الگوریتم‌های معاملاتی همچنان در ممنوعیت به سر می‌برند
سرنوشت خاموشی روبات‌های بورسی
دوم مهر ماه بود که محسن خدابخش، مدیریت نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار، طی اطلاعیه‌‌‌‌ای استفاده از معاملات الگوریتمی را تا اطلاع ثانوی ممنوع اعلام کرد. در این اطلاعیه به کلیه شرکت‌های کارگزاری اعلام شده بود که برای حفظ شرایط تعادل عرضه و تقاضا در بازار بر ورود سفارش‌ها و معاملات، کلیه مشتریان اعم از حقیقی و حقوقی (به جز بازارگردانان دارای مجوز را که با شناسه مشخص شده برای معاملات اقدام به ارسال سفارش می‌کنند) امکان انجام معاملات الگوریتمی در همه نمادهای معاملاتی در بورس و فرابورس تا اطلاع ثانوی غیرفعال کنند. در این اطلاعیه همچنین تاکید شده بود تقسیم سفارش‌ها به هر روشی توسط مشتریان برخط اعم از حقیقی و حقوقی در تمامی نمادهای معاملاتی در سمت فروش، ممنوع شود. بعد از این ابلاغیه تنظیمات لازم در کلیه سامانه‌های برخط کارگزاران برای جلوگیری از تقسیم سفارش‌ها در هنگام ورود سفارش توسط مشتریان برخط و همچنین عدم استفاده از الگوریتم‌های معاملاتی انجام شد.
معاملات الگوریتمی؛ مقصر ریزش بازار!
ابلاغیه سازمان بورس مبنی بر ممنوعیت معاملات الگوریتمی زمانی صادر شد که از یکسو بازار در حال ریزش بود و از سوی دیگر برخی رسانه‌ها و به‌دنبال آن برخی فعالان تریبون‌دار بازار سرمایه این‌گونه معاملات را مقصر اصلی ریزش بازار معرفی می‌کردند. آنان تاکید داشتند این ابزار باعث ایجاد ناعدالتی در بازار شده چراکه تنها در اختیار حقوقی‌های بازار و سهامداران عمده است و سهامداران خرد هستند که در این بین ضرر می‌کنند. سیاست‌گذاران بورسی نیز که دیگر تصمیم‌های یک شبه آنها نتیجه نداده بود و دنبال راهی جدید می‌گشتند، انگشت اشاره خود را به سمت معاملات الگوریتمی نشانه رفتند و دست به آزمون و خطای جدید زدند. معاملات الگوریتمی در حالی از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار ممنوع اعلام شد که از زمان شروع ریزش بازار، تصمیماتی از این دست گرفته شده اما نه‌تنها نتیجه‌ای نداده و منجر به بازگشت تعادل به بازار نشده بود بلکه سهامداران را نگران‌تر نیز کرده بود.
