«دنیای‌اقتصاد» عوامل ایجاد‌کننده ابرنوسان بورس را ریشه‌یابی می‌کند
«اُردر ترس»؛ ارمغان دامنه نوسان
هر چند چشم‌پوشی از حذف یکباره اردرهای سنگین با استدلال روند منطقی، قانونی و اینکه پشت رفت و آمد این سفارش‌ها احتمالا خطا یا تجدید نظری از سوی سفارش‌دهندگان توجیه‌پذیر می‌شود اما نباید فراموش کرد که این قبیل رفتار می‌تواند بازار سرمایه ایران را با حضور بیش از ۵۰ میلیون سهامدار تحت تاثیر قرار دهد.
سرمایه‌گذارانی که بعضا استراتژی معاملاتی آنها سریعا تحت تاثیر این قبیل اتفاقات قرار میگیرد و ناگزیر در صف‌های سنگین خرید و فروش قرار می‌گیرند. در اینکه سهامداران باید تحلیل را جایگزین طمع در جریان داد وستد‌های خود در بورس و فرابورس کنند هیچ شکی وجود ندارد اما سوء‌استفاده از این موقعیت هم در جای خود موضوعی است که باید زیر ذره‌بین سیاست‌گذار بورس قرار بگیرد. با این حال عبور از برخی قوانین و قواعد زائد معاملاتی با راهکار حذف گام به گام دامنه نوسان موضوعی است که اغلب صاحب‌نظران اقتصادی به‌عنوان عاملی در راستای برچیده شدن صف‌های خرید و فروش مطرح می‌کنند. چرا که «اردر ترس» در حقیقت پیامد دامنه نوسان است و به‌طور کلی در میان اهالی بازار از وجود دامنه نوسان به‌عنوان استراتژی سیاست‌گذار در جهت مقابله با ریزش شاخص‌های سهامی یاد می‌شود.
هر چند قانون‌گذار در بازار سرمایه به شدت مخالف با دستکاری در جریان معاملاتی است اما وجود همین دامنه نوسان که پیامد و اثرات مخرب آن در فرآیند اردرگذاری نیز مشاهده می‌شود، مصداق بزرگی برای بورس بازان محسوب خواهد شد. به هر حال، گفته می‌شود که در گام نخست سیاست گذار می‌تواند با استفاده از مقررات جدید و عبور از قوانین کهنه به رفع این مشکلات بپردازد، در غیر این صورت هر چند به عقیده کارشناسان بازار سرمایه موضوع بگیرو ببند در فضای اقتصادی جایگاهی ندارد و در مواقعی نتایج معکوس هم به دنبال خواهد داشت اما برخورد قانونی در شرایطی که مجلس شورای اسلامی و قوه‌‌قضائیه به‌طور رسمی موضوع حمایت همه جانبه از بازار سرمایه را اعلام کرده و در دستور کار خود قرار داده‌‌اند می‌تواند در این زمینه کارساز باشد.
نهاد ناظر بورس می‌تواند با استفاده از چنین ظرفیتی نه تنها در موضوع جهت‌دهی به معاملات از طریق اردر ترس بلکه در مواردی از جمله انتشار اطلاعات خلاف واقع در بازار سهام توسط شرکت‌ها نیز به افزایش شفافیت و کاهش ریسک معاملاتی جامعه سهامداری بپردازد.«دنیای اقتصاد» در گفت‌و‌گو با ۴ صاحب نظر بازار سرمایه به چرایی خلق «اردر ترس» و راهکار عبور از این شرایط می‌پردازد که آن را می‌خوانید.
القای ترس به حقیقی‌ها
روزبه شریعتی، کارشناس بازار سرمایه: درخصوص اردرهای ترس می‌توان به زمان طولانی پیش‌گشایش بازار اشاره کرد. این موضوع یکی از دلایلی است که باعث القای ترس به سرمایه‌گذاران خرد می‌شود، بنابراین کاهش این زمان می‌تواند مثمر ثمر واقع شود. نهاد ناظر نیز باید از مکانیزم نظارتی برخوردار شود تا زمانی که سفارشی از سوی سرمایه گذار حقیقی یا حقوقی در صف‌های خرید و فروش قرار میگیرد، رفتاری متناسب با شرایط معاملاتی از سوی این نهاد صورت پذیرد.
