واکنش بازار سهام به تصمیم ترامپ چگونه خواهد بود؟
دو سناریوی بورس تا پایان ۹۶
به این ترتیب این نماگر در هفته گذشته رشد ۵/ ۱ درصدی را به ثبت رساند. نوسانات دو هفته اخیر بورس تهران بیش از هر چیز دیگری دستمایه عوامل سیاسی داخلی و بین‌المللی بوده است. پس از بازگشت آرامش به فضای داخلی کشور از ابتدای هفته جاری، ریسک برجام میان فعالان بازار مطرح شد. در این خصوص فعالان بورس بیش از هر چیز دیگری اخبار سیاسی را دنبال کرده‌اند و احتمالا نکته جدیدی در این خصوص باقی نمانده است که به آن اشاره شود. تقریبا اجماع نظرات به ادامه رفتار کج‌دار و مریز آمریکا در قبال برجام اشاره دارد. بر این اساس آمریکا از هر تلاشی برای فشار بر ایران دریغ نمی‌کند اما این موضوع در چارچوب عدم نقض توافقنامه بین‌المللی برجام خواهد بود. در شرایط کنونی ارزیابی از رفتار بازار در قبال برجام می‌تواند روند قیمتی سهام را در کنار سایر متغیرها مشخص سازد. برخی بر این باورند که بازار انتظار طرح تمدید تحریم‌های ایران را می‌کشید و اگر صحبت‌های ترامپ در این خصوص غیر از این باشد، بازارهای داخلی را با نوساناتی همراه خواهد کرد. برخی کارشناسان اما بر این باورند که بازار مطابق همیشه با بیش‌واکنشی به رفتار احتمالی ترامپ در قبال برجام مواجه بوده است. احتمالا فعالان بازار مطابق سنت همیشگی در قبال ریسک‌های سیستماتیک تا حد زیادی هیجانی رفتار کرده‌اند. بر این اساس هراس از لغو یکطرفه برجام از سمت آمریکا تا حد زیادی رفتار معامله‌گران را در خرید و فروش سهام تحت تاثیر قرار داده است.
اهمیت بررسی علل رفتار معاملاتی هفته‌های اخیر بورس از آن جهت است که اگر سناریوی نخست در قبال رفتار معاملاتی بازار مورد نظر باشد احتمالا روند کم‌نوسان قیمت سهام را باید در کوتاهمدت انتظار داشت. بر این اساس کاهش ارزش معاملات و خروج نسبی نقدینگی از سمت حقیقی‌های بازار ناشی از ریسک ترامپ نبوده باشد، دیگر عوامل در این خصوص موثر بوده‌اند و این موضوع با وجود اطمینان نسبی از بقای برجام نیز می‌تواند ادامه داشته باشد. اما در صورتی‌که رفتار خنثی و بازار نسبتا رکودی بورس در هفته گذشته با نگرانی از خروج آمریکا از برجام توجیه شود در نتیجه بازگشت اطمینان نسبی از ادامه کار برجام می‌تواند بار دیگر تقاضا را برای سهام افزایش دهد. بر این اساس باید نگاهی دقیق‌تر به آنچه در هفته‌های اخیر گذشت و همچنین انتظارات آتی داشت.
