گواهی صرفهجویی، محرکی برای بهینهسازی مصرف انرژی
فرش قرمز بورس انرژی برای یک ابزار جدید
محمدحسین عسگری با اعلام این خبر که معاملات گواهی صرفهجویی انرژی برای نخستین‌بار در دو قالب گواهی صرفهجویی محقق شده و گواهی صرفهجویی تامین مالی در بازار سرمایه ایران اجرا خواهد شد، گفت: گواهی صرفهجویی انرژی، ابزار مالی جدیدی است که با همکاری سازمان بورس طراحی شده و فرآیند مقررات‌‌‌گذاری آن در مراحل پایانی قرار دارد.
گواهی صرفهجویی انرژی در دنیا طراحی شد تا آن دسته از بنگاه‌‌‌ها و دستگاه‌‌‌های اجرایی که مصرف انرژی کمتر از استاندارد دارند، بتوانند میزان مازاد انرژی را که به دلیل بهینهسازی مصرف انرژی، حاصل کردهاند، به شرکت‌هایی که نتوانسته‌‌‌اند هدف‌‌‌هایی را که بر مبنای استاندارد بهینهسازی مصرف سوخت و مصرف انرژی برایشان تعیین شده است محقق کنند، فروخته و به‌‌‌نوعی واگذار کنند. در واقع شرکت‌های دیگر می‌توانند نیاز مازاد خود را که به دلیل عدم‌تحقق اهداف و انحراف از میزان مصرف استاندارد در مجموعه آنها شکل گرفته است، از طریق بازار تامین کنند و از شرکت‌هایی که عملکرد بهتری داشته‌اند، خریداری کنند.
برخلاف دنیا در ایران، این اوراق با دیدگاه متفاوتی طراحی شده است و برخلاف دنیا که جنبه توامان تشویقی و تنبیهی داشت، این اوراق در ایران بر مبنای سازوکار تشویقی طراحی شده است. به گفته او، طرحی که در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، به نوعی سیستم پاداش و تنبیه دارد؛ چراکه در این روش شرکت‌هایی که عملکرد بهتری دارند، می‌توانند به میزان انرژی صرفه‌‌‌جویی‌شده، پاداش دریافت کنند و در مقابل، شرکت‌هایی که مصرف بیشتری دارند، به نوعی جریمه و مجبور می‌‌‌شوند عدم‌تحقق و انحراف از میزان استاندارد مصرف انرژی را از بازار خریداری کنند. از آنجا که در ابتدای این راه قرار داریم، طبق نظر شورای عالی انرژی مقرر شد، معاملات گواهی صرفهجویی انرژی بر مبنای مشوق و سیستم تشویقی اجرا شود؛ به همین دلیل آیین‌‌‌نامه‌‌‌ای تحت عنوان «آیین‌نامه ایجاد بازار بهینهسازی انرژی و محیط‌زیست» در اسفند ۹۶ توسط شورای عالی انرژی مصوب و توسط سازمان برنامه و بودجه به عنوان دبیرخانه این شورا برای اجرا ابلاغ شد.
طراحی اوراق صرفهجویی در دو نوع متفاوت
به گفته معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس انرژی ایران، در این طرح دو نوع اوراق گواهی صرفهجویی انرژی تحت عناوین گواهی صرفهجویی محققشده و گواهی صرفهجویی تامین مالی، طراحی شد. در بازار گواهی صرفهجویی محققشده، شرکت‌ها، افراد یا نهادهایی که قبلا پروژه‌‌‌ها و طرح‌‌‌های موردنظر خود را پیاده‌سازی یا اجرا کردهاند، می‌توانند مابه‌ازای انرژی صرفه‌‌‌جویی‌شده در طرحشان را که به آنها اوراق گواهی صرفهجویی انرژی تعلق گرفته است، در بورس انرژی به فروش برسانند.
به گفته او، فرآیند تعریف‌شده برای این طرح به این شکل است که طرح موردنظر قبل از اجرا در کمیسیون صرفهجویی انرژی ارائه و میزان مصرف انرژی پیش از اجرای طرح اندازه‌‌‌گیری می‌شود. بعد از اجرا نیز میزان انرژی صرف‌‌‌شده در آن اندازه‌‌‌گیری و ارزیابی می‌شود. به این ترتیب بر اساس داده‌‌‌های به دست آمده، انرژی صرفه‌‌‌جویی‌شده و اهداف محققشده تعیین و اعلام می‌شود. شرکت یا بنگاهی که تمامی مراحل را طی کرده و انرژی، صرفهجویی کرده است، معادل انرژی صرفه‌‌‌جویی‌شده، اوراق بهاداری را تحت عنوان اوراق گواهی صرفهجویی دریافت می‌کند. دارایی پایه گواهی صرفهجویی انرژی محققشده، همان سوخت یا حامل انرژی است که صرفهجویی در آن اتفاق افتاده است.
