ختم مکالمه از سوی من با بیان اینکه دلم به حال این حرفه و خودم می‌سوزد که پنجاه سال از عمرم را به پایش گذاشته‌ام! یک ماه گذشته به دفعات نظرات کمیته عالی حسابرسی آن مجموعه، که به زخمی بدل شده و به قول زنده یاد صادق هدایت همچون خوره روح و روان مرا در انزوا و در تنهایی خودم خورده را مرور کرده‌ام. خودخوری کرده و دم نزده و در جایی نیز بیان نکرده‌ام، زیرا شرمم می‌شد که بگویم چون من حسابرسی صورت‌های مالی را براساس استانداردهای حسابرسی انجام داده‌ام و نتیجه حسابرسی من اظهارنظر مشروط شده است، مرا عزل کرده اند! با این تکمله که من ریسک‌پذیری کمی دارم! فارغ از ترکیب و شاکله کمیته عالی حسابرسی مزبور به لحاظ وظیفه تخصصی خود اشراف حرفه‌ای دارد که من در حسابرسی خود از رعایت استانداردهای حسابرسی عدول نکرده‌ام، اما آن دو واحد تجاری مورد بحث در رعایت و به‌کارگیری استانداردهای حسابداری کوتاهی کرده‌اند. در همین حد من سرفرازم. شاید بین ما حسابرسان مستقل و صاحبکاران تعریف مشترکی از تعامل و ریسک‌پذیری وجود ندارد. آیا صاحبکاران امروز ایرانی تعامل و ریسک‌پذیری حسابرسان را به حرف‌شنوی آنان تعبیر می‌کنند؟ انتظار دارند که حسابرسان عدم رعایت استانداردهای حسابداری را از سوی واحد‌‌های تجاری و محدودیت‌‌های ایجاد شده در انجام حسابرسی را نادیده بگیرند یا با بیان آنها کمک کنند که در سال‌‌های مالی آتی واحدهای تجاری بتوانند صورت‌های مالی شفاف، صحیح و مبتنی بر استانداردهای حسابداری تهیه و ارائه کنند.

خیلی دردناک است که واحد تجاری انتظار آن را داشته باشد که من شریک ریسک‌پذیری آن بشوم. من مسوول ریسک‌های حرفه‌ای خودم در فرآیند حسابرسی هستم. من طی یک قرارداد انجام وظایف حسابرسی و بازرسی قانونی یک واحد تجاری را در مقابل دریافت حق‌الزحمه معین عهده‌دار می‌شوم و در همان قرارداد هم گفته شده که نتیجه حسابرسی من ممکن است به اظهارنظر مقبول، مشروط، مردود یا عدم اظهارنظر منتج شود. پس ریسک‌پذیری کم من چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟ ملاحظه می‌کنید که چه تلقی و انتظاراتی از حرفه حسابرسی در جامعه ما به‌وجود آمده است. ارائه پیش‌نویس گزارش حسابرسی در سرزمین دیگری که من در آنجا نیز کار کرده‌ام همواره با این هدف صورت می‌گیرد که اگر واحد رسیدگی مستنداتی برای شفاف‌سازی و تعدیل قضاوت حرفه‌ای حسابرس دارد ارائه کند. در‌صورتی‌که در جامعه امروز  ما ارائه پیش‌نویس گزارش حسابرسی از طرف واحد‌‌های تجاری مبنایی می‌شود برای چانه‌زنی با حسابرس برای دریافت گزارش مقبول یا به حد اقل رساندن بندهای شرط گزارش حسابرسی به قیمت بالا بردن ریسک حسابرس، با ترشرویی در پایان چانه‌زنی!  پیش از ادامه مطلب می‌خواهم اشاره کنم که کشور ما از دیدگاه سازمان شفافیت بین‌المللی در رتبه ۱۳۸ جهانی در بین ۱۸۰ کشور در سال ۲۰۱۸ بوده و این عدم شفافیت ناشی از عمل و تخلف جمعی ما، با هر شیوه و روش شناسی از قیاسی تا استقرایی که به‌کار بگیریم ایران شمول بوده است. هر کسی در کسب این رتبه جهانی سهم خود را داشته است. پس چگونه است که در این فضا، با دریافت گزارش مقبول حسابرسی خود را مدعی کنیم که ما پاک و منزه بوده ایم! خودمان که می‌دانیم واقعیات چیست، مگر آنکه با تکرار آن خودمان هم دروغ‌‌های به خود گفته مان را باور کنیم. آیا این پنهان شدن پشت گزارش حسابرسان نیست؟ پس چه افتخاری دارد دریافت گزارش مقبول در این فضای کسب‌وکار آلوده و غیرشفاف، مگر منافع مالی برخی صاحبکاران که در آخر روز نیز به زیان جامعه و اقتصاد ملی ما تمام می‌شود و همگان از آن آگاهی دارند! گزارش حسابرسان در مورد صورت‌های مالی واحدهای تجاری گزارش‌‌های اطمینان بخشی هستند و ارائه گزارش حسابرسی مقبول به واحد تجاری، آن را مجاز می‌کند که در مقابل تمام استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی ادعا کند که به نظر موسسه حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران صورت‌های مالی آن واحد را بر اساس استانداردهای حسابرسی مورد رسیدگی قرار داده و عاری از هرگونه، تحریف، اشتباه یا تقلب بوده است. هر چند که استفاده‌کنندگان و ذی‌نفعان گزارش‌‌های حسابرسان متعدد هستند لیکن وضعیت گزارش‌‌های حسابرسی شرکت‌‌های عرضه شده در بورس اوراق بهادار تهران با شرکت‌‌های غیربورسی متفاوت است. متولی بازار سرمایه در ایران سازمان بورس و اوراق بهادار تهران است. قوانین موضوعه کشور برای توسعه بازار سرمایه مزایای مالیاتی و مزایای دیگری را برای عرضه حداقل ۱۰درصد از سهام خود به عموم قائل شده است و صاحبان آن ۹۰درصد از دارندگان سهام واحدهای تجاری از مزایای قانونی مربوطه بهره‌مند می‌شوند.  

