روند‌های مقرراتی

روند تغییرات مقررات در طول زمان حاکی از حرکت بازارهای بالغ در جهت تفویض بیشتر اختیارات به مشارکت‌کنندگان خصوصی در بازار است. با افزایش عمر و بلوغ بازارها این روند در حوزه‌ پذیرش به واگذاری اختیارات پذیرش شرکت‌ها ابتدا به بورس‌ها سپس به مشاوران پذیرش منجر شده‌است. در بورس‌های اروپا و آمریکا به لحاظ قانونی مسوولیت به‌طور کلی بر عهده بورس‌ها هستند. بر اساس بلوغ بازارها و ابعاد فعالیت آنها وظایف اجرایی مربوط به پذیرش به تدریج به مشاوران عرضه و حسابرسان معتمد سپرده می‌شود و بورس‌ها از طریق ارتباط با این نهادها شرکت‌ها را در مسیر پذیرش هدایت می‌کنند. نکته قابل توجهی که وجود دارد اینکه رویکرد بورس‌ها در پذیرش شرکت‌ها کمتر اعلام عدم پذیرش و بیشتر هدایت شرکت‌ها به سمت یکی از بازارهای متناسب با وضعیت آن شرکت و نیازمندی تامین مالی و سپس کمک به احراز شرایط پذیرش در یکی از بازارها است. این اقدامات از طریق همکاری شبکه‌ای از مشاوران عرضه و حسابرسان انجام می‌گیرد. به‌تدریج و با ورود شرکت‌های مشاوره و حسابرس به فرآیند پذیرش، مسوولیت رسیدگی به وضعیت شرکت‌ها نیز بر عهده‌ آنان گذاشته می‌شود اما این به معنی سلب مسوولیت از بورس‌ها یا نهادهای ناظر نیست. به مرور و با تفویض امور تکراری و وظایف اجرایی و عملیاتی به این شرکت‌ها، بورس‎ها و نهادهای ناظر بیشتر به سمت سیاست‌گذاری و تعیین خط مشی در بازار سرمایه و به‌طور کلی در اقتصاد حرکت می‌کنند و تمرکز و توان خود را بر گسترش بازار سرمایه و تنوع بخشی به آن معطوف و مصروف می‌دارند. بورس‌های شرقی نمونه‌ای نزدیک از این روند تکاملی هستند. به عنوان مثال بورس کره به‌عنوان مجموعه‌ای که ابتدا به‌صورتی متمرکز فعالیت خود را شروع کرد امروز تا حد استفاده از مشاوران و حسابرسان مورد تایید در فرآیند پذیرش خود پیش رفته و از این جهت به بورس‌های غربی شباهت پیدا کرده است. بر این اساس و با توجه به مفروضات موجود در مورد بازارهای سرمایه می‌توان تمرکززدایی در بازارهای سرمایه را یکی از روندهای مهم موجود در حوزه قوانین و مقررات قلمداد کرد. به واقع بازار سرمایه ایران یکی از کنترل شده‌ترین و متمرکز‌ترین بازارهای جهان در بین بازارهای با ابعاد مشابه است. این در حالی است که برخی از به اصطلاح تحلیلگران اقتصادی بدون کمترین دانشی در این زمینه مشکل اقتصاد ایران را حاکمیت سرمایه می‌خوانند؛ اما البته از پاسخ به این سوال که سرمایه در چه مقطعی در ایران به اندازه‌ای شکل گرفته که به قدرت نیز دست یابد عاجزند. چرا که مدعای اینان مابه‌ازایی در جهان واقع ندارد و در بهترین حالت، تقلیدی محض از انتقاداتی است که در کشورهای توسعه یافته از لسان بعضی به اصطلاح روشنفکران صادر می‌شود و به فرض مرتبط بودن در آن کشورها، در اقتصاد ما جز مصداقی برای خیال اندیشی نمی‌تواند باشد.

