مسیر بورسی شکست آلودگی کلانشهرها
در گذشته در تئوری‌های اقتصادی و تامین مالی «سودآوری» صرفا یک عامل تعیین‌کننده مطلوبیت سرمایه‌گذاری بود. با شدت گرفتن مسائل محیط‌زیست و محاسبه هزینه‌های تخریب محیط‌زیست، قوانین و مقرراتی در زمینه مالیات‌ها، عوارض و مباحث تشویقی سرمایه‌گذاری در کشورهای توسعه یافته به‌وجود آمد و ابزارهای تامین مالی مانند اوراق قرضه نیز با تحولاتی روبه‌رو شد. یکی از این نوع ابزار تامین مالی محیط‌زیستی «اوراق سبز» (Green bond) است که امروزه ابزاری شناخته‌شده در زمینه سرمایه‌گذاری‌های دوستدار محیط‌زیست است. این اوراق مانند اوراق قرضه منتشرشده در قرن ۱۹ برای احداث راه‌آهن، اوراق قرضه جنگ در قرن ۲۰ و اوراق قرضه احداث بزرگراه در سال ۱۹۶۰ دارای سود ثابت و ریسک اعتباری مشخص هستند.
اوراق سبز به تامین مالی و اجرای پروژه‌ها و برنامه‌های سبز کمک می‌کند و سود آنها صرف فعالیت‌هایی می‌شود که به‌نفع محیط‌زیست است. درآمد حاصل از این اوراق را می‌توان به پروژه‌های جدید یا برای سرمایه‌گذاری مجدد در پروژه‌های سبز موجود یا ترکیبی از هر دو اختصاص داد. این اوراق به تامین مالی پروژه‌هایی از قبیل کاهش گازهای گلخانه‌ای و تبدیل انرژی‌های مخرب به انرژی‌های پاک، افزایش بهره‌وری انرژی و انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش آلودگی محیطی، بهبود کیفیت کشاورزی، ماهی‌گیری، باغداری و بهبود شرایط پرورش آبزیان می‌پردازد. از جمله مهم‌ترین وظایف این اوراق تامین مالی حمایت از تکنولوژی‌های دوستدار محیط‌زیست است. گزارش تاثیرپذیری منابع حاصل از اوراق در ارتقای محیط‌زیست به‌عنوان یک بخش جدایی‌ناپذیر در فرآیند نظارت بر آن لحاظ و به‌طور منظم برای عموم منتشر می‌شود.
این نوع تامین مالی، نه‌تنها روند تامین مالی حفاظت از منابع طبیعی را در سراسر جهان تسریع می‌کند، بلکه با ایجاد منافع مالی متقابل میان انسان و محیط‌زیست‌موجب می‌شود فرهنگ مراقبت از این سرمایه بین نسلی در میان آحاد مردم در کشورهای سرمایه‌گذار بهبود یابد.
اولین اوراق قرضه سبز در سال ۲۰۰۷ توسط بانک جهانی و بانک سرمایه‌گذاری اروپا منتشر شد و عملا بازار اوراق قرضه سبز در این زمان راه افتاد. پس از توافق‌نامه تغییر اقلیم پاریس در سال ۲۰۱۵ استفاده از این ابزار در سطح جهانی جهش چشمگیری داشت و از بدو شکل‌گیری و انتشار در سال ۲۰۰۸ تاکنون، روند صدور اوراق قرضه سبز سیر صعودی داشته به‌طوری که تا سال ۲۰۱۷ ارزش بازار آن به ۱۶۰ میلیارد دلار رسیده است.
براساس گزارش مرکز دانش اقتصاد اسلامی خاورمیانه، صکوک‌سبز به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی اسلامی تبدیل به بخش مهمی از تامین بودجه انرژی پایدار و سبز شده است. مالزی و اندونزی اولین کشورهایی هستند که این نوع صکوک را منتشر کرده‌اند. در مالزی، اولین صکوک سبز به ارزش ۶۱ میلیون دلار از سوی شرکت انرژی تادائو در اوایل سال ۲۰۱۷ منتشر شد تا به مشارکت اقتصادی در انرژی خورشیدی در مقیاس وسیع وارد شود.
شرکت دولتی SMI که در حوزه تامین مالی پروژه‌های زیرساختی در اندونزی فعالیت می‌کند، اقدام به عرضه عمومی اوراق قرضه سبز (با حجم پانصد میلیارد روپیه) و صکوک مضاربه (با حجم هزار میلیارد روپیه) در بورس اوراق بهادار اندونزی کرد. منابع حاصل از انتشار اوراق قرضه سبز SMI جهت تامین مالی چندین پروژه از قبیل، توسعه خط ریلی مترو، نیروگاه‌های برقآبی، تسویه آب و انرژی‌های تجدیدپذیر در سراسر اندونزی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. منابع حاصل از انتشار این صکوک که از نوع مضاربه و دارای نرخ شناور است، صرف تامین مالی پروژه‌های زیرساختی سازگار با شریعت از قبیل پروژه انتقال برق و ساخت واگن‌های قطار در این کشور خواهد شد.
کشور ما سال‌هاست با مشکلات و مسائل زیست‌محیطی مختلف مواجه است و از این‌رو شایسته است روش‌هایی مانند استفاده از اوراق سبز مورد بررسی و مطالعه سیاست‌گذاران قرار گیرد. یکی از مهم‌ترین معضلات ما آلودگی هوای کلانشهرها است به‌طوری که بر اساس آمارها، ۷۰ درصد ذرات معلق موجود در هوای تهران ناشی از تردد وسایل نقلیه ازجمله اتوبوس‌های فرسوده است. با این حال، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل شهری نیازمند سرمایه‌گذاری کلانی است که به‌خاطر عدم بازدهی آن، جذب سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی را ناممکن کرده و بهره‌گیری از اوراق سبز برای تامین مالی چنین طرحی امکان‌پذیر نیست و دولت نیز به‌دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای امکان پرداخت یارانه سود اوراق را ندارد. از این‌رو می‌توان به الگوی جهانی رجوع کرد. به‌عنوان نمونه شهرداری‌ها با افزایش تعرفه عوارض سالیانه خودروهای شخصی و اختصاص آن به جبران کسری مالی تامین بازدهی اوراق، به اجرایی شدن طرح تامین مالی سبز کمک کنند. امید است با طرح و اجرایی شدن چنین ایده‌هایی، راه‌های تامین مالی مسائل محیط‌زیستی در ایران هموار شود و شاهد افزایش روزافزون سلامت و بهبود کیفیت زندگی در کشورمان باشیم.