با فرض پایش قانونی و رسیدن به یک رقم مشخص، در صورتی که اردری بیش از ۵۰ درصد حجم صف را تشکیل دهد و مدتی بعد اقدام به حذف سفارش در تایم پیش گشایش شود باید سریعا از سوی ناظر بازار کد معاملاتی مسدود شود. در این بین می‌توان به‌عنوان دستکاری قیمت این موضوع به کمیته تخلفات نیز ارجاع داده شود. هر چند گفته می‌شود قوانینی درخصوص ممنوعیت حذف سفارش در زمان پیش گشایش بازار مطرح است اما شخص حقیقی که به‌عنوان مثال ۵ هزار برگه سهمی را در سفارش فروش ثبت می‌کند و مدتی بعد پشیمان و اقدام به حذف اردر معاملاتی خود می‌کند باید این نکته را هم در نظر گرفت که این رقم در مقابل صف ۵۰ میلیونی تاثیر چندانی نخواهد داشت. اما در صورتی که در صف ۵۰ میلیونی (خرید یا فروش)، به یکباره ۲۵ میلیون برگه سهم سفارش مرتبط با صف تشکیل شده توسط یک سرمایه گذار حقیقی یا حقوقی ثبت و مدتی بعد حذف شود، نهاد ناظر باید قاطعانه با چنین مواردی برخورد کند.
ناظر می‌تواند در چنین مواردی یا اجازه حذف سفارش را ندهد یا در صورتی که سفارش حذف شد سریعا کد معاملاتی را مسدود کند. باز هم مساله اصلی به وجود صف خرید و فروش باز می‌گردد که عامل ایجاد چنین مشکلاتی در بازار سهام هستند. به دلیل اینکه مسیر درست در بازار سرمایه نبود دامنه نوسان است، بنابراین بهترین استراتژی حذف گام به گام دامنه نوسان در نظر گرفته می‌شود. اکنون که موضوع بازارگردانی مطرح است دامنه نوسان هم با توجه به فعالیت بازارگردان باید افزایش (مثلا ۱۰ درصدی) پیدا کند. دامنه نوسان یک تا ۳ درصدی در بازار پایه فرابورس حرکت در مسیر غلط است.
دوگانگی سفارش
مهدی سوری، تحلیلگر بازار سهام: طبق قوانین هر نوع اردرگذاری که مصداق دستکاری در قیمت باشد نه تنها توسط نهاد ناظر می‌تواند مورد ابطال قرار بگیرد، بلکه امکان پیگرد قانونی هم خواهد داشت. اما اینکه قضاوت کنیم چه نوع سفارشی به منزله دستکاری در قیمت محسوب می‌شود یا خیر، موضوعی است که گاهی اوقات سلیقه‌ای می‌شود. اکثر اعتراضاتی که به نهاد ناظر می‌شود معمولا به دلیل رویکرد سلیقه‌ای است. زیرا در اغلب موارد نمی‌توان متوجه شد یک معامله‌گری که سفارشی را ثبت کرده آیا در ادامه بنا به شرایط بازار از انجام آن منصرف شده یا اینکه قصد گمراه کردن سایر سهامداران بازار را داشته است. در صورتی‌که با قانون‌گذاری اقدام به ایجاد محدودیت در پروسه سفارش‌گیری کنیم، تجربه نشان داده است که این موضوع در نهایت به جایی نخواهد رسید. در هر صورت مالکیت محترم است و هر سرمایه‌گذاری می‌تواند اقدام به عرضه اموال خود کند. بنابراین اطلاع‌رسانی مهم‌ترین عاملی است که می‌توان در این‌خصوص انجام داد، سابقه کلیه اُردر‌گذاری‌هایی که بر روی سهم‌های مختلف صورت گرفته است در شرکت مدیریت فناوری و اطلاع‌رسانی موجود و در درسترس عموم نیز قرار دارد. هر‌چه جامعه نسبت به سرمایه‌گذاری از میزان آگاهی بیش‌تری برخوردار شود، کمتر تحت‌تاثیر این دست از سفارش‌ها و هیجانات منفی قرار خواهد گرفت.
دامنه نوسان نیز از ابتدا نباید مورد اجرا قرار می‌گرفت. هر اندازه که بازار سرمایه کشور به بورس‌های استاندارد دنیا شباهت پیدا کند، قاعدتا رفتار منطقی‌تر از خود نشان می‌دهد. اکنون که بازار سهام به دامنه نوسان به‌خصوص در شرایط بحرانی عادت کرده است، حذف یکباره دامنه نوسان می‌تواند منجر به ایجاد تنش جدی در بازار سهام شود.
