«دنیای‌اقتصاد» فراز و نشیب تقسیم سود شرکت‌ها را بررسی می‌کند
فرار بورسی‌ها از سجام
در سال گذشته تنها ۱۲ شرکت به منظور تقسیم سود نقدی از سامانه سجام استفاده کردند
با این حال بعد از گذشت سال‌ها از فعالیت بازار سرمایه در ایران، نحوه پرداخت سود سهام به روش‌های مختلف توسط ۴۶۰ شرکت حاضر در بورس و فرابورس بین سهامداران صورت می‌گیرد. بر اساس قانون تقسیم و پرداخت سود سهامداران ظرف مدت ۸ ماه از تاریخ برگزاری مجمع باید انجام شود که گاهی در عمل شاهد آن هستیم که بسیاری شرکت‌ها این مهم را رعایت نکرده و بی‌توجه به حقوق سهامداران هستند. با توجه به ماده ۱۲ دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان بورس، ناشران موظفند که ۱۰روز پیش از برگزاری مجمع برای پرداخت سود نقدی پیشنهادی توسط هیات‌مدیره جدول زمان‌بندی را تنظیم کرده و شرکت‌های بورسی نیز مطابق این جدول باید سود خود را به سهامداران پرداخت کنند که در این زمینه از سوی بسیاری از شرکت‌ها سهل‌انگاری وجود دارد.
قوانین چه می‌گویند؟
با توجه به آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های موجود در قانون بازار سرمایه مدیران مکلفند طبق جدول زمان‌بندی، نسبت به پرداخت سود نقدی اقدام لازم را مبذول دارند و در صورت تخلف و تخطی از آن بر اساس مقررات موجود در قانون، از جمله ماده ۹۱ و ۳۳ قانون تجارت هیات‌مدیره و بازرسان مکلفند رأسا نسبت به پیگیری این موضوع اقدام کنند و همچنین بر اساس ماده ۵ و ۲۵ دستورالعمل انضباطی ناشران پذیرفته شده در بورس، عدم پرداخت سود نقدی منجر به اخطار کتبی به ناشر و مدیران ارشد و درج در پرونده و اعلام عمومی می‌شود. با وجود این قوانین؛ در عمل شاهد تخلف بسیاری از شرکت‌ها هستیم، زیرا این دستورالعمل‌ها بازدارندگی لازم را ندارند. در نتیجه ممکن است به حقوق مسلم سهامداران خدشه وارد شود و خاطیان با خیال راحت به کار خود ادامه می‌دهند. طبق تبصره ۳ ماده ۵ دستورالعمل انضباطی ناشران، ناشر موظف است جهت تسهیل امور سهامداران، انجام کلیه اقدامات شرکتی خود از جمله توزیع سود را در صورت قبول شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، به آن شرکت واگذار کند. درصورت عدم قبول شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، ناشر مکلف است سود سهامداران را از طریق واریز به حساب بانکی اعلام شده از سوی آنها یا از طریق حساب بانکی واسطه پرداخت کند و با درخواست سهامدار، صورتحساب نحوه محاسبه مطالبات وی را در اختیار او قرار دهد. نکته قابل تامل این تبصره آن است که به‌رغم تسهیلی که سامانه سجام برای سهامداران ایجاد می‌کند سازمان بورس شرکت‌ها را موظف نکرده بلکه آنها درخصوص استفاده از سجام مختار هستند.
هزینه فرصت دریافت سود سهام
اما بعد دیده نشده این ماجرا آنجاست که سهامدارانی که مدت‌ها سهامداری کرده‌اند و در پایان سال در انتظار بازده سرمایه‌گذاری خود هستند در انتها برای دریافت سود خود متوجه می‌شوند که سود پرداختی برخی از شرکت‌های سهامی که شاید آن قدرها هم ارقام بالایی نباشد با توجه به شرایط تورمی کشور، ماه‌ها پس از برگزاری مجمع، آن هم با پیچیدگی‌های خاص خود به حسابشان واریز می‌شود. سهامداران برای دریافت این مقدار اندک سود باید زمان زیادی را برای مراجعه به بانک‌ها یا امور سهام شرکت مذکور صرف کنند که در این شرایط مجبور به مرخصی‌های کاری می‌شوند که با احتساب این هزینه‌ها در نهایت دریافت سود را برای خود مقرون به صرفه نمی‌دانند و در نهایت یا از دریافت سود خود صرف‌نظر می‌کنند یا پیش از زمان برگزاری مجمع سهام خود را عرضه می‌کنند.