وضعیت معاملات الگوریتمی در دنیا و در ایران
با پیشرفت علم و تکنولوژی معاملات در بازارهای سرمایه به شکل سنتی و دستی نیز سخت و نیاز به معاملات الگوریتمی احساس شد. از این رو هوش مصنوعی در خدمت این معاملات قرار گرفت. در تعریف معاملات الگوریتمی یا معاملات خودکار گفته می‌شود: «استفاده از برنامه‌های کامپیوتری برای ورود به سفارش‌های معاملاتی بدون دخالت انسان». این الگوریتمها که می‌توانند بیش از یکی باشند، برای انجام معاملات بررسی‌های لازم را از جنبه‌های گوناگونی مانند زمان‌بندی، قیمت و حجم روی سفارش‌ها و بازار انجام داده و تصمیم می‌گیرند. این امر کمک می‌کند تا بازار سرمایه به روشی اصولی‌تر و به دور از دخالت احساسات انسانی پیش رود که یکی از نتایج آن بالارفتن نقدینگی در بازار است. رفته‌رفته با رواج معاملات الگوریتمی در سطح جهان، این‌گونه معاملات در بازار سرمایه ایران نیز وارد شد. گرچه آمار رسمی و مشخصی درباره حجم و ارزش معاملات الگوریتمی در دست نیست اما به گفته برخی کارشناسان معاملات الگوریتمی که در دنیا سابقه‌ای بیش از ۲۰ سال دارد، طول عمرش در ایران به کمتر از پنج سال می‌رسد و بین ۲ تا ۱۰ درصد از ارزش معاملات روزانه در قالب الگوریتم صورت می‌گیرد. از این رو آنان تاکید داشتند با توجه به عمر کوتاه معاملات الگوریتمی و محدودیت‌های لحاظ شده در دستورالعمل «الزامات معاملات الگوریتمی» می‌توان گفت که نقش الگوریتمها در معاملات روزانه چندان پررنگ نیست که بتوان ریزش بازار را به آن نسبت داد. به اعتقاد این کارشناسان، تعداد معاملات الگوریتمی در بورس ایران در مقیاس محدودی انجام می‌شود و از پیچیدگی کمتری نیز برخوردار است. به این معنا که تصمیم به خرید و فروش در قیمت خاصی توسط فرد گرفته شده و الگوریتم تنها وظیفه اجرا کردن آن را بر عهده دارد. مخالفان با اشاره به انجام معاملات الگوریتمی در بورس‌های پیشرفته جهان، ممنوعیت این‌گونه معاملات را یک نوع دخالت بی‌تاثیر در بازار می‌دانستند و معتقد بودند این محدودیت به زودی رفع می‌شود. آنان بر این باور بودند با بازگشت شرایط عادی به بازار محدودیت معاملات الگوریتمی برداشته می‌شود.
تصمیم بسته شدن معاملات الگوریتمی بنا به شرایط موجود گرفته شد
روح‌الله دهقان، مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس تهران نیز تاکید دارد که با بازگشت شرایط عادی به بازار باید محدودیت این‌گونه معاملات نیز برداشته شود، چراکه این محدودیت برای شرایط اضطراری بود. او به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «ابلاغیه‌ها را سازمان بورس به‌صورت رسمی منتشر می‌کند و تاکنون ابلاغیه‌ای درباره لغو محدودیت معاملات الگوریتمی صادر نشده است. از سوی دیگر تغییرات مربوط به معاملات الگوریتمی برای ما را شرکت‌های نرم‌افزاری اعمال می‌کنند و هسته معاملات درگیر این موضوع نیست. به عبارت دیگر از سمت شرکت‌هایی که سفارش را می‌گذارند این محدودیت گذاشته می‌شود یا برداشته می‌شود.» دهقان اضافه می‌کند: «وقتی نحوه سفارش‌گذاری معاملات الگوریتمی بخواهد فعال یا غیرفعال شود شرکت‌های نرم‌افزاری مثل رایان و تدبیرپرداز کارهایش را انجام می‌دهند. متولی اصلی نیز سازمان بورس و اوراق بهادار است که تاکنون ابلاغیه رسمی منتشر نکرده است.» او در همین حال با یادآوری اینکه «تصمیم بسته شدن معاملات الگوریتمی بنا به شرایط موجود گرفته شد» می‌گوید: «در کل این تصمیم نمی‌تواند خیلی پایدار باشد چون با برگشت بازار به حالت عادی باید شرایط هم به حالت عادی برگردد. در شرایط اضطرار ممکن است چنین محدودیت‌هایی ایجاد شود. حتی در آمریکا هم زمانی که الگوریتمها دچار مشکلی می‌شوند معمولا جلوی این نوع معاملات را می‌گیرند اما فقط برای شرایط اضطراری.» مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس تهران با بیان اینکه «در شرایط عادی معاملات الگوریتمی به نفع بازار است» تاکید می‌کند که اگر وضعیت فعلی که بازار به حالت عادی بازگشته ادامه‌دار و پایدار باشد، قاعدتا معاملات الگوریتمی هم باید به حالت قبل بازگردند و محدودیت این‌گونه معاملات برداشته شود.»
