چرا بازار سهام در روزهای پایانی سال جان چندانی ندارد؟
راز اسفند کمرمق بورس
نبض ضعیف تقاضا
معاملات بازار سهام در روز دوشنبه با افت اندک شاخص بورس خاتمه یافت. در این روز تقابل تقریبا یکسان عرضه و تقاضا حتی درمیان نمادهای شاخص‌ساز بازار سهام سبب شد تا دماسنج بورس در طول این مدت تغییرات چندانی را شاهد نباشد. بر این اساس داد و ستدهای بیست و سومین روز از اسفندماه سال‌جاری در حالی خاتمه یافت که افت ۰۴/ ۰درصدی میانگین وزنی قیمت‌ها منجر به کاهش حدودا ۶۰۰ واحدی شاخص بورس شد و در نهایت آن را به سطح یک‌میلیون و ۳۳۴هزار واحدی رساند، در مقابل این شاخص نماگر هموزن اما به میزان ۰۶/ ۰رشد کرد که آن‌هم اگر به حجم معاملات و تغییرات قیمت نمادهای کوچک بازار نگاهی بیندازیم خواهیم دید که به دلیل اندک‌بودن تغییرات یادشده قابل چشم‌پوشی است، از این‌رو نمی‌توان گفت که به مانند بسیاری از روزهای معاملاتی در سال‌جاری نوعی از واگرایی میان تحرکات قیمتی نمادهای مختلف صورت‌گرفته است. علاوه‌بر این‌ها خالص خرید حقیقی که در هفته گذشته تا حد قابل‌توجهی نسبت به هفته‌های قبل از آن بهبود یافته بود، مجددا رو به منفی شده گذاشته است. عملکرد روز گذشته بازار سهام در شرایطی خاتمه یافته گه ارزش معاملات خرد در آن مجددا به زیر دو‌هزار میلیارد‌تومان کاهش یافته و حقیقیها نیز بیش از آنکه دارایی خود را وارد بازار سهام کرده باشند از آن کوچ کرده‌اند. بررسی دقیق‌تر تحولات بازار سهام و مقایسه آن با روزهای گذشته حکایت از آن دارد که بازار سهام نه فقط در روزهای جاری احتمال تضعیف عرضه و تقاضا را دارد بلکه در بیشتر سال‌های گذشته نیز چنین الگویی را از خود به نمایش گذاشته است. اینطور که به‌نظر می‌رسد بازار در روزهای اخیر و احتمالا سایر روزهای پایانی سال، الگویی مشابه را از خود به نمایش می‌گذارد.
بازار؛ چرا و چگونه؟
همان‌طور که بارها در گزارش‌های پیشین مورد‌توجه قرار گرفته آنچه که در سال‌های ۹۸ و ۹۹ در بازار سهام رخ داد یک اتفاق غیرمنتظره بوده است. غیرمنتظره به این معنا که افزایش نقدینگی در طول سالیان قبل از آن و کاهش چشمگیر جریان ورود ارز به داخل کشور سبب شده بود تا در آن سال‌ها بازار با عواقب ورود جدی پول حقیقی و یا اشخاص حقوقی به بازار سهام همراه باشد؛ پولی که در واقع ناشی از افزایش تقاضا برای در امان ماندن از شر تورم و کاهش ارزش دارایی بود و می‌توانست به هر بازاری که راه پیدا می‌‌‌‌‌‌‌کرد در سر راه خود بهای هر نوع دارایی را بالا ببرد. در آن سال‌ها تقاضا در بازار به حدی بالا رفته بود که در پایان نیم سال‌اول و نه در پایان سال‌های یادشده خبری از افزایش عرضه به واسطه تسویه اعتبار کار‌گزاری‌ها نبود، در واقع همین تقاضا بود که سبب می‌شد تا بازار با افزایش عرضه سرمایه‌گذاران حقیقی در پایان سال‌مواجه نشود و سرمایه‌گذارانی هم که در پایان سال‌اقدام به فروش سهام خود می‌کردند در مقابل آن میزان از تقاضا اصلا به چشم نیایند. این در حالی است که اگر این چند سال‌اخیر و شرایط غیر معمول رخ داده در بازار سهام را در نظر نگیریم، بورس در بیشتر سال‌های عادی شاهد پایان سال‌هایی ضعیف بوده است. بررسی سابقه تاریخی بورس تهران حکایت از آن دارد که روزهای پایانی اسفندماه سهامداران در بیشتر موارد شاهد کاهش ارزش معاملات و حتی افزایش نسبی عرضه‌ها بوده‌اند، در مقابل در بیشتر مواقع روزهای آغازین سال‌های گذشته روزهای خوبی برای بازار سهام بوده است. آن دسته از فعالان بازار که به هر دلیلی در هفته‌های واپسین سال‌برای خرید دست نگه می‌داشتند در روزهای بعد از آن به‌خصوص در خلال روزهای به اصطلاح «بین‌التعطیلین» پول خود را به چرخه معاملات باز‌می‌گرداندند. علاوه‌بر این‌ها در همین مدت فروشندگان نیز از عرضه‌ها می‌کاستند، در واقع روزهای پایانی سال‌روزهایی بود که سرمایه‌گذاران خرد بازار برای تعیین‌تکلیف اعتبارات اخذ شده در بازار طول اقدام به فروش سهام خود می‌کردند، شرکت‌های فعال در بازار سهام نیز به دلایل مختلفی نظیر پاسخگویی به تعهدات پایان سال‌و سایر نیازهای خود به فروش سهام شدت می‌بخشیدند و همین امر باعث می‌شد تا فشاری مضاعف به بازار وارد شود.