رفتار کج‌دار و مریز آمریکا
آخرین برآوردهایی که می‌توان از گزارش‌های نشریات معتبر بین‌المللی پیش از اظهار نظر رسمی رئیس‌جمهوری آمریکا داشت، احتمال تمدید طرح تعلیق تحریم‌های ایران است. از مدت‌ها قبل و پیش از واکنش بازار به این موضوع (طی هفته گذشته) این سناریو به‌عنوان محتمل‌ترین حالت رفتار آمریکا در قبال برجام مطرح بود. در این خصوص به نظر می‌رسد آمریکا ریسک خروج یکطرفه از برجام را با توجه به اثر سوئی که خروج از یک قطعنامه بین‌المللی برای این کشور به همراه دارد، نپذیرد. با این حال این کشور همچنان تمام تلاش خود را برای کارشکنی در قبال برجام به کار خواهد گرفت. در این خصوص احتمال وضع تحریم‌های جدید در سایر حوزه‌ها برای تداوم فشار بر کشورمان مطرح است. بر این اساس باید در انتظار اعلام تصمیم نهایی ترامپ در این خصوص بود. اظهارات و عملکرد یک سال گذشته ترامپ حاکی از این موضوع است که نباید انتظار رفتار منطقی از وی را داشت اما به نظر می‌رسد نحوه تنظیم برجام به اندازه کافی مستحکم بوده که آمریکا گرچه در عمل سدی در برابر اجرای مطلوب آن برای کشورمان است اما در نهایت ترامپ برای فسخ کامل این قطعنامه چندان توانا نباشد. تا لحظه تنظیم این گزارش رئیس‌‌جمهور آمریکا نظر نهایی خود را در این خصوص منتشر نکرده بود اما به نظر می‌رسد سناریوی عنوان‌شده در بالا محتمل‌ترین حالت ممکن باشد. بر این اساس باید در انتظار واکنش فعالان بازار داخلی به این موضوع بود. بورس تهران و همچنین بازار ارز طی دو هفته نوسانات نسبتا شدیدی را به ثبت رسانده‌اند. اثر نوسانات ارز به بازار سکه نیز کشیده شد. با اطمینان می‌توان گفت ارزیابی از علل این نوسانات قیمتی می‌تواند نقشه راه حداقل برای کوتاهمدت بورس باشد.
مروری بر دو هفته پرنوسان ارز و بورس
طی دو هفته گذشته بازار ارز و همچنین بورس دستخوش نوسانات شدیدی بود. از ابتدای دو هفته قبل بود که نرخ دلار در بازار ارز کشورمان ناگهان جهش یافت. به این ترتیب در مدت ۵ روز (تا پایان روز چهارشنبه ۱۳ دی) دلار رشد بیش از ۲۰۰ تومانی (معادل ۷/ ۴ درصدی) تجربه کرده بود. قیمت سکه نیز در این مدت حدود ۱۰۰ هزار تومان رشد کرد (معادل ۵/ ۶ درصد). از سوی دیگر ریسک غیرسیاسی در اقتصاد کشور افت شاخص بازار سهام را به دنبال داشت. به این ترتیب شاخص در فاصله زمانی ۹ تا ۱۳ دی‌ماه افت نزدیک به ۲ درصدی را تجربه کرد. بخش عمده‌ای از افت و خیزهای هیجانی بازارهای داخلی از یک ریسک غیراقتصادی ناشی می‌شد. در حالی‌که از ابتدای هفته جاری و بازگشت آرامش به فضای داخلی انتظار فروکش کردن شدت هیجانات در بازارهای ارز، سکه و بورس نیز وجود داشت اما این بازارها با ریسک سیاسی قابل‌توجهی مواجه شدند. احتمال خروج ترامپ از برجام باعث شد که فضای این بازارها همچنان متلاطم باقی بماند. در حالی‌که طی معاملات پنج‌شنبه دو هفته قبل نرخ دلار در یک روز افت شدیدی را تجربه کرد اما از ابتدای هفته بار دیگر ریسک سیاسی برجام، دلار را به مسیر صعودی بازگرداند. همگام با ریزش نرخ دلار در معاملات ۱۴ دی (پنج‌شنبه) قیمت سکه نیز نزول شدیدی را تجربه کرد. اثر ریزش قیمت‌ها به قراردادهای آتی سکه در بورس کالا نیز کشیده شد و این موضوع برای معاملات دو‌طرفه این بازار سود و زیان‌های سنگینی را برای معامله‌گران به ثبت رساند. از ابتدای هفته گذشته اما نرخ دلار صعودی شد. به این ترتیب دلار بار دیگر در معاملات روزهای پایانی هفته سطح ۴۴۰۰ تومان را بازپس گرفت. در حالی‌که نرخ دلار در معاملات پنج‌شنبه حتی به میانه کانال ۴۴۰۰ تومانی نزدیک شده بود، در ادامه شاهد افت نسبی نرخ دلار بودیم. اما در معاملات غیررسمی تعطیلات پایان هفته دلار افت نسبی را تجربه کرد و به کف این کانال نزدیک شد. رفتار معامله‌گران این بازار کاملا بر این موضوع تاکید داشت که فعالان ارزی به‌شدت پیگیر اخبار سیاسی هستند، در نتیجه اخبار سیاسی از سناریو محتمل برخورد آمریکا با برجام دلار در پایان مسیر نزولی را در پیش گرفته بود.