تامین مالی مجانی از طریق سودهای سهام
شرکت‌های سهامی عام طی یک سال مالی با سرمایه سهامداران شرکت به فعالیت مشغول می‌شوند و سود حاصل از آن فعالیت‌ها به سهامداران تعلق می‌گیرد. بخشی از سود هر سهم در مجمع عمومی عادی سالانه شرکت‌ها بین سهامداران تقسیم می‌شود، اما به گفته امیر اعتمادی مدیر سرمایه‌گذاری شرکت سبدگردان داریک پارس یکی از نکات مهم در این موضوع مهلت قانونی برای پرداخت سود نقدی است که در قانون تجارت هشت ماه در نظر گرفته شده و از آنجا که شرکت‌ها اغلب زمان پرداخت سود سهامداران را به انتهای این مهلت موکول می‌کنند، از همین رو این فرصت به مهلت ۴ ماهه پس از پایان سال مالی قبل اضافه می‌شود که شرکت‌ها از این مهلت استفاده کرده و با سودهای سهامداران بدون هیچ هزینه‌ای به نوعی تامین مالی انجام می‌دهند که هزینه فرصت سنگینی را به سهامدار آن هم در شرایط تورمی کنونی کشور تحمیل می‌کند.
امیر اعتمادی درخصوص راه‌حل‌های این مساله و پیچیدگی‌های آن می‌گوید: سامانه سجام در راستای ارتقای خدمات الکترونیکی تقریبا در سال ۹۷ آغاز به کار کرد که یکی از اهداف فعال‌سازی آن، بسترسازی جهت راه‌اندازی سیستم جامع پرداخت و توزیع سود به سهامداران بوده است. پس از گذشت حدود ۲ سال هنوز مصوبه لازم‌الاجرایی برای اجرای آن توسط شرکت‌های بزرگ و کوچک بازار فراهم نشده است.
سهامدار، ناشر را ملزم کند
علیرضا ماهیار، معاون فناوری و توسعه نوآوری سمات درخصوص لازم‌الاجرایی شدن پرداخت سود سهام از طریق سجام به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: رئیس سازمان بورس اخیرا دستوری داده‌اند مبنی بر اینکه سهامدار، ناشر را ملزم کند که سود خود را از طریق سجام پرداخت کند.
او درخصوص وضعیت فعالیت این سامانه می‌گوید: در حال حاضر بیش از ۲۰ میلیون سهامدار در سجام ثبت‌نام کرده‌اند، از همین رو درصد ضریب نفوذ سجامی بودن سهامداران در مورد شرکت‌های جدید بیش از ۹۹ درصد است و به‌طور میانگین در کل بازار حدود ۹۵ درصد است. درمورد شرکت‌هایی که عرضه اولیه‌شان در سال‌جاری انجام شده این آیتم بیش از ۹۹ درصد است.
او در توضیح معنی این نفوذ می‌گوید: به‌طور مثال یک شرکت اگر عرضه اولیه شده است، ۴میلیون سهامدار داشته است، ما می‌توانیم به بیش از ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار سهامدار حقیقی سود سهام را بلافاصله بعد از مجمع توزیع کنیم که این خدمتی بزرگ است که می‌تواند به جامعه و بازار سرمایه و به آن سهامدارانی که با هزار امید زمان زیادی را سهامداری کردند ارائه شود.
سودهای کوچک عرضه‌های اولیه
اگرچه سامانه سجام توانسته نقش مهمی در تقسیم سود شرکت‌های تازه‌وارد داشته باشد اما مدیر سرمایه‌گذاری شرکت سبدگردان داریک به نکته مهمی در مورد تقسیم سود شرکت‌های کوچک بازار سرمایه پس از عرضه اولیه اشاره می‌کند: مبلغ سود تقسیمی برای سهامداران خرد که با سرمایه کوچک وارد عرضه اولیه می‌شوند، بسیار ناچیز است و شرکت از تجمیع این سودهای کوچک فرصت بزرگی برای خود ایجاد می‌کند به‌طوری که با عدم پرداخت آن به سهامداران یا عدم دریافت سود توسط سهامداران منبع مالی مناسبی برای شرکت خود ایجاد می‌کند، هیچ منع قانونی هم ندارد، درحالی‌که شرکت می‌تواند با استفاده از سامانه سجام این مبلغ را با یک تراکنش ساده بانکی بدون هیچ هزینه‌ای به دست سهامدار برساند که البته در چند عرضه اولیه اخیر این اتفاق افتاده است امیدواریم این رویه برای شرکت‌های بزرگ هم بدون صرف زمان در همان بحث هشت ماهه صورت بگیرد.
