واحد تحقیق و توسعه شرکت بورس تحلیل کرد
الگوی افزایش نقدشوندگی سود مجامع
طی چند سال گذشته اما برخی بورس‌ها در این زمینه فعالیت خود را افزایش داده و قراردادهای آتی سود تقسیمی به شکل استاندارد در بورس‌ها معامله می‌شود. واحد تحقیق و توسعه شرکت بورس در پژوهشی به قلم حسین پیرایش شیرازی نژاد، به تشریح انواع مشتقات سود تقسیمی و سازوکارهای قراردادهای آتی سود تقسیمی پرداخته و در ادامه مزایای استفاده از قراردادهای آتی سود تقسیمی را تشریح کرده است که مهم‌ترین آن را می‌توان افزایش نقدشوندگی و پوشش ریسک در بورس تهران دانست. سود تقسیمی شرکت‌ها به‌ویژه در بازار سرمایه ایران بخش بزرگی از ارزش سرمایه‌گذاری سهامداران را تشکیل می‌دهد. ارزش سودهای تقسیمی مصوب مجامع شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۲۷۲ هزار میلیارد ریال و به عبارتی معادل ۱۰ درصد ارزش بازار در انتهای سال ۱۳۹۵ بوده است. غالبا سود تقسیمی یکی از منابع مهم درآمدی سهامداران عمده شرکت‌ها محسوب شده و سهامداران عمده بخش قابل ملاحظه‌ای از برنامه‌های مالی خود را بر اساس سود انتظاری از شرکت‌ها طراحی می‌کنند. تغییر در سود تقسیمی انتظاری می‌تواند برنامه‌های مالی سهامداران شرکت‌ها را دچار اختلال کند. با توجه به عواقب جدی اختلال در برنامه‌های مالی سهامداران شرکت‌ها، وجود ابزاری برای پوشش ریسک تغییر در سود تقسیمی انتظاری شرکت‌ها برای جلب رضایت سهامداران و کمک به برنامه‌ریزی‌های دقیق مالی ضروری است.
قراردادهای مشتق مبتنی بر سود تقسیمی
ابزارهای مشتق مبتنی بر سود تقسیمی از جمله قراردادهای مشتق قابل معامله در بورس است که امکان گرفتن موقعیت روی سودهای تقسیمی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند و سرمایه‌گذاران می‌توانند منطبق با پیش‌بینی خود از سود تقسیمی شرکت‌ها، نسبت به گرفتن موقعیت روی این قراردادها اقدام کرده و از منافع آن بهره‌مند شوند. همچنین مشتق سود تقسیمی ابزاری در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد تا بتوانند ریسک‌های مرتبط با سود تقسیمی را پوشش دهند. سرمایه‌گذاران با سرمایه‌گذاری در قراردادهای مشتق سود تقسیمی می‌توانند از مزایای این قراردادها مانند استاندارد بودن، کاهش ریسک طرف مقابل، کارمزد اندک بورس و نقدشوندگی بالا بهره‌مند شوند. بورس‌ها با انتشار ابزارهای متنوع مالی از جمله قراردادهای آتی سود تقسیمی، ابزارهای گوناگونی را برای متنوع کردن پرتفوی در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند. امروزه با گسترش استراتژی‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر سود تقسیمی، مشتق‌های مبتنی بر سود تقسیمی از ابزاری فرعی برای سرمایه‌گذاری به ابزاری اصلی تبدیل شده‌اند.
انواع ابزار مشتق سود تقسیمی
قراردادهای آتی سود تقسیمی از خانواده قراردادهای مشتق مبتنی بر سود تقسیمی محسوب می‌شوند که در بورس‌های معتبر به دو صورت تک‌سهم و شاخصی معامله می‌شوند. علاوه بر قراردادهای آتی سود تقسیمی، اختیار معامله سود تقسیمی تک‌سهم و شاخصی از جمله مشتق‌های مبتنی بر سود تقسیمی شرکت‌ها هستند که در بورس‌های معتبر جهان معامله می‌شوند. نمودار یک انواع قراردادهای مشتق مبتنی بر سود تقسیمی را نشان می‌دهد.
