انجام غیرحضوری امور سهامداران در بن‌بست
راه ناهموار احراز هویت مجازی
صف‌نشینی؛ این‌بار برای احراز هویت
همزمان با تاکید بر فاصله‌گذاری اجتماعی، مراجعه به مراکز احراز هویت برای شناسایی و صدور کد سهامداری افزایش قابل‌توجهی داشته است. هرچند گفته شده بود قرار است تعداد مراکز احراز هویت افزایش یابد و امکان احراز هویت غیرحضوری هم فراهم شود اما با وجود همه این وعده‌ها هنوز متقاضیان، ساعت‌ها درگیر انجام روند کلافه‌کننده احراز هویت و صدور کد سهامداری در این دفاتر می‌شوند. صف‌نشینی در دفاتر شلوغ پیشخوان تنها مشکل مراجعان نیست چنان که بسیاری از مراجعهکنندگان از قطعی مداوم سامانه سجام در دفاتر پیشخوان گلایه دارند.
دفاتر پیشخوان چه می‌کنند؟
براساس اعلام سخنگوی ستاد راهبری آزادسازی سهام عدالت، تا سال ۹۵ سالانه ۱۰۰ هزار نفر وارد بورس می‌شدند، اما این رقم از ابتدای امسال تاکنون به یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر رسیده است. بنابراین کارگزاری‌های بورس، با هدف تسریع و بهبود دسترسی مشتریان خود برای ورود به کارگزاری‌ها، طبق قراردادی با ۳۰۰ مرکز پیشخوان دولت در سراسر کشور، تمام خدمات احراز هویت و صدور کد سهامداری را به این دفاتر واگذار کردند. همچنین به گفته مشاور فناوری و نوآوری سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار، یک‌هزار و ۵۰۰ شعبه کارگزاری و بانک منتخب هم در حال انجام این اقدام هستند. هرچند که این اقدام‌ها به‌دلیل افزایش سرعت دسترسی سهامداران انجام شده اما با توجه به شرایط کنونی و محدودیت تردد شهروندان، همچنین ظرفیت اجرایی دفاتر پیشخوان دولت، چالش‌های بسیاری برای مراجعهکنندگان ایجاد شده و از آنجا که این دفاتر مسوولیت‌های دیگری در شرح وظایف خود دارند، گاهی سهامدار ساعت‌ها درگیر انجام روند احراز هویت و صدور کد سهامداری در این دفاتر می‌شود.
سجام؛ در انتظار تایید
گفته شده احراز هویت غیرحضوری سجام، با تکیه بر تکنولوژی هوش مصنوعی و با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و تیم‌های دانش‌بنیان انجام شود. در حال‌حاضر این تکنولوژی در اختیار اپراتورهایی قرار گرفته اما استفاده از آن، منوط به دریافت مجوز نهایی از سوی نهادهای مرتبط است. یک‌ماه پیش، فرهاد دژپسند وزیر اقتصاد در حاشیه شورای بورس، اعلام کرده بود که به‌خاطر ازدحام و شلوغی زیاد در دفاتر پیشخوان دولت، مصوب شد تا احراز هویت تمام افرادی که می‌خواهند کد بورسی دریافت کنند به‌صورت غیرحضوری و الکترونیک انجام شود.
همچنین در اواسط اردیبهشت اعلام شده بود که راه‌اندازی سامانه احراز هویت غیرحضوری سهامداران اوایل هفته آینده در مراسمی با حضور وزیر امور اقتصادی و دارایی و برخی مقامات کشوری رونمایی می‌شود تا گام مهم دیگری در ورود سهامداران به بازار سرمایه برداشته شود.
با این خبرها هنوز چالش‌های بسیاری برای اقدامات غیرحضوری وجود داشته و سهامداران ناچار به مراجعه حضوری هستند.
