«دنیای‌اقتصاد» سیر تاریخی صندوق‌های دولتی در بازار سرمایه را بررسی می‌کند
پالایش و دارایکم از زیان تا بخشی‌شدن
سهام موجود در صندوق دارایکم، شامل دو شرکت بیمه‌‌‌‌‌‌ای البرز و بیمه اتکایی امین که هر کدام به‌ترتیب ۷۵ و ۴۹سهم در صندوق داشتند و همچنین سهام سه بانک، تجارت با نماد «وتجارت»، ملت با نماد «وبملت» و صادرات با نماد «وبصادر» بود. بعد از استقبالی که از این صندوق شد دولت از ارائه صندوق‌های بیشتری خبر داد. پالایش‌یکم دومین صندوق از مجموعه چهار صندوقی دارا (دارایکم، دارا دوم، دارا سوم و دارا چهارم) بود. در ابتدا دولت اعلام کرد که دارا دوم قرار است شامل سهام شرکت‌های فلزی (فولادمبارکه و ملی صنایع‌مس ایران) و خودروسازان (ایران‌خودرو و سایپا) شود و صندوق دارا سوم شامل سهام شرکت‌های پالایشی باشد، اما این دو صندوق جابه‌جا شدند و دارا سوم قدیم به‌عنوان دارا دوم (با‌نماد پالایش۱) پذیرهنویسی شد. صندوق پالایش‌یکم شامل سهام چهار پالایشگاه بزرگ کشور (پالایشگاه‌های بندرعباس، تهران، اصفهان و تبریز) بود و در این صندوق دولت به‌ترتیب ۱۴درصد از سهام پالایشگاه اصفهان، ۱۶درصد از سهام پالایشگاه تبریز، ۵/ ۱۶درصد از سهام پالایشگاه بندرعباس و ۱۶درصد از سهام پالایشگاه تهران را عرضه کرد.
در شهریور سال۹۹ پذیرهنویسی این صندوق به مدت دو هفته انجام شد اما این‌بار برخلاف تجربه مثبت گذشته این پذیرهنویسی با استقبال مردم همراه نشد؛ در واقع مردم استقبال بهتری از صندوق دارایکم داشتند و دلیل آن‌هم واضحا روزهای قرمز بورس در زمان پذیرهنویسی پالایش‌یکم بود. بعد از اتمام این دو هفته پذیرهنویسی تمدید و در نهایت پالایش‌یکم به پرتفوی سهامدارانش اضافه شد، تابستان آن سال یکی از اعضای هیات‌مدیره سازمان بورس اعلام کرد که سازمان نمی‌گذارد سرمایه‌گذاران در این طرح ضرر کنند و این صندوق با ضرر بازگشایی نخواهد شد و زمانی که دولت اعلام کرد قصد پذیرهنویسی پالایش‌یکم را ندارد و طرح پذیرهنویسی صندوق‌ها فعلا عقب خواهد افتاد، این موضوع شوک بزرگی به بازار سرمایه داد و بازار سهام تهران یکدست قرمزپوش شد. اعلام این خبر یکی از دلایلی بود که رشد قدرتمند بورس تهران متوقف شد و این خبر آغازی برای یک اصلاح عمیق در شاخص‌کل بورس بود. در نهایت پالایش‌یکم تا آذر۹۹ قابل‌معامله نبود و بازگشایی نشد.
روند ریزشی دو صندوق دارایکم و پالایش‌یکم به‌عنوان دو صندوق دولتی که در خود سهام شرکت‌های پالایشی و بانکی را دارند در سال۹۹ و همزمان با افت بازار سهام شروع شد و درحالی‌که دولت اعلام کرده بود این صندوق دست‌‌‌‌‌‌کم ۳۰درصد سود نصیب سهامدارانش می‌کند، اما این صندوق چیزی جز زیان برای سهامداران به‌همراه نداشت و با اصلاح قیمتی گسترده‌‌‌‌‌‌ای که داشتند، زیان بزرگی را نصیب سهامداران خود کردند.
سرنوشت دارایکم و پالایش‌یکم
در نهایت یکی از راهکارهایی که سازمان بورس برای جلوگیری از زیان دارایکم و پالایش‌یکم پیشنهاد داد این بود که ETFها به صندوق‌های فعال و بخشی تبدیل شوند؛ یعنی صندوق‌ها ترکیب سبد سهام را تغییر داده و بازارگردان نیز داشته باشند. این اتفاق رخ نداد تا در نهایت چندی پیش مجید عشقی، رئیس سازمان بورس در مورد صندوق دارایکم و پالایش‌یکم گفت: قرار بود اساسنامه این دو صندوق اصلاح شود، اما اصلاح اساسنامه صندوق پالایشی و دارایکم زمانبر شد، البته در دولت قبلی تصمیم غلطی بود که اساسنامه این صندوق‌ها در دولت تصویب شده بود، بنابراین اصلاح اساسنامه آن ۷ تا ۸ ماه طول کشید، اما بالاخره اصلاحات انجام شد و بیستم شهریورماه سال‌جاری بود که در هیات‌وزیران اصلاحات اساسنامه صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارایکم و پالایش‌یکم به تصویب رسید. در اصلاحیه، این صندوق‌ها به صندوق‌های سرمایه‌گذاری بخشی و مدیریت صندوق‌ها از مدیریت غیرفعال به فعال تبدیل شد، همچنین به این صندوق‌ها رکن بازارگردان اضافه شد.
