دلایل پیشتازی شاخص هموزن از شاخص‌کل بررسی شد
سقوط محبوبیت ابرنماگر بورس؟
اگر نگاهی به وضعیت نماگرهای سهامی در سال پرحاشیه ۹۹ بیندازیم متوجه خواهیم شد که خلاف رویه آن سال که شاخص کل گوی رقابت را از نماگر هموزن ربوده بود، در سال ۱۴۰۲ اتفاق دیگری در حال رخ دادن است. باید در نظر داشت شاخص کل از ابتدای امسال از رشد هموزن عقب مانده است. این در حالی است که در تمام دوره‌ها عملکرد بازدهی شاخص هموزن به دلیل آنکه واقعیت بازار را نسبت به شاخص کل به نمایش می‌کشد مورد بحث قرار دارد. اما چرا روند اخیر نماگرهای بورسی مجددا مورد انتقاد کارشناسان بازار سرمایه قرار گرفته است؟ اظهارات تحلیلگران بورسی نشان می‌دهد نماگرهای فوق هم در سال ۹۹ و هم در سال ۱۴۰۲ به دلیل دستکاری سیاستگذار با تغییرات جدی مواجه شده‌اند، به این ترتیب نمی‌توان به تداوم روند مذکور امید داشت.
با توجه به اینکه بازار سرمایه در سال ۹۹ تحت‌تاثیر تبلیغات دولتی، شاهد خیل عظیم افراد حقیقی و سهامداران خرد قرار گرفت وزن زیادی به شاخص کل داد. سرمایه‌گذاران در آن مقطع به پشتوانه حمایت دولت از ورود پول به بورس، سهام بزرگ یا همان سهام حقوقی را نشانه گرفتند، به طوری که شاخص کل سمت‌و‌سوی جدیدی به خود گرفت. البته در آن زمان کاهش نرخ بهره به ۱۰درصد نیز نقش مهمی در جذابیت این گروه‌ها ایفا کرد، به گونه‌ای که بورس در ۵ ماه نخست سال ۹۹ تشکیل صفوف خرید سنگین در سهام مذکور و شاخص‌ساز را با قدرت هر چه تمام به نظاره نشست.
نماگرها تحت‌تاثیر سیاستگذار
هم‌اکنون شاخص کل جایگاهش را از نظر بازدهی به شاخص هموزن داده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد هم‌زمان با اقبال سهامداران به سهام کوچک، پیشروی نماگر هموزن با قدرت بیشتری ادامه دارد. با این حال در روزهای گذشته مباحث بسیاری در مورد عملکرد نماگرهای سهامی و پشت پرده آن مطرح شده است. در همین رابطه فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه، به «دنیای اقتصاد» گفت: در مورد عملکرد نماگرهای بورسی یک نکته مهم وجود دارد که بسیار عیان است. بررسی روند نماگرها نشان می‌دهد دو نماگر بورسی در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۲ متاثر از عملیات دولتی دائما در نوسان بوده‌اند. در نیمسال ابتدای سال ۹۹ شاخص کل عمدتا در حال رشد بود؛ هم‌اکنون نیز با توجه به تغییر استراتژی سیاستگذار، شاخص هموزن روند افزایشی به خود گرفته است.
در روزهای اخیر بازارگردانان تحت تاثیر فشارهای مختلف سیاستگذار به عرضه برخی سهام از جمله فولاد و مس قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد استراتژی دستکاری و مدیریت شاخص در سال جاری نیز با قدرت دنبال می‌شود. در سال ۹۹ سیاستگذار با توجه به وعده‌های بورسی‌ای که داده بود، برنامه واضحی برای سهام شاخص‌ساز قابل‌ارائه داشت. این در حالی است که در وضعیت کنونی که کشور با نابسامانی‌های داخلی دست به گریبان است، سیاستگذاری‌ها به سمتی جریان دارد که رضایت سهامداران در جهت خرید سهام کوچک عملیاتی و تامین شود. به گفته این کارشناس، رخدادهای نامطلوب سال ۹۹ که بیاعتمادی سرمایه‌گذاران و نارضایتی افراد را به دنبال داشت در سال جاری نباید مجددا رخ دهد.
او به مقایسه وضعیت بازار ۹۹ با بازار ۱۴۰۱ پرداخت و گفت: وضعیت دوماهه تالار شیشه‌ای به هیچ عنوان با وضعیت بورس ۹۹ قابل‌مقایسه نیست. کافی است نگاهی به تفاوت قیمت ارز مبادله‌ای و نرخ آزاد بیندازیم. همانطور که مشخص است تفاوت‌های دو نرخ دلار در دو بازه یادشده دو مختصات متفاوت از این بازار را به تصویر می‌کشد. با این حال به نظر می‌رسد بازار از پتانسیل بالایی در راستای جهش‌های پی‌در‌پی برخوردار است. اما نباید اراده سیاستگذار در تغییر مسیر نماگرها را اتفاقی ساده پنداشت.