در این‌باره، شاهین چراغی، کارشناس بازار سرمایه، در گفت‌وگویی با «دنیای‌اقتصاد» گفت: «الکترونیک کردن احراز هویت، نیازمند مصوبه هیات‌وزیران است که تاکنون دکتر دژپسند، تلاش‌های بسیاری برای دریافت آن داشته که تمام عملیات – چه برای دارندگان سهام عدالت، چه سهامداران دیگر- به‌صورت غیرحضوری انجام شود.»
یک بار شناسایی مورد تایید است
او درباره معافیت احراز هویت سهامداران عدالت، توضیح داد: «شورای بورس، مصوب کرده دارندگان سهام عدالت با توجه به اینکه این افراد در سال‌های قبل احراز هویت شده و از دهک‌های مختلف شناسایی‌شده‌ای هستند که چند سال به حساب آنها سود واریز شده است، نیازی به احرازهویت ندارند. به این معنا که دارای حساب شبا هستند و هویت آنها در بانک به‌ثبت رسیده است. براین اساس و با توجه به تصمیم مقام معظم رهبری و تصویب شورا، شماره موبایل به‌نام افراد و شماره حساب فعال در بانک مرکزی، برای احراز هویت آنها کافی بوده و لازم نیست که به کارگزاری و دفاتر پیشخوان مراجعه کنند.» به گفته چراغی، الزام احراز هویت، برای سهامدارانی است که سهام عدالت ندارند اما نیاز به دریافت کد بورسی دارند. برای این افراد براساس قوانین پولشویی، احراز هویت ضروری است. این کارشناس بازار سرمایه، درباره سازوکار احراز هویت و دریافت کد بورسی، گفت: «انجام احراز هویت برای شناسایی مشتریان، اصل و اساس تمامی اقدامات و فعالیت در بازار بوده و قابل حذف نیست. بنابر این، تدابیری برای بهبود و تسریع این فعالیت اندیشیده شده است. احراز هویت غیرحضوری سجام با تکیه بر تکنولوژی هوش مصنوعی و با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و تیم‌های دانش‌بنیان انجام می‌شود که بستر ایجادشده موجود در شرکت‌های کارگزاری، مراکز ارائه دهنده خدمات در پیشخوان دولت و شعب برخی بانک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.» چراغی دلیل تعلل در استفاده از احراز هویت غیر حضوری را تایید هیات وزیران بیان کرد و گفت: «در حال حاضر شرکت‌های بسیاری اعلام آمادگی کردند و در صورت دریافت مصوبه هیات وزیران، فعالیت خود را آغاز خواهند کرد.»
پذیرش سهامداران نیازمند تحول اساسی است
همانطور که گفته شد، با ورود حجم قابل‌توجهی از متقاضیان به بازار سرمایه، به‌نظر می‌رسد اقدامات حضوری و مراجعه به کارگزاری‌ها نتواند پاسخگو باشد و نیاز است که پیش‌بینی‌های انجام شده برای فعالیت‌های غیرحضوری، هرچه سریع‌تر اجرایی شوند. در این باره، محمدمهدی بحرالعلوم، نایب‌رئیس هیات مدیره کارگزاری بانک مسکن، به «دنیای اقتصاد» گفت: «در هر بنگاه توسعه‌یافته‌ای خدمات دیجیتال و امکانات مجازی، بهترین جایگزین برای بوروکراسی است. براساس فعالیت‌هایی که برای جایگزینی خدمات آنلاین انجام شده و با توجه به مجوز سازمان بورس و تنفیذ اختیار به کارگزاری‌ها برای استفاده از خدمات دیجیتال، بسیاری از آنها حداکثر تا یک‌ماه دیگر خدمات خود را به‌صورت غیرحضوری ارائه می‌دهند. شاید این اتفاق، انقلابی در بخش پذیرش اولیه سهامدار در کارگزاری‌ها باشد.»
