«معاملات آتی» در بورس انرژی ابلاغ شد
آتی نفتی در راه است؟
با ابلاغ دستورالعمل معاملات آتی در بورس انرژی، احتمال آغاز به کار معاملات آتی نفت‌خام یا فرآوردههای نقتی به‌شدت افزایش یافت؛ تا جایی که میتوان گفت، تنها تعریف زیرساختهای موردنیاز در کنار موافقت عرضه‌‌‌کننده برای آغاز به کار شیوه معاملات باقی مانده است. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد، تهیه زیرساختهای فنی و نرم‌‌‌افزاری موردنیاز برای راهاندازی قراردادهای آتی چندان دشوار نیست و با آتی زعفران که هماکنون در حال انجام است، تفاوت عمیقی ندارد. به عبارت سادهتر، تایید عرضه‌‌‌کننده در پذیرش سازوکار معاملاتی در خصوص تحویل میتواند کلید آغاز به کار این معاملات باشد که تحقق آن حتی در کوتاه‌‌‌مدت امکان‌‌‌پذیر است.
اهمیت این شیوه معاملاتی، مخصوصا در وضعیتی که امکان تحویل فیزیکی صادراتی آن وجود داشته باشد، به قدری زیاد است که با این ابزار میتوان امکانی برای پیشبینیپذیر شدن بهای ارز نیز در اختیار داشت. به عبارت سادهتر، این انتظار وجود دارد که بتوان بازاری متشکل از نوسان قیمت‌های جهانی نفت خام یا فرآورده‌‌‌ها با احتساب نوسان بهای ارز در اختیار داشت که قطعا سیگنال مثبتی به بازار سرمایه خواهد بود.
هیات‌‌‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار دستورالعمل اجرایی معاملات بازار آتی در بورس انرژی ایران را تصویب کرد تا از این رهگذر سرمایه‌گذاران امکان معامله روی ابزارهای مالی در حوزه حاملهای انرژی را داشته باشند. معاون نظارت بر بورس‌‌‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار با اعلام این خبر به پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا)، گفت: ابلاغ دستورالعمل معاملات آتی در بورس انرژی به افزایش سطح پیش‌بینی‌پذیری در خصوص فرآوردههای هیدروکربوری و به دنبال آن افزایش سوددهی و شفافیت بیشتر شرکت‌های تولیدکننده حاملهای انرژی منجر می‌شود.
محسن خدابخش افزود: زیرساختهای مقرراتی بورس انرژی برای این معاملات فراهم شده و هماکنون این شرکت در حال تجهیز زیرساختهای فنی خود برای اجرایی‌‌‌کردن بازار آتی است.
وی درباره مزایای این امکان در معاملات بورس انرژی اظهار کرد: یکی از برنامه‌‌‌های بورس انرژی ایران در راستای پاسخگویی به نیازهای سرمایه‌گذاران، راهاندازی بازار معاملات قراردادهای آتی بود که پیشنهادهای بورس انرژی بررسی و تصویب شد. به گفته وی، اکنون با ابلاغ این دستورالعمل و آغاز به کار معاملات آتی در بورس انرژی، امکان بهره‌‌‌مندی عرضه‌‌‌کنندگان، خریداران و سرمایه‌گذاران از این بازار فراهم می‌شود و متقاضیان می‌‌‌توانند از منافع ناشی از کشف قیمت در بورس انرژی بهره‌‌‌مند شوند.
معاون نظارت بر بورس‌‌‌ها و ناشران سازمان بورس با اشاره به کارکردهای بسیاری که بازار آتی برای عرضه‌‌‌کنندگان و خریداران دارد، اضافه کرد: پوشش ریسک نوسانات قیمت کالاها با نوسانات بالای قیمتی، تضمین معاملات از سوی اتاق پایاپای و درنتیجه کاهش ریسک نکول، دوسویه بودن بازار و وجود اهرم از مهم‌ترین نکات این بازار است.