کمک به تامین مالی طرح‌‌‌ها و پروژه‌‌‌ها با انتشار اوراق گواهی صرفهجویی
عسگری به بیان تفاوت این دو نوع اوراق پرداخت و گفت: تفاوت اصلی این دو طرح در این است که در نوع اول، فرض بر این است که سرمایه‌گذار به هر طریقی منابع اولیه را برای سرمایه‌گذاری تامین کرده و طرح صرفهجویی انرژی را انجام داده است. حال معادل آن به سوخت به او ارائه می‌شود که می‌تواند آن را تحویل بگیرد یا در بازار ثانویه آن را بفروشد. در نوع دوم فرض بر این است که مجری طرح همه منابع لازم برای اجرای پروژه خود را ندارد و قصد دارد آن را از طریق بازار سرمایه تامین کند.
معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس انرژی ایران، در توضیح بیشتر اوراق تامین مالی گفت: این اوراق با هدف تامین مالی طرح‌‌‌هایی که بهینهسازی مصرف انرژی را اجرا می‌کنند، تعریف شده است. این اوراق بر مبنای عقد بیع سلف و در قالب قراردادهای سلف موازی استاندارد منتشر می‌شود و طبق مصوبه کمیته فقهی سازمان بورس، ناشر این اوراق، نهاد متولی انرژی در آن حوزه انرژی است؛ از جمله شرکت ملی گاز ایران و شرکت توانیر.
او به ذکر مثالی در این خصوص پرداخت و گفت: در این روش، اوراق صرفهجویی انرژی یک طرح که موعد بهره‌برداری از آن برای مثال سه‌سال آینده است، با سررسید سه‌ساله منتشر و پیش‌فروش می‌شود و خریدار با این پیش‌بینی که در دو یا سه سال آینده می‌تواند مالک آن دارایی پایه شود، اوراق را خریداری می‌کند. بنابراین هم انرژی موردنظر خریدار در آینده، تامین می‌شود و هم منابع موردنیاز اجرای طرح با فروش این اوراق به دست می‌آید.
وی تاکید کرد: این معاملات در قالب قراردادهای سلف موازی استاندارد انجام می‌شود و ناشر این اوراق منابع مالی را از بازار سرمایه، جمع می‌کند و آن را در قالب عقد جعاله یا قرارداد صلح در اختیار پیمانکاران یا افرادی که متقاضی تامین مالی اجرای این طرح‌‌‌ها هستند، قرار می‌دهد. در این روش، طرح و پروژه موردنظر، اجرا می‌شود و در سررسید، دارندگان این گواهی‌‌‌ها می‌توانند فرآیند تحویل فیزیکی انرژی صرفه‌‌‌جویی‌شده را طبق مقررات طی کنند.
عسگری در خصوص وظیفه ناشر در این طرح گفت: در این طرح، ناشران که نهادهای متولی انرژی در کشور هستند، منابع جمع‌‌‌آوری‌‌‌شده از عموم مردم را در قالب قرارداد جداگانه و با دریافت تضامین لازم در اختیار متقاضیان اجرای این طرح‌‌‌ها قرار می‌دهند و در عین حال روی این نکته که پروژه‌‌‌ها در زمان مشخص و طبق زمان‌بندی مشخصی پیش بروند و در نهایت به صرفهجویی انرژی منجر شوند یا خیر، نظارت و فرآیند را رصد می‌کنند.
یک ابزار مالی جدید
عسگری در پایان این گفتوگو به مسیری که این گواهی‌‌‌ها در فرآیند کسب مجوز طی کردهاند، پرداخت و گفت: این طرح ابتدا در جلسات کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار بررسی شد و مورد تصویب قرار گرفت و اواخر اسفندماه ۹۹ نیز در شورای عالی بورس مطرح و پس از موافقت اعضا به عنوان ابزار مالی جدید تصویب شد. پس از دریافت مصوبه از کمیته فقهی سازمان بورس و شورای عالی بورس در جلسات کمیته تدوین مقررات سازمان بورس اوراق بهادار، دستورالعمل‌‌‌های مربوط به آن نیز تدوین شد. علاوه بر این، الحاقاتی که لازم بود به دستورالعمل‌‌‌های بورس انرژی اضافه شود، طراحی شد؛ از جمله بندها و موادی در دستورالعمل‌‌‌های پذیرش، معاملات و ثبت و سپرده‌‌‌گذاری و تسویه و پایاپای کالا و اوراق بهادار قابل معامله در بورس انرژی. در نهایت تغییرات و پیش‌‌‌نویس‌‌‌های تهیه‌شده در کمیته فقهی سازمان تصویب شد و مورد تایید قرار گرفت.
وی در پایان ابراز امیدواری کرد که پس از تصویب تغییرات فوق در دستورالعمل‌‌‌های بورس انرژی توسط هیات‌مدیره سازمان بورس اوراق بهادار و آماده‌‌‌سازی زیرساخت‌‌‌های اجرایی در بورس که البته در این حوزه نیز اقدامات زیادی انجام شده است، بتوانیم به‌زودی هم در حوزه گواهی صرفهجویی محققشده و هم در حوزه تامین مالی این پروژه‌‌‌ها شاهد شروع معاملات این ابزار جدید مالی باشیم.