در چنین شرایطی اگر قصد حذف یا افزایش دامنه نوسان وجود داشته باشد، می‌تواند با افزایش حجم‌مبنا همراه شود. به‌عنوان مثال اگر سهامداری قصد فروش سهام با قیمت ۲۰ درصد کمتر از قیمت تابلو را دارد، ۴روز معاملاتی درگیر صف فروش نباشد. درحقیقت این سرمایه‌گذار ۲۰ درصد کمتر از قیمت تابلو سفارش خود را در همان روز معاملاتی ثبت کرده و اقدام به فروش سهام خود کند. این اتفاق در حقیقت می‌تواند نخست، هیجان فروش را تخلیه کند و دیگر اینکه فروش هیجانی بخشی از سرمایه‌گذاران با این روش باعث ضرر و زیان به سایر سهامداران نخواهد شد. بنابراین حذف تدریجی دامنه نوسان در شرایطی که شاخص‌های سهامی به شرایط نرمال بازگردند، اتفاقی مثبت ارزیابی خواهد شد.
تعیین تکلیف ۲ پارامتر اثرگذار
مهدی افنانی، کارشناس بازار سرمایه: «اُردر ترس» در حقیقت یک نوع استراتژی معامله‌گری است که بازارگردانان یا سهامداران عمده به‌طور معمول در بازار پیاده‌سازی می‌کنند. بنابراین با ثبت‌سفارش سنگین در صف فروش تعداد معاملات را کاهش می‌دهند تا قیمت پایانی به اندازه قیمت آخرین معامله افت نکند. به‌عنوان مثال، این افراد اقدام به معامله سهمی در منفی ۵ درصد می‌کنند، به‌طوری که ۲۰میلیون سفارش در این محدوده ثبت می‌شود، بر این اساس معاملات در این قسمت تا حدودی صورت نخواهد گرفت و به این ترتیب قیمت پایانی حوالی صفر یا یک‌دهم باقی می‌ماند. در پی این اتفاق در روز بعدی، معاملات از این محدوده کلید خواهد خورد. حجم مبنا و دامنه نوسان عوامل اثرگذار در این زمینه هستند که باید تعیین تکلیف شوند چرا‌که اتفاقاتی همانند «اردر ترس» تقریبا قانونی و استراتژی استفاده از ابزار موجود در بازار است. بنابراین در صورتی که افزایش نقدشوندگی و کاهش میزان استفاده از چنین استراتژی معامله‌گری در دستور کار سیاست‌گذار است در ابتدا باید به موضوع دامنه نوسان و حجم مبنا بپردازند. هر‌چند گفته می‌شود نهاد ناظر دستور‌العمل‌هایی اتخاذ کرده است که با ثبت و حذف سفارشات اقدام به ابطال معامله می‌کند اما با چنین دستورالعملی هم نمی‌توان بازار را کنترل کرد.
تغییر نظر یا جهت‌دهی غیر‌متعارف
حامد ستاک تحلیلگر بازار سهام: برخی از فروشندگان اردر‌فروش را در ساعات ابتدایی معاملات ثبت می‌کنند و امیدوارند که در قسمت ابتدایی صف جای بگیرند تا عرضه سهم به‌خوبی صورت پذیرد. این سرمایه‌گذاران زمانی که مشاهد می‌کنند فاصله زیادی از صف فروش دارند اقدام به حذف سفارش خود خواهند کرد. بر این اساس در اغلب مواقع حذف دستور‌های فروش به دلیل این موضوع روی می‌دهد.
اما موضوعات دیگری هم محتمل است، به‌صورت کلی هر دستور خرید و فروشی که واقعی نباشد و با هدف ایجاد سمت و سوی اشتباه و جهت‌دهی غیر‌متعارف به بازار چه در صف خرید و چه در صف فروش ثبت شود، قوانین و مقررات جریمه‌های لازم را در این‌خصوص مشخص کرده است. این دست سفارشات در مواردی برای ناشر قابل تشخیص نیست. ورود ناظر به اتفاقات جزء به جزء بازار علاوه بر اینکه غیر‌ممکن است می‌تواند بازار را از حالت واقعی دور کند. با این حال حذف دامنه نوسان می‌تواند از چنین اتفاقاتی (اردر ترس) در فضای معاملاتی جلوگیری کند. باید دید بازار به سطحی از بلوغ رسیده است که به‌وجود دامنه نوسان در معاملات نیازی نباشد یا خیر. در شرایطی که بیش‌واکنشی در معاملات دیده می‌شود وجود دامنه نوسان اتفاقی مثبت است اما در کلیت بازار و برای همیشه وجود دامنه نوسان مناسب ارزیابی نمی‌شود.
