان شهریور امسال این نسبت در سطح 1.21واحدی قرار دارد. به‌طور کلی روند کاهشی این نسبت از قله سال99، نشان می‌دهد که رشد نقدینگی بیشتر از رشد ارزش بازار بوده‌است، بنابراین می‌توان گفت که شوک مصنوعی تزریق دولت به‌صورت عرضه سهام دولتی یا تزریق مستقیم نقدینگی به بازار سبب افزایش ارزش حقیقی بازار سهام شده و پس از حل‌شدن این شوک، ارزش بازار مجددا به ترند قبلی خود بازگشته است.
