کارشناسان بر لزوم شفافیت عملکرد ارکان بازار تاکید کردند
آسیب‌های بورس از برخی نقصان‌ها
این شرایط در حالی است که موج قدرتمند نوروزی صعود در بازار سهام همچنان قابل‌مشاهده است. بورس در ۱۰روز کاری ۱۴۰۲ نسبت به بازارهای رقیب نمایش مطلوب‌تری از خود نشان داده و توانسته بیش از ۸۶/ ۱۲درصد بازدهی را به رخ سرمایهگذاران خود بکشد. به این ترتیب در حالی که ابربازارهای سکه، دلار و طلا روزهای پرنوسانی را پشت‌سر می‌گذارند، بورس طی ۱۰ روز معاملاتی اخیر موفق به کسب بازدهی ۸۶/ ۱۲درصدی شده است. با این حال برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که همزمان با رشد جریان داد‌و‌ستدهای سهامی، سیاستگذار بورسی به دنبال اجرای برخی برنامه‌های جدید برای بازار مذکور است. روز گذشته نیز رئیس اداره بازرسی نهادهای مالی خدمات‌دهنده، سرمایه‌گذاری و هلدینگ سازمان بورس از راه‌اندازی سامانه‌ای برای نظارت هوشمند بر نهادهای مالی دارای مجوز سبدگردانی خبر داد.
به گفته علیرضا طالبی نمین، در حال حاضر حدود ۹۱ نهاد مالی دارای مجوز سبدگردانی در بازار سرمایه مشغول به فعالیت هستند که تا پیش از راه‌اندازی این سامانه، نظارت به صورت بازدید حضوری و غیرمکانیزه انجام می‌شد. در یک سال و نیم اخیر اما جلساتی با کارگروه صنعت سبدگردانی، شرکت‌های نرم‌افزاری ارائه‌دهنده خدمات در بازار سرمایه و شرکت مدیریت فناوری بورس تهران داشتیم که در نهایت منجر به راه‌اندازی سامانه هوشمند نظارتی شده است. به این ترتیب سامانه مذکور از روز گذشته آغاز به کار کرد و تمام نهادهای مالی دارای مجوز سبدگردانی موظف هستند اطلاعات مورد درخواست را از طریق شرکت‌های نرم‌افزاری خود به شرکت مدیریت فناوری بورس تهران ارسال کنند که پس از پالایش اطلاعات در سامانه نظارت بر نهادهای مالی دارای مجوز سبدگردانی در دسترس خواهد بود.
افزایش کارآیی بازارسرمایه
در مورد راه‌اندازی سامانه نظارت هوشمند بر نهادهای مالی دارای مجوز سبدگردانی، کارشناسان اظهارات مختلفی عنوان می‌کنند. در همین رابطه حسن رضایی‌پور با تاکید بر اینکه آغاز به کار سامانه فوق با نمایش شفاف عملکرد نهادهای مالی دارای مجوز فاصله بسیاری دارد، اظهار کرد: شفافیت عملکرد موضوع مهمی است که نهادهای مالی با این مهم فاصله زیادی دارند. درواقع تا زمانی‌که انتشار اطلاعات به صورت شفاف انجام نپذیرد، بازار از کارآیی مطلوبی برخوردار نخواهد بود. انتشار اطلاعات به صورت طبقه‌بندی تفاوت‌هایی با مباحث نظارت هوشمند دارد که به نظر می‌رسد سازمان بورس در این خصوص برنامه جدی ندارد. ازاین‌رو اگر در کنار نظارت هوشمند، آنچه منجر به ارائه اطلاعات شفاف می‌شود به بدنه بازار افزوده شود می‌توان نسبت به کارآیی بازار سرمایه امیدوار بود. برخی از اتفاقات منفی که در بازار رخ می‌دهد و صفوف طولانی فروش سهام را سبب می‌شود از این نقیصه نشات می‌گیرد. در این مورد بارها فعالان بورسی از سیاستگذار بازار درخواست کرده‌اند که نسبت به شفاف‌سازی عملکرد نهادهای مالی و ارکان مختلف بازار اقدام کند؛ با این حال باید دید آیا این خواسته اهالی بازار سهام محقق می‌شود یا نه.
او در ادامه در خصوص راه‌اندازی سامانه نظارت هوشمند بر نهادهای مالی دارای مجوز سبدگردانی نیز گفت: نهادهای مالی دارای مجوز سبدگردانی در مقایسه با کارگزاری‌ها و صندوق‌ها، شرکت‌هایی نوپا محسوب می‌شوند. سامانه‌های موجود در شرکت‌های سبدگردانی سامانه‌های یکپارچه‌ای نیستند و اطلاعات قرارگرفته بر آنها دیر به روزرسانی می‌شود. از این رو روند نظارت بر این شرکت‌ها مربوط به گزارش‌های ماهانه و بازرسی‌های دوره‌ای است که سازمان‌های نظارتی در این موارد وارد عمل می‌شوند. اما وضعیت نظارت بر کارگزاری‌ها به گونه‌ای دیگر است؛ به این ترتیب این گروه، سامانه‌هایی در اختیار دارد که امکان پایش لحظه‌ای اطلاعات در آنها وجود دارد. اما سبدگردان‌ها به دلیل تولید «آف‌لاین» اطلاعات، از چابکی انتشار اطلاعات محروم هستند. لذا هوشمند کردن نظارت بر سبدگردان‌ها در فضای صعودی بازار اقدامی اثرگذار است.