همانند قدیم؟
نگاهی دقیق به تشابه موجود میان روزهای پایانی سال۱۴۰۰ و سال‌های قبل از صعود قیمت ارز یعنی قبل از ۹۷ حکایت از آن دارد که بورس در حال بازگشت به رویه‌های قبلی است. بازار سهام در شرایطی به آخرین روز معاملات سال‌جاری نزدیک می‌شود که ارزش معاملات مجددا رو به کاهش گذاشته و تقاضا برای خرید سهام روندی نزولی را می‌پیماید، با این‌حال نباید این نکته را هم از نظر دور داشت که به رقم افزایش تشابه میان سال‌های موردبحث نمی‌توان شرایط را هم با آن زمان کاملا مشابه دانست. برای مثال سرمایه‌گذاران در بورس و فرابورس دیگر مشکل سال‌های قبل را درخصوص تسویه اعتبار کار‌گزاری‌ها ندارد. همین امر باعث می‌شود تا افت شاخص در روزهای پیش‌رو چندان کاهشی نباشد. این در حالی است که درصد تغییرات شاخص‌ها در روزهای پایانی سال‌های قبل می‌توانست زیاد باشد. البته در سال‌جاری یک عامل نیز وجود دارد که در مقایسه با آن سال‌ها بیشتر خود نمایی کرده و در طول سال۱۴۰۰ نیز تا توانسته دست سرمایه‌گذاران را در حنا گذاشته است. آن عامل چیزی نیست جز معطل ماندن مذاکرات هسته‌ای و قصه بی‌پایان برجام که البته در روزهای اخیر با استراحت بازارهای جهانی هم همسو شده است، بنابراین رخوت نسبی معاملات در وضعیت فعلی از لحاظ محتوایی و علّی چندان با سال‌های قبل مشابه نیست. هم‌اکنون چند عامل مهم وجود دارد که از انگیزه خریداران برای روزهای پایانی سال‌می‌کاهد.
سرنوشت نامعلوم برجام
نخستین عاملی که می‌توان آن را بر وضعیت فعلی بازار سهام موثر دانست توقف مذاکرات اتمی میان ایران و قدرت‌های بین‌المللی است. این عامل به‌رغم کاهش انتظارات منفی درخصوص نوسانات قیمت ارز همچنان بر سمت و سوی بازار و تصمیم‌گیری فعالان آن اثر بسزایی دارد، دلیل آن هم این است که هر نوع دست یابی به توافق که مورد قبول طرفین باشد می‌تواند از ریسک‌های سیاسی موثر بر اقتصاد ایران بکاهد، زمینه را برای افزایش سرمایه‌گذاری در ایران فراهم، مبادلات با شرکت‌ها و کشورهای خارجی را تسهیل و شر هزینه‌های دورزدن تحریم را از سر اقتصاد کشور کم کند. در گزارش‌های قبلی نیز به این موضوع مفصلا پرداخته شده است که بازار در وضعیت فعلی از دو جهت تحت‌تاثیر گشایش احتمالی قرار خواهد گرفت. نخست آنکه شرکت‌های ریالی بازار به‌سرعت می‌توانند با بهبود ارتباطات بین‌المللی کشور از تکنولوژی و ارتباط مالی با سایر کشورها بهره ببرند و دوم اینکه با کاهش هزینه‌های تحریم و از میان رفتن هزینه‌های تحریم شرایط برای افزایش سودآوری کامودیتی‌محورها فراهم می‌شود. در روزهای گذشته با بالا گرفتن جنگ روسیه در اوکراین آینده مذاکرات که گفته می‌شود در مرحله پایانی قرار گرفته در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. گفته می‌شود که با توجه به مشخص نبودن آینده این جنگ و گره خوردن احتمالی توافق هسته‌ای بازار در تلاش است تا برای رسیدن به‌موقعیتی امن‌تر و معامله در شرایط عدم‌اطمینان بیشتر فعلا دست‌نگه دارد. چنین امری قاعدتا سبب خواهد شد تا در روزهای پیش‌رو یا حتی در روزهای نخست معاملات در سال۱۴۰۱ جو نا اطمینانی در بازار ادامه پیدا کند.