سازوکار قرارداد آتی سود تقسیمی
در قراردادهای آتی سود تقسیمی فروشنده قرارداد متعهد می‌شود سودهای تقسیمی که طی دوره مشخص توسط شرکت موضوع قرارداد پرداخت شده را در سررسید در مقابل مبلغ از پیش تعیین‌شده به خریدار اوراق پرداخت کند. نظر به اینکه دارایی موضوع قرارداد وجه نقد است و خریدار نیز ملزم به پرداخت وجه نقد است، تسویه به‌صورت پرداخت مابه‌التفاوت انجام می‌شود. سرمایه‌گذاری که قرارداد آتی سود تقسیمی را خریداری کند و موقعیت یا موضع معاملاتی خرید اتخاذ کند، مالک کل مبلغ سود تقسیمی شرکت موضوع قرارداد در طول دوره قرارداد آتی خواهد بود. سرمایه‌گذاری که قرارداد آتی را بفروشد یا به عبارتی موقعیت فروش اتخاذ کند در قبال مبلغ دریافتی از خریدار آتی ملزم به پرداخت همه سودهای تقسیمی است که طی دوره پرداخت شده است. لازم به ذکر است که این پرداخت یا دریافت برای طرفین قرارداد به‌صورت اختلاف بین قیمت قرارداد آتی در زمان اتخاذ موقعیت و قیمت تسویه خواهد بود. به‌روزرسانی حساب‌ها بر اساس قیمت پایانی قراردادها در پایان جلسه معاملاتی صورت می‌گیرد. قیمت پایانی در صورت اقدامات شرکتی مواردی همچون افزایش یا کاهش سرمایه تعدیل می‌شود. در فرآیند به‌روزرسانی حساب‌های سود و زیان هر یک از طرفین قرارداد محاسبه و در حساب آنها لحاظ می‌شود. در نمودار۲، سازوکار یک قرارداد آتی سود تقسیمی تک سهم نمایش داده شده است.
بورس‌های پیشرو در قراردادهای آتی سود تقسیمی
بررسی‌های صورت گرفته در میان ۲۰ بورس بین‌المللی نشان می‌دهد در حال حاضر اوراق آتی سود تقسیمی تک سهم در چهار بورس یورکس، یورونکست، لندن و ایتالیا معامله می‌شوند. این رقم برای آتی شاخص سود تقسیمی به عدد ۷ رسیده و شامل بورس‌های یورکس، یورونکست، لندن، ایتالیا، ژاپن، هنگ‌کنگ و سنگاپور می‌شود. بورس یورکس که از جمله بورس‌های پیشرو در ابزارهای مالی است، اولین قرارداد آتی سود تقسیمی شاخصی را در سال ۲۰۰۸ و اولین قرارداد آتی سود تقسیمی تک‌سهم را در سال ۲۰۱۰ منتشر کرده است. قدمت قراردادهای آتی سود تقسیمی در بورس معتبری همانند یورونکست کمتر از سه سال بوده و اولین قرارداد آتی سود تقسیمی در سال ۲۰۱۵ در این بورس منتشر شده است. در این میان باید توجه کرد که تسویه قراردادهای آتی سود تقسیمی به‌صورت نقدی بوده و تنها تفاوت بین قیمت توافق‌شده در قرارداد آتی و سود تقسیمی پرداخت‌شده شرکت بین طرفین قرارداد آتی سود تقسیمی جابه‌جا می‌شود. از این‌‌رو به نظر می‌رسد، سازوکار قراردادهای متعارف آتی سود تقسیمی در انطباق با شرع مقدس اسلام با چالش‌هایی مواجه بوده و در صورت تمایل به راه‌اندازی در بازار سرمایه ایران نیازمند تعدیلاتی باشد.