اواسط آبان ماه امسال دو صندوق پالایشی‌یکم و دارایکم به مجمع رفتند تا بازارگردان خود را انتخاب کنند و نهایتا علی‌اکبر ایرانشاهی، سرپرست مرکز نظارت بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری سازمان بورس اظهار کرد: با مصوبه هیات‌وزیران درخصوص تغییر ساختاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری پالایش‌یکم و دارایکم و با تصویب اساسنامه و امیدنامه جدید آنها، این صندوق‌ها تبدیل به صندوق بخشی خواهند شد. پیش‌‌‌‌‌‌تر این مقام مسوول خبر داده بود که صندوق‌های بخشی در دو نوع قابل‌معامله و صدور و ابطالی، قابل‌تاسیس هستند و نیازی به استفاده از رکن ضامن نقدشوندگی وجود ندارد؛ این صندوق‌ها حداقل ۷۰درصد از دارایی خود را صرف سرمایه‌گذاری در صنعت مربوطه می‌کنند. وی از نخستین موافقت‌اصولی صندوق سرمایه‌گذاری بخشی در صنعت شیمیایی در قالب صندوق قابل‌معامله نیز خبر داد و گفت: این صندوق نوع خاصی از صندوق سرمایه‌گذاری در سهام به‌حساب می‌آید که بخش عمده منابع آن به سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌هایی که در صنعت شیمیایی طبقه‌بندی می‌شوند، اختصاص داده خواهد شد. با تغییر ساختاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارایکم و پالایش‌یکم و با تصویب اساسنامه و امیدنامه جدید برای این صندوق‌ها؛ حال سوال اینجاست که صندوق بخشی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
صندوق‌های بخشی در بورس
در این‌خصوص محمد خبریزاد، کارشناس بازار سهام به «دنیای‌اقتصاد» گفت: صندوق‌های بخشی؛ صندوق‌هایی هستند که در بخش یا صنعت خاصی کار می‌کنند. صندوق‌های جدید قرار است در پتروشیمی و فلزات پرتفو داشته باشند. در این حالت اگرچه تنوع سهم‌ها کمتر است اما اگر کسی روی صنعت خاصی مثبت است می‌تواند به‌جای خرید تک‌تک سهم‌‌‌‌‌‌های یک حوزه این صندوق‌ها را خریداری کند.
وی با تاکید بر اینکه حوزه سرمایه‌گذاری صندوق‌های بخشی یک صنعت خاص است، ادامه داد: در مورد دو صندوق دارایکم و پالایش ممکن است ذهنیت عامه مردم این باشد که چون این صندوق‌ها در حال‌حاضر نیز در یک صنعت خاص و فقط در پالایش و بانک فعال هستند و پرتفو دارند پس از ابتدا بخشی بوده‌اند، اما در این مورد یک نکته وجود دارد، این صندوق‌ها قبلا چند‌نماد خاص از یک صنعت را شامل می‌‌‌‌‌‌شدند. مخصوصا در صندوق دارا فقط بانک‌های دولتی وجود داشتند و نمادهای بانک‌های خصوصی اصلا در این صندوق وجود نداشتند. در پالایش هم فقط چند نماد پالایشگاهی حضور داشتند و حالا با تبدیل این صندوق‌ها به بخشی، آنها می‌توانند در نمادهای دیگر صنعت خود نیز وارد شوند و تفاوتی که با شرایط فعلی می‌کند، این است.
وی ادامه داد: این اتفاق از این نظر که صندوق‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف ایجاد می‌شود، اتفاق مثبت و خوبی است و به‌نظر من در روند و شرایط بحرانی بازار سهام این صندوق‌ها اگر بتوانند منابع خوبی را جذب کنند، می‌توانند کمک خوبی برای بازار سرمایه باشند. به‌نحوی سبد سرمایه‌گذاری‌های بازار سرمایه با این کار در حال تکمیل‌شدن است. قطعا این اتفاق به این معنی نیست که فردا بازار سهام در واکنش به این اتفاق مثبت خواهد شد اما سبد تکمیل می‌شود.
خبریزاد اظهار کرد: برای مثال شاید در حال‌حاضر یک صنعت نمادهای ارزشمندی داشته باشد اما به دلیل اینکه صندوق‌های بخشی نداریم و پولی در آن صنایع نیست از طرف سرمایه‌گذاران خرد مورداقبال قرار نمی‌گیرند ولی با ایجاد یک صندوق بخشی برای آن صنعت و بازارگردانی مناسب منابع جذب‌شده و سود خوبی هم به سهامداران صنعت خواهد رسید. به‌طور کلی احتمالا در آینده بلندمدت این صندوق‌ها کمک حال بازار خواهند بود.
این کارشناس بازار سهام درخصوص عواملی که در حاضر بر بازار سهام تاثیر منفی می‌گذارند نیز گفت: در حال‌حاضر مشکل بازار ارزان‌فروشی دلار نیما و انتشار اوراق گام و سایر اوراق درآمد ثابتی است که به بازار لطمه می‌زنند. رشد افسارگسیخته انتشار این اوراق باعث افزایش عجیب و غریب نرخ سود این شرکت‌ها شده و حل‌کردن این مسائل در میان و بلندمدت به روند حرکتی بازار سهام کمک خواهد کرد.