استراحت در بازار جهانی
عامل دیگری که بازار را دست به نقد نگه داشته و از انگیزه سرمایه‌گذاری در آن کاسته است افتادن قیمت‌های جهانی به سراشیبی استراحت در روزهای اخیر است. این عامل در شرایطی رقم می‌خورد که به سبب بی‌اعتمادی فعالان بازار سهام به آینده پیش‌رو افزایش قیمت‌ها چندان با هیجان دنبال نشده و افزایش بهای کامودیتی و تاثیر آن بر قیمت سهام در بازار داخلی چندان پر رنگ نبوده است. این در حالی است که همین بی‌اعتمادی می‌تواند سبب شود که بازار نوسان‌های منفی را با شدت بیشتری پاسخ دهد. به‌نظر می‌آید که بخشی از احتیاط کنونی بازار نیز به همین دلیل بوده است، با این‌حال نباید از نظر دور داشت که با توجه به افزایش ارزش معاملات در هفته‌های اخیر و گذر شاخص‌کل بورس از یک کانال نزولی حدود ۹ماهه را نمی‌توان در تحلیل کنونی نادیده گرفت. بازار سهام در شرایطی روزهای پیش‌رو را سپری خواهد کرد که با رشد ارزش معاملات خرد در روزهای اخیر و ورود شاخص به یک محدوده دیگر، احتمالا هر نوع کاهشی واکنش به سطح یادشده خواهد بود و بازار احتمالا می‌تواند در حرکت‌های‌های خود در سال‌آتی به محدوده‌های بالاتر را برای قیمت سهام کوچ کند.
احتیاط مردم
اما عامل آخر که در شرایط کنونی می‌تواند بر بازار سهام و فعالان آن اثرگذار باشد این است که به‌طور سنتی برخی از فعالان بازار در روزهای پایانی سال‌درصدد نقد کردن دارایی‌های خود برمی‌آیند تا پس از آن مجددا در سال‌نو به چرخه معاملات بازگردند. به هر روی این افراد نیز ممکن است در روزهای پایانی سال‌فروشنده باشند. در روزی که شاخص‌کل بورس تهران با افت ۰۴/ ۰درصدی مواجه شد، از ۳۲۶ نماد معامله‌شده، قیمت پایانی ۱۳۶ سهم (۴۲ درصد) مثبت بود و در مقابل ۱۷۰ سهم (۵۲ درصد) در سطوح منفی دادوستد شدند. در این بازار ۲۴ نماد (۷ درصد) صف خریدی به ارزش ۴۱ میلیارد‌تومان تشکیل دادند، اما در مقابل شاهد شکل‌‌‌‌‌‌‌گیری صف‌فروش در ۱۲ نماد بورسی (۴درصد) به ارزش ۳۶ میلیارد‌تومان بودیم.
در این روز ارزش معاملات خرد با عقبگرد به زیر ۲۰۰۰میلیارد‌تومان به محدوده ۱۸۳۴میلیارد‌تومان رسید. خالص تغییر مالکیت طی این روز از جانب حقیقیها به حقوقیها ۲۱۴ میلیارد‌تومان بود. بر این اساس در پایان معاملات روز دوشنبه فرآورده‌های نفتی، محصولات شیمیایی و بانک‌ها بیشترین خروج پول حقیقی را داشتند.