معامله‌گران آتی سود تقسیمی
۱- سفته‌بازان: با استفاده از آتی‌های سود تقسیمی، سرمایه‌گذاران می‌توانند روی سودهای تقسیمی پرداختی یک شرکت یا سبدی از شرکت‌ها موقعیت بگیرند. سرمایه‌گذاری که انتظار دارد سود تقسیمی آینده شرکت بسیار بیشتر یا کمتر از قیمت آتی آن باشد، می‌تواند با گرفتن موقعیت بر اساس انتظار خود از این ابزار بهره‌مند شود. با سرمایه‌گذاری در آتی سود تقسیمی شرکت، سود تقسیمی دارایی پایه متعلق به سرمایه‌گذار خواهد بود. سود تقسیمی شرکت تابعی از درآمدهای شرکت بوده و سرمایه‌گذار با انتخاب نوع موقعیتی (خرید یا فروش) که در این ابزار می‌گیرد، می‌تواند بر اساس پیش‌بینی که ناشی از دیدگاه و تحلیل او است، سود کسب کند یا متحمل زیان شود. به دلیل اینکه سود تقسیمی محدود به یک مرحله است عملکرد آتی سود از سودهای تقسیمی پرداختی شرکت در محدوده مدت قرارداد تاثیر می‌پذیرد نه از جریان‌های خبری تاثیرگذار بلندمدت در حوزه‌های خرد یا کلان اقتصادی که ممکن است تاثیر بر درآمد شرکت خارج از محدوده زمانی قرارداد داشته باشد.
۲- پوشش‌دهندگان ریسک: ابزارهای مشتق سود تقسیمی به ارزیابی از آینده سودهای تقسیمی حساس هستند. در گذشته، بازیگران بازار ابزار مشتق به‌شدت در معرض ریسک سودهای تقسیمی بودند. امروزه فعالان بازار مشتق می‌توانند با استفاده از آتی سود تقسیمی و در گذشته با سوآپ سود تقسیمی ریسک سود تقسیمی را پوشش دهند. از آتی‌های سود تقسیمی می‌توان به‌عنوان ابزاری برای پوشش ریسک تورم نیز بهره جست. مطالعات نشان می‌دهند سود تقسیمی و رشد تورم همبسته هستند؛ بنابراین می‌توان از آتی سود تقسیمی بلندمدت مانند آتی سود تقسیمی شاخصی برای پوشش ریسک تورم بهره جست.
مزایای قراردادهای آتی سود تقسیمی
۱- با استفاده از سود تقسیمی می‌توان بدون متحمل شدن ریسک تغییرات قیمت سهام شرکت از منافع حاصل از سود تقسیمی آن استفاده کرد. به عبارت دیگر فرد بدون متحمل شدن ریسک ناشی از نوسانات قیمت سهام شرکت، می‌تواند از سود تقسیمی آن بهره‌مند شود. این امر آتی سود تقسیمی را برای تحلیلگران بنیادی که هدف اصلی خود را پیش‌بینی درآمد شرکت قرار داده‌اند، به ابزاری درخور توجه تبدیل کرده است.
۲- با استفاده از آتی سود تقسیمی در مقایسه با سوآپ سود تقسیمی می‌توان از ریسک نکول طرف دیگر قرارداد مصون بود.
۳- سودهای تقسیمی به‌عنوان یک خانواده جدید از دارایی‌ها تعریف می‌شوند و با توجه به ویژگی‌های منحصر به فردی که دارند، از آنها می‌توان به‌عنوان ابزاری در راستای متنوع‌سازی پرتفوی استفاده کرد.
۴- سرمایه‌گذاران شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از آتی سود تقسیمی ریسک تغییرات در سود تقسیمی شرکت‌ها را حذف کرده و با اطمینان یافتن از مقدار دقیق سود تقسیمی که از شرکت موضوع قرارداد آتی سود تقسیمی به‌دست خواهند آورد، بهتر برای برنامه‌های مالی خود در آینده برنامه‌ریزی کنند.
۵- افزایش نقدشوندگی در بورس تهران از دیگر مزایای استفاده از قراردادهای آتی سود تقسیمی است.
ارسال نظر