آقابزرگی درباره عوامل اثرگذار بر اقبال سهامداران نسبت به گروه‌های کوچک نیز توضیح داد: ردپای سیاستگذار در سهام بزرگ و شاخص‌ساز وضعیت را به جایی رسانده که سهامداران به‌درستی می‌دانند سهام بزرگ با ریسک بیشتری مواجه است. تجربه نیز نشان می‌دهد سیاستگذار به دلیل نقش کمرنگ سهام کوچک در وضعیت شاخص کل، علاقه چندانی به دستکاری گروه‌های مذکور ندارد. علاوه بر این موضوع، باید عنوان کرد که تمرکز بر سهام کوچک همیشه جواب داده است و توانسته رضایت سهامداران را جلب کند. در چنین مواقعی سرمایه‌گذاران حرفه‌ای از فرصت پیش‌آمده استفاده کرده و سهام کوچک را خریداری می‌کنند. مقام ناظر نیز توجهی به این مسائل ندارد و می‌پندارد که سهام کوچک نقش مهمی بر شاخص ندارند.
تداوم دست به دست شدن سهام
شرایط کلان اقتصادی و سیاسی در شرایط فعلی بیشترین اثرگذاری بر بورس را دارد؛ اما نماگرهای بورسی در ادامه راه چه مسیری را در پیش خواهند گرفت؟ آیا شبح بیاعتمادی دست از سر بازار سهام برمیدارد و نماگرها به پیشتازی خود ادامه می‌دهند؟ برخی از تحلیلگران عوامل مختلفی را درباره روند دو نماگر بورس مطرح می‌کنند. مهدی دلبری، کارشناس بازار سرمایه، در همین رابطه با اشاره به روند متفاوت نماگرهای بازار سرمایه نسبت به سال ۹۹، به «دنیای اقتصاد» گفت: میزان معاملات و ارزش سهام درسال ۹۹ به دلیل شیوع ویروس کرونا و دورکاری سرمایه‌گذاران به‌شدت تحت‌تاثیر قرار گرفت. یکی از تفاوت‌های بارز بورس در دو بازه زمانی مذکور را باید به همین موضوع نسبت داد. با فروکش کردن این متغیر اثرگذار عملا شاهد تغییر ترکیب بازیگران در بازار سهام هستیم. اما در شرایط کنونی که کشور با وضعیت تورمی دستوپنجه نرم می‌کند اتفاقات دیگری رخ خواهد داد.
بنابراین می‌توان گفت در حالی که نگهداری ریال به یکی از منسوخ‌ترین روش‌های سرمایه‌گذاری در ایران مبدل شده است صاحبان پول به سمت بازار کالایی هدایت می‌شوند. از این‌رو بهبود وضعیت شاخص هموزن نسبت به شاخص کل قابل‌پیش‌بینی بود. این روند به‌مرور در دو سال گذشته اتفاق افتاده است. نوسان منفی حاشیه سود بنگاه‌های بزرگ بورسی نیز بر این ادعا تاکید ویژه‌ای دارد. بررسی حاشیه سود گروه‌های پتروشیمی و فلزات نیز حاکی از آن است که به دلیل دخالت دولت در قیمت‌گذاری با کاهش حاشیه سود مواجه شده‌اند. بنابراین سهامداران به سمت صنایعی اقبال نشان می‌دهند که با کمترین میزان دخالت دولتی همراه باشند. با توجه به شرایط تحریمی که کشور در آن قرار دارد، برخی از سهام، به‌ویژه سهام پتروشیمی و فلزات، متاثر از این قضیه قرار گرفته‌اند و با مشکلات ارزی نیز دستوپنجه نرم می‌کنند. علاوه بر این موضوع، رفتار سهامداران حاکی از آن است که آنان تغییرات بسیاری نسبت به سال ۹۹ پیدا کرده‌اند.
به همین دلیل به طور دائم وضعیت نمادهای گوناگون را رصد کرده و چراغ سبز به سهام شاخص‌ساز نشان نمی‌دهند. در سال ۹۹ سهامداران متنوع انتخاب نمی‌کردند و معمولا به سمت تک‌سهم اقبال نشان می‌دادند؛ اما درحال حاضر سبد سهامی سهامداران با توجه به وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور از تنوع بیشتری برخوردار است. کاهش قدرت خرید در میان افراد نیز از آن دسته عواملی است که گروه‌های مختلف را به سمت بازار سهام و حتی سهام غیرارزنده هدایت می‌کند. بررسی جریان پول به سمت بازار نیز از یک نکته مهم پرده برمیدارد و آن است که شاهد جابه‌جایی پول در بین سهام مختلف هستیم. از این‌رو نمی‌توان به تداوم روند شاخص هموزن در طولانی‌مدت امید بست.