شاید کارشناسان این حوزه با رصد اخبار سیاسی ماه‌های اخیر سناریوی محتمل در قبال برجام را پایبندی ترامپ عنوان می‌کردند اما موج شک و تردید در میان عمده فعالان این بازار کاملا مشهود بود. شاید بر همین اساس بود که بانک مرکزی نیز در سرکوب نرخ چندان عجله نداشت و نمایندگان بازارساز ارز نیز با طمانینه بیشتری هفته گذشته را پشت‌سرگذاشتند تا توان خود را احتمالا برای هفته‌های آتی و پس از فروکش کردن التهاب سیاسی ذخیره کنند. در بازار سهام نیز رفتار معامله‌گران تا حدود زیادی حال و هوای ریسک سیستماتیک به خود گرفته بود. با این حال شاید علت اصلی این موضوع که بعضا اثر ریسک برجام را در فشار فروش سهام طی هفته گذشته بی‌تاثیر می‌دانند را بتوان در ریزش غافلگیر‌کننده قیمت سهام در دو هفته قبل جست‌وجو کرد. بازار سهام در اواخر آذر و ابتدای دی در حالی‌که فضای نسبتا مثبتی را در معاملات تجربه می‌کرد و عمده معامله‌گران بر تداوم صعود شاخص سهام تاکید داشتند، به ناگاه با موج ریزش قیمت سهام مواجه شد. در حالی‌که معدود نفراتی از اهالی بازار به نزدیک شدن موعد قانونی تمدید طرح تعلیق تحریم‌های ایران توسط ترامپ توجه داشتند، عمده هراس بازار از ناآرامی‌های داخلی ناشی می‌شد. در این میان سمت تقاضای سهام کاملا قدرتمند بود و این موضوع باعث شد که قیمت سهام در بسیاری از نمادهای بزرگ افت محسوسی را تجربه نکند.
از ابتدای هفته گذشته بازار با ریسک ترامپ مواجه شد و این موضوع مانع از آن شد تا بار دیگر عواملی که در ماه‌های اخیر محرک قیمت سهام بودند در بازار خودنمایی کنند. این در حالی بود که عوامل حمایتی در بازارهای جهانی به‌خصوص قیمت کالاها همچنان پرقدرت‌تر از گذشته بودند و در کنار سطوح بالای نرخ دلار چشم‌انداز روشن از سودآوری شرکت‌های این حوزه ایجاد کرده بودند. در این شرایط حمایت کف‌های قیمتی را از سهام شاهد بودیم اما موج شناسایی سود و هراس از بازگشت ریسک سیستماتیک مانع از رشد قیمت سهام شد.
اثر حافظه بازار در آینده قیمتی سهام
حدود سه ماه قبل (مهرماه) نیز بازار سهام و همچنین ارز رفتاری مشابه با شرایط کنونی را پیش از اظهار‌نظر رسمی ترامپ در قبال برجام در پیش گرفته بود. با این حال با کاهش تلاطم ناشی از این موضوع بازارها مسیر قبلی خود را در پیش گرفتند. در این شرایط نیز به نظر می‌رسد با فروکش کردن احتمالی این موضوع و در صورتی‌که رفتاری برخلاف انتظارات از ترامپ رخ ندهد بار دیگر بازارها به حافظه خود اعتماد کنند. در این خصوص احتمال بازگشت قدرتمند بازارسازها به بازار ارز وجود دارد، گرچه سرکوب نرخ ارز مورد نقد بسیاری از کارشناسان و اقتصاددانان بوده است اما سیاستی که سیاست‌گذار ارزی در سال‌های قبل در پیش گرفته، نشان از این دارد که بانک مرکزی به‌شدت به سرکوب نگاه سفته‌بازی در بازار ارز توجه ویژه دارد. بر این اساس احتمال کنترل نوسانات دلار به منظور حذف نگاه سرمایه‌گذاری به این بازار مورد انتظار است.