نایب‌رئیس هیات‌‌‌مدیره سازمان عنوان کرد: بورس انرژی ایران همواره به‌‌‌دنبال گسترش ابزارهای مرتبط با حوزه‌‌‌های فعالیتی خود بوده و پیشنهادهایش را به سازمان ارائه می‌کند و سازمان بورس و اوراق بهادار نیز در راستای توسعه ابزارهای جدید پس از بررسی، ابزارهای مناسب را به تصویب می‌رساند. خدابخش گفت: معاملات آتی، معاملاتی پیچیده و همراه با ریسک‌‌‌هایی بالاتر از خرید و فروش سهام است که لازم است سرمایه‌گذاران به آن توجه داشته باشند. وی در پایان، راهاندازی بازار آتی در بورس انرژی را فرصتی تاریخی برای وزارت نفت، شرکت‌های تابعه آن و صاحبان صنایع پالایشی و پتروشیمی دانست تا بتوانند از ظرفیت‌‌‌های این بازار برای مدیریت و پوشش ریسک، شفافیت و افزایش سودآوری استفاده کنند.
جذابیت‌‌‌های آتی نفت‌خام یا فرآورده‌‌‌ها
در اقصی‌نقاط جهان، بازارهای مشتقه (با خاصیت اهرمی) از بازارهای جذاب محاسبه می‌شود؛ به‌خصوص در شرایطی که نوسان قیمت‌ها بر اساس دارایی‌‌‌های پایه فیزیکی باشد که بازارهای کاغذی نیز مشهور هستند. مشهورترین بازار کاغذی در جهان نفت‌خام است؛ تا جایی که ملاک معاملاتی و قیمت‌گذاری نفت سال‌های سال است که قیمت‌های آتی با موقعیت تعهدی برای سررسید معین تعیین می‌شود. به عبارت سادهتر، در بازارهای جهانی بهای نفت خام با قیمت آتی آن تعیین شده و همه از این نرخ تبعیت می‌کنند. در بازار فرآورده‌‌‌ها همچون بنزین و نفت‌کوره (کم‌سولفور) و حتی در بازار گاز طبیعی نیز اوضاع بر همین منوال است و بر مبنای دلار آمریکا، معاملات آتی رونق دارد.
نوسان قیمت‌ها در بازار داخلی بر مبنای نرخ‌های جهانی، امکان پیش‌‌‌فروش تولیدات برای واحدهای بزرگ پالایشگاهی، پیشبینیپذیر شدن بازارها، مشارکت مردم در فرآیندهای تامین مالی، انتفاع سرمایه‌گذاران از نوسان قیمت‌های جهانی و توجیه‌‌‌پذیر شدن بیشتر بازارها همگی بخش‌‌‌هایی از جذابیت معاملاتی در بازار آتی نفت‌خام یا فرآوردههای نفتی در کشور هستند. این موارد تنها بخشی از جذابیت‌‌‌های معاملاتی است و باید از مسیر منافع ملی نیز اهمیت این شیوه داد و ستد را جدی گرفت. اینکه یک بازار ایرانی همچون بورس انرژی، به‌عنوان سلاح استراتژیک نفتی ایران، از قدرت قیمت‌گذاری در بازار جهانی نفت خام، آن‌‌‌هم با محوریت معاملات مستمر آتی نفت خام و حتی فرآوردههای دیگر برخوردار شود، مزیت بسیار جذابی است که قطعا دورنمای روشنی دارد. افزایش توانمندی ایران در بازارهای جهانی حاملهای انرژی در شرایطی که کشورمان به جرگه کشورهای قیمت‌گذار (بازارهای قیمت‌‌‌ساز) وارد شود، چیزی از موفقیت بسیار بزرگ کم ندارد؛ نکته‌‌‌ای که قطعا نمی‌‌‌توان از کنار آن به‌سادگی عبور کرد.