این مقام مسوول، درباره احراز هویت دیجیتال، توضیح داد: «موضوع احراز هویت دیجیتال، محدودیت‌های بسیاری مانند الزام مراجعه حضوری، زمان‌بر بودن، ایجاد واسطه‌ای به‌نام دفتر پیشخوان دولت و عوامل مخرب و فرسایشی دیگر را از بین برده و به‌نظر می‌رسد در تسهیل و تسریع کار مراجعه‌کننده، نقش بسزایی داشته باشد.»
حرکت کارگزاری‌ها به سمت غیرحضوری شدن
بحرالعلوم، درمورد ساز و کار اجرای فعالیت‌های غیرحضوری بازار سرمایه، گفت: «چگونگی احراز هویت دیجیتال از سوی سازمان بورس به وزارت صنعت ابلاغ شده و برای آن، کارگزاری‌ها با شرکت‌های نرم‌افزاری مختلف، در ذیل چارچوب قوانین ابلاغ شده، اقدام‌های لازم را انجام می‌دهند. نه اینکه همه کارگزاری‌ها تا یک‌ماه آینده به سمت دیجیتالی شدن حرکت کنند اما به‌نظر می‌رسد که حداقل حدود ۳۰،۴۰ درصد کارگزاری‌ها به سمت ارائه خدمات غیرحضوری حرکت کنند.»
او با بیان اینکه به‌طور کلی این اتفاق، روند زمانبری نیست، توضیح داد: «شاید برخی کارگزاری‌ها، به دلایلی مانند هزینه‌های اجرایی، علاقه‌مند به دیجیتالی‌شدن نباشند که به نظر نمی‌رسد کارگزاران با تامین هزینه‌های توسعه‌ای مشکلی داشته باشند. از طرفی بازار، موضوع دیجیتالی شدن را به کارگزاری‌ها دیکته می‌کند، بنابراین بعید به‌نظر می‌رسد که کارگزاری‌ها زیر بار ارائه خدمات غیرحضوری نروند.»
فرشید جهانی، مدیرعامل کارگزاری جهان سهم نیز در گفت‌وگویی با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه روند احراز هویت، پیش از این توسط کارگزاری‌ها انجام می‌شده، توضیح داد: «ورود دفاتر پیشخوان، به‌دلیل تسهیل دریافت کد بورسی برای مراجعهکنندگان بود. البته باید در نظر داشت که این احراز هویت، شامل افرادی که پیش از این سود سهام عدالت دریافت می‌کردند، نمی‌شود. تنها سهامدارانی که باید کد بورسی دریافت کنند باید احراز هویت انجام دهند.»
به گفته او افرادی که دسترسی به سیستم آنلاین ندارند، با مراجعه حضوری به کارگزاری‌ها یا با سپردن مدیریت سهام به کارگزار‌ها خرید و فروش خود را انجام می‌دهند.
سازمان بورس در سال‌های اخیر سیستم احراز هویت مشتریان را عملیاتی و به‌روز کرده اما همچنان در بخش غیرحضوری، تاثیر قابل ملاحظه‌ای دیده نشده است. جهانی در مورد این موضوع، گفت: «شرکت‌هایی که این سرویس‌ها را به بورس ارائه می‌دهند، به‌خاطر شرایط کنونی و کاهش نیروی انسانی به‌خاطر شیوع ویروس کرونا، سرعت کارشان کم شد. از طرفی به‌دلیل کمبود سرمایه‌های اولیه، محدودیت‌هایی برای شرکت‌ها ایجاد می‌شود. بنابر این باید به این شرکت‌ها فرصت داد تا شرایط مالی و کیفی خود را ارتقا دهند.»
به گفته مدیرعامل کارگزاری جهان سهم، اگر تعداد بانک‌هایی که احراز هویت انجام می‌دهند بیشتر و اطلاع‌رسانی دقیق‌تری انجام شود، بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد، زیرا بسیاری از افراد به دلیل ناآگاهی از اینکه شبکه بانکی نیز در احراز هویت فعالیت دارد، به دفاتر پیشخوان مراجعه می‌کنند.