روند‌های درآمدی

برای به دست آوردن روندهای درآمدی از اطلاعات منتشره از سوی بورس‌ها در گزارش‌ها فدراسیون جهانی بورس‌ها استفاده می‌کنیم. در این گزارش‌ها روند‌های درآمدی بورس‌ها در حوزه‌های مختلف از جمله در حوزه‌ پذیرش با جزئیات بررسی شده است. در این گزارش وضعیت مالی و سود به‌دست آمده از سوی ۵۸ بورس مختلف در جهان مورد بررسی قرار گرفته‌است و روند تغییرات سالانه‌ این درآمدها نیز بررسی شده‌است. نسبت درآمد حوزه‌های مختلف با یکدیگر در طول سال‌های ۲۰۱۰، ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ که گزارش آن قابل دسترسی بود به شکلی تقریبا ثابت و با تغییرات مقطعی جزئی به‌صورتی که در نمودار نمایش داده‌شده‌است بوده‌است. همچنین روند افزایش درآمد بورس‌ها در حوزه‌ پذیرش با روند درآمدی سایر حوزه‌ها همواره هم‌جهت بوده است و میزان افزایش سالیانه‌ درآمد در حوزه‌ پذیرش نیز با صرف نظر از استثنائاتی نزدیک به متوسط افزایش درآمد حوزه‌های دیگر بوده است. بررسی کلی و در بازه‌های پنج ساله روندهای درآمدی حاکی از ثابت شدن نسبت درآمدهای مربوط به پذیرش نسبت به سایر حوزه‌ها در طول دهه‌ اخیر است. در حالی که این روند در دهه‌ پیش سیری نزولی داشته ‌است که می‌توان بحران ۲۰۰۸ را یکی از نقاط عطف این روند دانست. همچنین در زیرمجموعه‌ حوزه‌ پذیرش می‌توان درآمدهای به دست آمده را به سه دسته‌ جزئی تر ۱. هزینه‌های مربوط به درج و عرضه‌ اولیه، ۲. هزینه‌ سالیانه‌ و ۳. سایر هزینه‌های مربوط به حوزه‌ درج و پذیرش تقسیم کرد. در بین این سه گروه درآمدی نیز وضعیت توزیع درآمد‌ها به‌صورت زیر است که در طول سالیان اخیر روندی تقریبا ثابت را طی کرده ‌است. اطلاعات به دست آمده بر اساس بررسی انجام شده در بورس‌های داخلی نیز نشانگر آن است که این نسبت در ایران وضعیتی مشابه دارد.  با توجه به سهم قابل توجه درآمد مربوط به عملیات پذیرش اولیه در سبد درآمدی حوزه‌ پذیرش و نزولی بودن و ثابت شدن کلی سهم آن در مجموع درآمدها، نشانه‌های وجود خلأ رشد در این حوزه پدیدار شده ‌است و می‌توان به‌عنوان استنباطی استراتژیک، نوآوری در این زمینه و تحولات اساسی را در آینده‌ نزدیک قابل پیش بینی دانست و در دستور کار بورس‌ها قرار داد.

روندهای تکنولوژیک

با توجه به فرآیند پذیرش موجود در بورس‌ها می‌توان دریافتی از روند‌های تکنولوژیک موجود در حوزه‌ پذیرش داشت که حاکی از آنلاین شدن و اتوماسیون حداکثری این فرآیند است. اتوماسیون و آنلاین شدن فرآیند پذیرش مزایای بسیاری دارد که نهایتا منجر به افزایش سرعت و کارآیی و همین‌طور شفافیت فرآیندها و ارتقای سطح رضایت ذی‌نفعان خواهد شد که همه در راستای اهداف اصلی بازار سرمایه هستند.  امروزه عمده مراحل پذیرش در بورس‌های پیشرفته به‌صورت آنلاین انجام می‌گیرد. این فرآیندها شامل تبادلات اسناد مورد نیاز برای بررسی از سوی بورس‌ها و همچنین پرداخت‌های مورد‌نیاز در طول این فرآیندها است. بورس‌ها در فرآیندپذیرش خود دو مرحله پیش از درخواست رسمی و مرحله ارائه درخواست رسمی و طی تشریفات پذیرش دارند. در مراحل نخست که به منظور آماده‌سازی شرکت برای طی فرآیند پذیرش انجام می‌شود شرکت‌ها طی درخواست اولیه برای پذیرش، اطلاعات خود را در اختیار بورس و نهادهای مرتبط نظیر مشاوران قرار می‌دهند و بعد از تایید و مشخص شدن وضعیت شرکت‌ها اقدام به تهیه و ارائه درخواست رسمی می‌کنند. بعد از این مراحل معمولا زمان بسیار کمی تا انجام پذیرش و عرضه اولیه شرکت‌ها طول می‌کشد.

قسمت اول این گزارش در تاریخ ۳۰ اردیبهشت در صفحه ۱۰، قسمت دوم روز دوشنبه مورخ ۷ خرداد در صفحه ۹، قسمت سوم روز چهارشنبه ۹ خرداد و قسمت چهارم در تاریخ ۲۴ خرداد و قسمت پنجم در روز یکشنبه ۳تیر در روزنامه «دنیای اقتصاد» منتشر شده است.