در بورس نیز اگر سناریو محتمل در قبال برجام رخ دهد، به تدریج بار دیگر عوامل بنیادی چشم‌انداز خودنمایی در سهام را خواهند داشت. در این خصوص نرخ دلار رشد قابل توجهی را تجربه کرده و به نظر می‌رسد بازارساز نیز در صورتی‌که سیاست پیشین را تکرار کند، تنها رشدهای هیجانی هفته‌های اخیر را سرکوب کند. در این شرایط جذابیت قیمت جهانی کالاها اعم از نفت، مس، روی، محصولات پتروشیمی و حتی محصولات فولادی می‌تواند در حمایت از قیمت سهام موثر باشد. در این میان باید توجه داشت که عملکرد ۹ ماهه شرکت‌ها نیز در شکل‌گیری روند کوتاهمدت موثر خواهد بود. ۳ ماه قبل و پس از دست و پنجه نرم کردن بورس با ریسک سیستماتیک انتشار عملکرد نیمه نخست جرقه‌‌ای برای رشدهای پرشتاب قیمت سهام بود. نباید انتظار تکرار رشدهای این‌چنینی با توجه به ریسک‌های موجود ناشی از احتمال اصلاح قیمتی بازار کالایی (به خصوص با عبور از فصل سرما) و با فضای نگرانی از سیاست‌های انقباضی چین را داشت اما به هرحال عوامل مزبور می‌تواند در رفتار کوتاهمدت معامله‌گران اثرگذار باشد. بر این اساس به‌نظر می‌رسد حذف هراس برجامی بورس بار دیگر می‌تواند جا را برای درخشش عوامل بنیادی باز کند. البته بار دیگر باید تاکید کرد که روند میان‌مدت و بلندمدت با توجه به ریسک‌های موجود به‌خصوص از جانب بازارهای جهانی مانع از رشدهای شدید قیمتی سهام می‌شوند.
نگاهی به سناریوی بدبینانه برجام
آنچه تاکنون آورده شد با انتظار برای سناریوی محتمل تصمیم آمریکا در قبال برجام بود. با این حال سناریوی دومی را نیز باید در نظر داشت. اگر ترامپ برخلاف انتظارات قصد خروج از برجام را داشته باشد، یا رفتاری را در پیش بگیرد که در واقع به معنای لغو برجام باشد چه اتفاقی در بازارهای داخلی رخ خواهد داد؟ در این خصوص احتمال واکنش هیجانی در کوتاهمدت را می‌توان داشت. اما به‌نظر می‌رسد بخشی از این واکنش طی هفته‌های پیشین پیش‌خور شده است. پس از فروکش کردن شرایط هیجانی نیز بار دیگر باید به خودنمایی عوامل بنیادی امیدوار بود. در نتیجه گرچه احتمال بازگشت ریسک سیستماتیک با کارشکنی آمریکا وجود دارد اما وضعیت سودآوری شرکت‌ها و جذابیت نمادها به خصوص کالایی‌ها بر اساس نسبت قیمت به درآمد فعلی، می‌تواند در ساخت کف‌های قدرتمند قیمتی موثر باشد. در این شرایط اثر بازارهای جهانی شاید مهم‌تر از قبل باشد و در نتیجه نوسانات قیمتی در بازار جهانی و ریسک‌های احتمالی می‌تواند بیش از گذشته جلوه کند. سطح بالای نرخ دلار نیز می‌تواند در حمایت از سودآوری شرکت‌های کالایی موثر باشد.
سلیمان کرمی
ارسال نظر