پرداخت سود از طریق سجام
بدیهی است با وجود راه‌اندازی سامانه سجام که در آن همه اطلاعات سهامداران کشور ثبت شده است انتظار می‌رود سازمان بورس با ملزم کردن شرکت‌ها به پرداخت سود از این سامانه بیش از پیش حمایت خود را از جامعه سهامداری کشور به تصویر بکشد. در همین خصوص علیرضا ماهیار، معاون فناوری و توسعه نوآوری شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: مجموعه سمات به ازای هر سهامدار برای واریز سود سهام آنها تنها ۲۵۰ تومان از شرکت‌ها دریافت می‌کند که این عدد برای هر یک از ناشران رقم ناچیزی است. به گفته او پرداخت سود از طریق شبکه بانکی بسیار پرهزینه‌تر از پرداخت از طریق سجام است. اما در این بین از برخی شرکت‌ها قرار نیست هزینه‌ای دریافت شود.
او ادامه می‌دهد: به‌عنوان مثال شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی که سودشان را قرار است توزیع کنیم قرار نیست هزینه‌ای از آنها دریافت شود. از همین رو به‌نظر می‌رسد مشکل هزینه نیست مشکل این است که بعضا ناشران در حق سهامدارانشان کم‌لطفی و کوتاهی می‌کنند زیرا خیلی راحت می‌توانند سهامداران حقیقی‌شان را با استفاده از سامانه سجام به منفعت و جایگاهی که شایسته سهامدار است، برسانند.
تنها ۱۲ شرکت اقدام کردند
این مقام مسوول ضمن بیان اینکه در سال گذشته تنها ۱۲ شرکت به واریز سود سهام از طریق سجام اقدام کرده‌اند، می‌گوید: در مجموع سال گذشته سود ۱۲ شرکت از طریق سجام توزیع شد، امسال تا این لحظه توزیع سود حدود ۴۰ شرکت انجام شده است. نکته مهم اینکه حدود ۴۰ شرکت دیگر در لیست توزیع پرداخت سود سهام قرار دارند که جمعا ۸۰ شرکت می‌شود. تا این لحظه حدودا به ۱۰ میلیون سهامدار سودشان را توزیع کرده‌ایم. این در حالی است که در سال‌جاری ۲۶۳ شرکت سود نقدی میان سهامداران خود تقسیم کرده‌اند.
شیوه‌های پرداخت سود
شرکت‌های سودده سالانه یک‌بار به سهامدارانشان سود نقدی (DPS) پرداخت می‌کنند. البته ممکن است یک شرکت در یک سال مالی نتواند هیچ سودی به‌دست آورد و زیان‌ده شود. از طرف دیگر، ممکن است شرکت بتواند به ازای هر سهم مقداری سود محقق کند ولی در مجمع تصمیم گرفته شود هیچ سود نقدی تقسیم نشود. هرشخصی که در زمان برگزاری مجمع شرکت، سهامدار شرکت باشد می‌تواند این سود را دریافت کند. پرداخت سود سهام به چند روش انجام می‌شود: واریز به حساب بانکی سهامدار که در این روش سهامدار باید مشخصات حساب بانکی‌اش را برای شرکت بفرستد.
برخی شرکت‌ها فقط به حساب بانکی خاصی پرداخت انجام می‌دهند که در این مواقع اگر سهامدار در آن بانک حساب نداشته باشد، باید یک حساب در آن بانک افتتاح کند و مشخصات آن را برای شرکت بفرستد. شیوه دیگر مراجعه سهامدار به یک بانک خاص و ارائه مدارک است تا سود سهامدارانش توسط آن بانک پرداخت شود.
برای دریافت سود سهام از طریق این روش کافی است با کارت ملی و کدمعاملاتی خود به یکی از شعب بانک موردنظر (که توسط شرکت به سهامداران معرفی می‌شود) مراجعه کرد. اما سامانه سجام همه این پیچیدگی‌ها را حل کرده است. ضمن اینکه می‌توان از مزایای دیگری نیز استفاده کرد. ماهیار درخصوص مکانیزم‌های پرداخت می‌گوید: پول هیچ وقت در شرکت سپرده‌گذاری رسوب نمی‌کند، یعنی بر اساس زمان‌بندی پرداخت سود، ۷۲ ساعت قبل از توزیع سود، پول را در اختیار می‌گیریم و در روز مربوطه توزیع سود انجام می‌شود.
او در پاسخ به اینکه رویکرد سهامداران چه می‌تواند باشد، می‌گوید: بعضا شاهد هستیم که سهامداران خیلی تمایلی نشان نداده‌اند، یا کمتر در مجمع رفته‌اند، برای این قضیه هم راهکار مجمع الکترونیک در حال راه‌اندازی است و به زودی اولین مجمع تمام الکترونیک را برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت برگزار می‌کنیم، بنابراین پیش‌بینی بنده این است تعداد شرکت‌های در راه بیشتر هم می‌شود، ولی حمایت رسانه‌ها و سازمان می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد، به جهت اینکه سهامداران به حقوق واقعی خودشان برسند.