به گفته این کارشناس، در مواقعی که بازار در مسیر صعودی قرار می‌گیرد نقش سبدگردانان نمود بیشتری پیدا می‌کند. سبدگردان‌ها با توجه به استراتژی سازمانی خود فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند که اگر به‌موقع هشدارها صادر نشود ریسک بزرگی به بازار تحمیل می‌کنند. هر چقدر بازار سهام با رشد شارپی روبه‌رو شود، نیاز به شرکت‌های واسطه مالی یا سبدگردانان بیش از قبل احساس می‌شود. سرمایه‌هایی که به این شرکت‌ها سپرده می‌شوند قطعا باید تحت نظارت باشند تا نارضایتی سهامداران را سبب نشود. از اواخر سال ۹۸، همزمان با انسداد سایر بازارها، سیل عظیم نقدینگی به بازار سرمایه روانه شد و در مدت حدود پنج ماه، ورود پول حقیقی به بورس در حدود چهار برابر شد. این در حالی است که بازار سرمایه آمادگی لازم برای جذب این حجم از ورود پول را نداشت. اما با توجه به اینکه دولتمردان نظر مثبتی نسبت به ورود حقیقی‌ها به بورس داشتند، بازار تحت تاثیر دخالت دولت با افزایش میزان خرید سهام در اوج قیمت‌ها و سیل ورود سهامداران خرد روبه‌رو شد. ورود هیجانی پول و سهامداران خرد و کلان به بازار سبب شد شاخص کل بازر مزبور سطوح تاریخی و عجیبی را تجربه کند. افزایش چهاربرابری شاخص در سال ۱۳۹۹ گرچه منجر به رشد
۶۰ یا ۷۰ برابری برخی سهام کوچک شد اما برخی سهام بزرگ با ایست قیمتی مواجه شدند. در این میان هم کارگزاری‌ها و هم شرکت‌های سبدگردانی با اختلالات زیادی دست‌و‌پنجه نرم کردند. هم‌اکنون نیز که بازار سهام از ابتدای ۱۴۰۲ برخلاف رقبایش در مسیر صعودی قرار گرفته ممکن است شاهد موج‌های شدید افزایشی باشیم. از این منظر به نظر می‌رسد سیاستگذار بورسی باید با نظارت بر شرکت‌های سبدگردانی، از حق سهامداران دفاع کند. اما همانطور که قابل‌ملاحظه است این سطح از نظارت با مباحث مرتبط با شفاف‌سازی تفاوت‌های فاحش دارد. سازمان بورس یک دستگاه نظارتی است که باید بر بازار سرمایه نظارت کند و بهترین عامل در ارتقای سلامت بورس، شفاف‌سازی است.
ضربه بازار از عدم‌شفافیت
اغلب کارشناسان بازار سرمایه بر این باورند که بسیاری از آسیب‌های سازمان بورس، سهامداران و به‌ویژه سهامداران خرد ناشی از عدم‌شفافیت است. با توجه به این مهم که نظارت دقیق بر سبدگردان‌ها و کارگزاری‌ها حتی نسبت به مدت توقف نمادها بسیار حائز اهمیت است، سیاستگذار باید نسبت به این امر تدابیر ویژه‌ای اتخاذ کند تا در این راستا هم سازمان بورس و هم سرمایهگذاران از گزند انتقادات در امان بمانند.
در همین رابطه محمد شکری، کارشناس بازار سرمایه، گفت: مهم‌ترین مشکل در بورس ابهام و عدم‌شفافیت است و نظارت بر فرآیند شفافیت باید جدی گرفته شود. آنچه مبرهن است آن است که در مورد فعالیت فعالان بورسی باید نظارت قانونی صورت گیرد و نباید اجازه داد که شرکت‌ها در قالب بورس پول مردم را جمع کنند. وضعیت بازار سرمایه در این برهه ایجاب می‌کند فعالیت همه شرکت‌های سبدگردانی با شفافیت بیشتری انجام شود. برای رفع ابهام و ایجاد شفافیت در عملکرد شرکت‌های سبدگردانی، نظارت هوشمند و استفاده از ابزار الکترونیک برای نظارت و بازرسی از اهمیت بسیار بسزایی برخوردار است.
آنطور که به نظر می‌رسد با توجه به حجم بالای اطلاعات، نظارت انسانی کافی نیست و راه‌اندازی سامانه‌های هوشمند نظارتی تا حدود زیادی موانع ایجاد‌شده احتمالی را مرتفع خواهد کرد. علاوه بر این موضوع، یکی از مباحث مهمی که سردرگمی سرمایهگذاران را در دو سال و نیم گذشته به دنبال داشته، دسترسی به اطلاعات نهانی بوده که موجب تبعیض و بی عدالتی شده است. در این خصوص نیز کارشناسان بازار بارها درخواست کرده‌اند تا جلوی این امر گرفته شود و شفاف‌سازی‌های لازم انجام پذیرد.