مزیت‌‌‌های پنهان آتی حاملهای انرژی
بررسی‌‌‌ها حکایت از آن دارد که تلاش‌‌‌ها برای راهاندازی قراردادهای آتی فرآوردههای نفتی همچون بنزین در مکانیزم‌‌‌های صادراتی است؛ یعنی قرار است آتی صادراتی فرآورده‌‌‌ها آغاز به کار کند و امکان تحویل فیزیکی آن وجود داشته باشد. این شرایط ممکن است معاملات ریالی و حتی معاملات ارزی را شامل شود و امکان توسعه معاملات و بازارپسندی قیمت‌ها را در کنار کشف نرخ عادلانه و شفاف در بر خواهد داشت. اگر بتوان آتی نفت‌خام یا فرآورده‌‌‌ها را بر اساس بازار صادراتی تعریف کرد و خریدار موقعیت‌‌‌های تعهدی آتی بتواند کالای در اختیار خود را در سررسید معین صادر کند، به معنی آن خواهد بود که قدرت فراگیری در ادبیات بازار حاملهای انرژی در کشور ایجاد شده است. به عبارت سادهتر، بازاری داریم که بر مبنای نوسان قیمت دلار آزاد یا نرخ سنا یا هر قیمت مورد پذیرش دیگر برای ارز نوسان کرده و به صورت مستقیم از قیمت‌های جهانی تاثیر می‌‌‌پذیرد. این نکته به معنی آن است که در ذهنیت‌‌‌های افزایشی بهای ارز فضایی برای جذب سرمایه به منظور استفاده از این نوسان نرخ ایجاد خواهد شد. همچنین در روند نزولی قیمت‌ها میتوان با اتخاذ موقعیت فروش، حتی از کاهش قیمت‌ها منتفع شد. این مطلب خود یک سرعت‌گیر بزرگ در برابر نوسان شدید بهای ارز است؛ زیرا بخش مهمی از سفته‌بازی را به سمت خود جلب می‌کند. امکان تعریف قراردادهای صادراتی مستمر از دیگر مزیت‌‌‌های این شیوه معاملاتی است؛ آن هم در شرایطی که همچون بازارهای جهانی، میتوان امکان تحویل‌های دوماهه را در نظر گرفت. به عبارت سادهتر، در هر بازه زمانی مثلا دو ماه یا کمتر، امکان تحویل فیزیکی فرآورده یا نفت خام صادراتی وجود دارد و دیگر معطل عرضه مستمر محموله‌ها در بازار صادراتی بورس انرژی ایران نخواهیم ماند؛ آن هم در شرایطی که نفع واقعی نوسان نرخ ارز یا تغییر در قیمت‌های جهانی به سرمایه‌گذار داخلی می‌رسد.
سیگنال‌‌‌های حمایتی از این بازار
پیش‌بینی موفقیت یا عدم‌موفقیت قراردادهای آتی نفت خام یا فرآورده‌‌‌ها در بازار داخلی یا صادراتی دشوار است؛ ولی زیرساخت‌‌‌هایی در ایران وجود دارد که احتمال موفقیت این شیوه معاملاتی را افزایش می‌دهد. حجم بالای ذخایر و گستردگی تولیدات، انرژی‌محور بودن اقتصاد کشور، بازارهای صادراتی جذاب در منطقه و اقصی‌نقاط جهان، اثرپذیری بازار آتی داخلی از سیگنال نوسان نرخ جهانی، افزایش گام به گام حجم تولید در پالایشگاه‌‌‌ها و حتی توجه به پتروپالایشگاه‌‌‌ها یا پتروشیمی‌‌‌های خوراک مایع در کنار توان صادراتی قدرتمند بورس انرژی در حوزه فرآورده‌‌‌ها همگی از جمله مواردی هستند که می‌‌‌توانند احتمال موفقیت آتی فرآورده‌‌‌ها و حتی نفت خام را تقویت کنند. اینکه بورس‌کالای دبی موسوم به DME نتوانست اولین بازار کشف نرخ در غرب آسیا باشد، دقیقا نشان می‌دهد که کشورهای رقیب برای اینکه ایران به فرآیند کشف نرخ و قیمت‌گذاری وارد نشود، تلاش کردند هویت بازار را از مسیر شرکت‌های آمریکایی سهامدار DME رقم بزنند؛ آن‌‌‌هم در شرایطی که توانمندی ایران در مسیر تولید، صادرات و ترانزیت حاملهای انرژی میتواند زیرساختی قدرتمند برای توسعه این بازار باشد.