اما در مورد شرکت‌‌های غیربورسی، جامعه حسابداران رسمی ایران راه‌‌ها، امکانات مناسب در اختیار و در دسترس دارد تا صاحبکارانی را که به ناحق، از حسابرسان گزارش مقبول مطالبه می‌کنند به قانون و قاعده‌پذیری متقاعد کند. هر چند ماده ۱۴۶ اصلاحیه قانون تجارت مصوب سال ۱۳۴۷ انتخاب بازرس قانونی را در اختیار مجمع عمومی صاحبان سهام قرار داده است، اما ماده ۱۴۸ همان قانون مسوولیت خطیری از جمله حصول اطمینان از رعایت حقوق یکسان سهامداران و مواد ۱۲۹ تا ۱۳۳ همان قانون حصول اطمینان از رعایت صرفه و صلاح شرکت و استفاده نکردن شبهه‌دار مدیران از امکانات شرکت را به عهده بازرس قانونی قرار داده است. استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی شرکت‌‌های غیربورسی نیز متعدد و متنوع هستند از جمله سازمان امور مالیاتی، بانک‌‌ها و اعتباردهندگان و سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در صورت ارائه درخواست‌ پذیرش از سوی واحد تجاری. از سوی دیگر طبق بندهای ۴۴ تا ۴۶ و ۹۵جدول تخلفات و تنبیه‌‌های انضباطی موضوع ماده ۱۹ آیین‌نامه اجرایی هیات‌‌های انتظامی زمانی که یک موسسه حسابرسی به‌عنوان حسابرس مستقل و بازرس قانونی انتخاب می‌شود، باید با حسابدار رسمی قبلی آن واحد تجاری مکاتبه و موانع‌ پذیرش کار جدید را جویا شود. اینجاست که حسابدار رسمی قبلی با بیان انتظارات نابجای صاحبکار، حسابدار رسمی جدید را از ریسک‌‌های ‌پذیرفتن کار آگاه می‌کند و موضوع را به اطلاع جامعه حسابداران رسمی ایران می‌رساند. این امر با نظارت کنترل کیفی جامعه حسابداران رسمی تحقق پیدا می‌کند. همچنین این امر منجر به این می‌شود که این قبیل واحدها قادر به ارائه گزارش حسابرسی صورت‌های مالی خود به سازمان امور مالیاتی نشوند و تبعات آن را نیز بپذیرند و همچنین قادر به دریافت وام و تسهیلات بانکی نشده و همچنین اگر مایل به‌پذیرفته شدن در بورس اوراق بهادار تهران باشند، نتوانند.

اتخاذ چنین رویه‌ای از سوی جامعه حسابداران رسمی ایران چاره‌ساز خواهد بود. واحدهای تجاری صورت‌های مالی خود را براساس استانداردهای حسابداری و با رعایت قوانین و مقررات مرتبط تهیه و ارائه خواهند کرد و حسابرسان نیز بدون ایجاد محدودیت برای آنان، به وظایف خود عمل خواهند کرد و طبعا در آن شرایط گزارش حسابرسان نیز مقبول و تعدیل نشده خواهد بود و الا استفاده از اهرم پول و حق‌الزحمه و خواسته «من گزارش مقبول می‌خواهم» این حرفه را بیش از پیش در ایران خوار خواهد کرد.البته جامعه حسابداران رسمی ایران همواره‌ آماده رسیدگی به شکایات و ادعاهای صاحبکاران از حسابرسانشان در مورد تخلفات حرفه‌ای آنان است. پس هر صاحبکاری مجاز و محق است که اگر حسابرسی برخلاف استانداردهای حرفه‌ای عمل کرد به جامعه حسابداران رسمی ایران به‌عنوان نهاد ناظر بر حرفه شکایت کند.این را هم اضافه کنم که اگر جامعه حسابداران رسمی ایران و حسابرسان نسل بعد از من از مواضع حرفه‌ای خود دفاع نکنند، هر صاحبکاری به خود اجازه خواهد داد که حسابرس را ابزاری برای توجیه و تایید کارهای خود معرفی کند، حتی کارهای خلاف اخلاق حرفه‌ای! اجازه ندهیم حرفه‌ای‌گری و شرافت حرفه‌ای‌مان توسط نسل‌‌های بعد به چالش کشیده شود.